Παρασκευή 31 Δεκεμβρίου 2010
Πέμπτη 30 Δεκεμβρίου 2010
Τετάρτη 29 Δεκεμβρίου 2010
Η σκηνογραφία στη συλλογή διηγημάτων «Κάτι θα γίνει, θα δεις» του Χρήστου Οικονόμου
Ο κος Νικήτας Παρίσης στην τελευταία συλλογή διηγημάτων του «Θα ‘ναι νύχτα και Αύγουστος» και πιο συγκεκριμένα στο διήγημα με τίτλο «Εγώ με ξένα τούβλα δε χτίζω», αναφέρει: «Άμα βρεθείς ο ίδιος μέσα στη φωτιά δε χρειάζεται να λες τίποτα. Αυτός που κάνει δε μιλάει. Οι άλλοι θα πρέπει να μιλήσουν. Πού, όμως, τέτοιο πράγμα! Μιλάει κανείς στις μεγάλες πόλεις για τα χρώματα που έχουν οι αυγές; Τα βλέπει κανείς; Είναι σα να μην υπάρχουν. Όμως αυτά υπάρχουν μόνο γι’ αυτούς που βλέπουν την αυγή να ροδίζει στις άκρες των βουνών».
ΕΝΑΣ από αυτούς που θεάται με τρόπο ΠΟΙΗΤΙΚΟ τον κόσμο, τις κλιματικές αλλαγές, τις αποσαθρωμένες συνοικίες του Πειραιά και τους ψυχικά σακατεμένους ενοίκους τους είναι και ο κος Χρήστος Οικονόμου. Με τα 16 διηγήματα της συλλογής επιχειρεί να συνθέσει την τοιχογραφία μιας αιμάσσουσας κοινωνικής τάξης και των ανθρώπων της.
Κερατσίνι, Δραπετσώνα, Νίκαια, Κορυδαλλός, Πέραμα, Αμφιάλη, Σαλαμίνα: αυτός ο συγκεκριμένος χώρος της δράσης που, ως αναλυτική περιγραφή και παρουσίαση, δημιουργεί τη σκηνογραφία, το συνολικό σκηνικό της αφηγημένης πράξης, δε «συμμετέχει» στα δρώμενα με τρόπο στατικό. Αντίθετα, ο χώρος με τη συγκεκριμένη του εδαφική ιδιομορφία αποτελεί λειτουργικό, ρυθμιστικό και αποφασιστικής σημασίας παράγοντα, που επηρεάζει και προ-ρυθμίζει τη βούληση και τις κινήσεις των προσώπων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: την περιγραφή μιας χριστουγεννιάτικης ατμόσφαιρας, που ωστόσο δε θυμίζει Χριστούγεννα, συναντούμε στο διήγημα με τίτλο «Πίπολ αρ στρέιντζ»: «Εικοσιμία δωδεκάτου. Σάββατο απόγευμα. Σε τέσσερις μέρες Χριστούγεννα. Απ’ το παράθυρο της κουζίνας βλέπω τα πολύχρωμα φωτάκια που αναβοσβήνουν στα παράθυρα και στα μπαλκόνια και στις αυλές των σπιτιών. Κόκκινα πράσινα κίτρινα μπλε. Αστέρια και γιρλάντες και αγιοβασίληδες κι έλκηθρα με ελαφάκια. Αμέτρητα φωτάκια. Σα να βρίσκεσαι λέει σ’ ένα απέραντο καζίνο και τα σπίτια να ‘ναι κουλοχέρηδες. Τσιμέντο, φτώχια και πολύχρωμα φωτάκια – λίγο από Μπαγκλαντές λίγο από Λας Βέγκας. Τα παιδιά κάνουν ποδήλατο κι οι γυναίκες ποτίζουν γλάστρες με φουντωμένα λουλούδια. Βλέπω άντρες με βερμούδες να ψήνουν και να πίνουν μπίρες στις ταράτσες… Παραμονές Χριστουγέννων αλλά τίποτα δε θυμίζει Χριστούγεννα. Εκτός από τα φωτάκια».
Ο συγγραφέας στήνει με επιδέξιο τρόπο και με λέξεις – ξυράφια ένα σκηνικό βιβλικών καταστροφών και κοσμοϊστορικών αλλαγών, που συντελούνται όμως ερήμην και εν αγνοία των ηρώων του. «Είναι το τέλος του κόσμου», αναφωνεί μια ηρωίδα του. «Χριστούγεννα κι έχει 20 βαθμούς ζέστη…». Ανομβρία αλλά και απουσία ονείρων. «Όνειρα και βροχή… φαίνεται πως τώρα πια αυτά το δυο πάνε μαζί».
Οι πάγοι στους πόλους λιώνουν αλλά και για τους ανθρώπους της εργατικής τάξης «τα όνειρα είναι σαν τα παγάκια – αργά η γρήγορα λιώνουν, λες και υπάρχουνε σ’ αυτόν τον κόσμο χέρια για να κρατάνε τα όνειρα των φτωχών ανθρώπων και να τα σφίγγουν, ώσπου να λιώσουν σαν παγάκια». Και για τον Πέτρο στο διήγημα «Πιγκουίνοι έξω από το λογιστήριο», «είναι παράξενο να ‘σαι φτωχός, είναι σα να ‘σαι σαν εκείνους πιγκουίνους που βλέπουν γύρω τους τους πάγους να λιώνουνε και δεν ξέρουν από πού να πιαστούν και πώς να γλιτώσουν από την τρέλα την πολλή κι από το φόβο που ‘χουνε ορμάνε να φάει ο ένας τον άλλον».
Η όλη σκηνογραφία των διηγημάτων θυμίζει σε πολλά σημεία τον παπαδιαμαντικό διάκοσμο: «Μεγάλη Πέμπτη απόγευμα και φυσούσε βοριάς και ο ουρανός είχε το χρώμα που είχαν τα μάτια του παιδιού που καθόταν ώρες τώρα στο τραπέζι της κουζίνας με τα χέρια δεμένα και ονειρευόταν με τα μάτια ανοιχτά το τραπέζι στρωμένο με φαγητά».
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της σκηνογραφικής τέχνης του κ. Οικονόμου είναι η τάση για εξατομίκευση του χώρου: ο συγγραφέας δε βλέπει τα πράγματα που βρίσκονται γύρω του και που είναι ανεξάρτητα από αυτόν, αλλά υποβιβάζει τη φύση σε έναν καθρέφτη που αντανακλά τα αισθήματά του, αναζητά ένα συμβολικό αντίστοιχο για κάτι που βρίσκεται μέσα του: Τα κύματα έπεφταν στην παραλία σαν τσακισμένοι ναυαγοί, χωρίς δύναμη, χωρίς ψυχή, το ‘να μετά το άλλο, με κοφτά βογκητά, με μικρούς στεναγμούς, το ‘να μετά το άλλο. Νωρίς τ’ απόγευμα το μπουρίνι ξεθύμανε και τώρα ο ήλιος σχημάτιζε μια πελώρια φλεγόμενη κλεψύδρα πάνω στα ήρεμα νερά που ‘χαν γεμίσει φύκια και κλαδιά και κουκουνάρια και μπιτόνια και πλαστικές σακούλες και ξύλα από ψαροκασέλες – λεπτά ξασπρισμένα ξύλα σαν κόκαλα ψαριών που ‘χανε φαγωθεί από άλλα μεγαλύτερα ψάρια. … Ήταν περασμένες εφτά αλλά τα μηχανήματα δούλευαν ακόμα – η βουή έβγαινε βαθιά μέσα από τα σπλάχνα του βουνού και τάραζε τη γαλήνη του τοπίου. Απαλλοτρίωση» («Κομμάτι κομμάτι μού παίρνουν τον κόσμο μου»).
Στις περιγραφές είναι έκδηλη μια γνήσια ποιητική διάθεση. Εκφραστικά μέσα, όπως το χιαστό, οι επαναλήψεις (129-132) και η ολική αστιξία (σ. 177), δίνουν συμβολικό χαρακτήρα στα περιγραφόμενα.
- «Πλάι στον επιτάφιο ήταν ο σταυρός. Μεγάλος και ψηλός σταυρός, από σκούρο καφετί χρώμα. Ο Χριστός με κλειστά μάτια και το κεφάλι γερμένο δεξιά. Τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες, τα πόδια λυγισμένα στα γόνατα. Τα καρφιά ήταν καρφωμένα στις παλάμες που έσταζαν αίμα. Μια πληγή στο δεξί πλευρό έσταζε και αυτή αίμα. Έγειρε το κεφάλι του στο πλάι κι έκλεισε τα μάτια κι ύστερα τ’ άνοιξε και κοίταξε ξανά τον σταυρωμένο. Τι γαλήνιος που ήταν. Γαλήνιος. Ήρεμος. Παραδομένος».
Το φως του ήλιου ανελέητο, καθιστά πιο αφόρητο το άλγος από τα πολλαπλά κατάγματα που προκαλεί στις ψυχές των απολυμένων εργατών η ανεργία: «Το απόγευμα που μας έδιωξαν από τη δουλειά κατέβηκα στο λιμάνι. Με τα πόδια απ’ τον Κορυδαλλό σαν κυνηγημένος Χαλκηδόνα Μανιάτικα Θερμοπυλών κι ύστερα καρφί στον Άγιο Διονύση στην αποβάθρα των κρητικών. Σαν κυνηγημένος πήγαινα γιατί ήταν η μέρα δεν ξέρω τρομαχτική Ιούλιος μήνας απομεσήμερο μαύριζε ο τόπος απ’ τη ζέστη. Είχε ένα παράξενο φως εκείνη η μέρα μαύρο και σκληρό σαν τιμωρία που άλλαζε το σχήμα των πραγμάτων και τα ‘κανε όλα αγνώριστα σπίτια δρόμοι αυτοκίνητα όλα αγνώριστα σαν να ‘σουν ξένος σε ξένη χώρα και οι άνθρωποι εξαφανισμένοι μια στο τόσο μόνο έβλεπες κάνα σκυλί να γλείφει αλαφιασμένο το νερό που έσταζε από ψηλά απ’ το αιρκοντίσιον που έτρεμαν και αγκομαχούσαν κι εγώ προχώραγα μπροστά και κοίταζα ψηλά κι έλεγα πως εκεί ψηλά ήταν άλλη μέρα άλλη χώρα μια μέρα δροσερή μια χώρα που κοιμότανε δροσερή χορτάτη».
Στον Πειραιά όλα αλλάζουν. Ο χτεσινός οικείος κόσμος έχει δώσει τη θέση του σε δομές ανοίκειες: «Ο μπάρμαν είχε αλλάξει. Η μουσική είχε αλλάξει. Ο κόσμος είχε αλλάξει – φλώροι με βερμούδες και ψεκασμένα μαλλιά». Η εγκληματικότητα σε έξαρση. «Να φοβάσαι το διπλανό σου. Ναρκωτικά στο σχολείο. Τσαντάκηδες, κλέφτες… Αγρίεψαν πολύ τα πράγματα». Μέσα σ’ αυτό το σκηνικό της εντεινόμενης ανασφάλειας «είναι μεγάλη παρηγοριά να ξέρεις πως κάποιος ξενυχτάει έξω στο δρόμο». Ο Μάο στο ομώνυμο διήγημα αποτελεί το φύλακα-άγγελο αλλά και τον αποδιοπομπαίο τράγο μιας εργατικής συνοικίας που πλέον έχει απολέσει την ταυτότητα, τη συνοχή, την αλληλεγγύη της. «Είμαστε ίσαμε 100 οικογένειες εδώ γύρω. Αλλά δε μιλιούνται μεταξύ τους κι άλλοι δε γνωρίζονται ούτε στη φάτσα… Ένα μήνα τώρα τσακώνονται όλοι με όλους. Πολυκατοικίες. Κρύο, υγρασία, χάρτινη τοίχοι. Τη μέρα οι θόρυβοι των ανθρώπων, τη νύχτα οι θόρυβοι των πραγμάτων».
Οι ήρωες ζουν σε έναν κόσμο που δεν μπορούν να τον ορίσουν και να τον εξηγήσουν: «Αν είναι στ’ αλήθεια τρομαχτικό να ζεις στο χάος, είναι δυο φορές τρομαχτικό να ξέρεις πως δε ζεις στο χάος αλλά σ’ έναν κόσμο με νόμους και κανόνες που όμως δε θα τους μάθεις ποτέ, που είσαι ανήμπορος να τους μάθεις – δε θα μπορέσεις ποτέ, όσο κι αν ψάξεις, να βρεις αυτό το λεπτό κρυφό σκοινί, να πιαστείς από πάνω του για να σωθείς, να βρεις από πού αρχίζει και πού τελειώνει». Αυτό το σκοινί για τους απολυμένους είναι βρόχος, περασμένο στο λαιμό τους και τους πνίγει, όπως το σχοινίασμα του προλύτου στο διήγημα του Αλ. Παπαδιαμάντη «Όνειρο στο κύμα».
Στο διήγημα «Για τους φτωχούς ανθρώπους» μια αλλόκοτη κοπέλα με μαύρο παλτό και 40 βαθμούς ζέστη ζωγραφίζει με σπρέι πρόσωπα στις μπίντες του λιμανιού. Τώρα στην μπίντα είναι περασμένος ο κάβος ενός καραβιού. Και το πρόσωπο μοιάζει λυπημένο. Ο αφηγητής, άρτι απολυμένος από τη δουλειά του, υπό τη μουσική υπόκρουση του τραγουδιού Sitting on the dock of the bay του Otis Redding, στην παράξενη θέα της σκυθρωπής ζωγραφιάς στην μπίντα, μονολογεί: «Φοβερό πράγμα να ‘χεις μια θηλιά στο λαιμό. Ακόμα και για μια ζωγραφιά, για έναν ψεύτικο άνθρωπο, φοβερό πράγμα. Στ’ αλήθεια… Πάλεψα να βγάλω τη θηλιά από την μπίντα, έβαλα όση δύναμη είχα, είπα πως έπρεπε να τα καταφέρω… Η θηλιά ήταν άβολη και το σκοινί γλιστρούσε, μου ‘γδερνε τα χέρια τα μάτωνε. Αλλά δεν το έβαλα κάτω, έβαλα τα δυνατά μου, τράβηξα τον κάβο μ’ όση δύναμη είχα. Ήταν Ιούλιος. Ξημέρωνε Σάββατο. Η θάλασσα ανάσαινε με μικρά κοφτά κύματα».
Ο χώρος στα διηγήματα αλλού διαστέλλεται κι αλλού συστέλλεται. Είναι οι οικείο χώροι στους οποίους κινούνται οι άνθρωποι του μεροκάματου. Στιγμιότυπα από τον κόσμο της εργασίας που πνέει τα βιολογικά αλλά και ιστορικά του λοίσθια.
Εργάτες που πέφτουν θύματα στο βωμό της ασυδοσίας του κεφαλαίου. Ο Πέτρος Φράγκος, ο σιδεράς που πέθανε ανήμερα Μεγάλη Πέμπτη, ο πατέρας του Μάο που σκοτώθηκε σ’ ένα γκαζάδικο στο Πέραμα, ο 52χρονος εργάτης που σκοτώθηκε στ’ αμπάρι από αναθυμιάσεις. Εργάτες – απεργοί της ΔΕΗ που αναρτούν πανό πάνω στο φουγάρο και όταν η απεργία τους κρίνεται παράνομη, το πανό μοιάζει σαν πελώριος επίδεσμος με σημάδια από αίμα. Η επισφάλεια της εργασίας τσακίζει τα νεύρα των ανθρώπων. «Το πιο τρομαχτικό πράμα είναι η δουλειά, που περιμένεις κάθε δεκαπέντε και τριάντα να πληρωθείς, που μετράς τη ζωή σου με δεκαπενθήμερα… Παλιά δούλευες για ένα κομμάτι ψωμί, τώρα δουλεύεις για μια χούφτα ψίχουλα… Λες και σε πληρώνουν πια όχι για να ζεις, μα για να φοβάσαι».
Τώρα πια οι ταξικές αντιθέσεις γίνονται εναργέστερες. Στο Σχιστό υπάρχει σπίτι μισό στρέμμα με δύο στρέμματα κήπο, με πισίνα και γκαζόν και με δέντρα παράξενα και κρυφά φώτα στον κήπο. Κι ολόγυρα μια ψηλή μάντρα πέτρινη που στην κορφή της είναι στρωμένη με τσιμέντο και μες στο τσιμέντο έχουνε μπήξει όρθια κομμάτια κοφτερό γυαλί… Η λεπτομερής περιγραφή του σπιτιού, που αναστέλλει τη δράση, αποτελεί μιαν άφωνη αφήγηση που παράγει εξέχοντα νοήματα: Ο Λέμαν το Βέλγικο λυκόσκυλο δεν επιτρέπει στον ήρωα να μπει στο σπίτι. Γιατί; Γιατί όπως «λένε στο Περού ή στο Μεξικό, οι πλούσιοι είχαν γεννηθεί από ένα χρυσό αστέρι και οι φτωχοί από ένα χάλκινο αστέρι. Γι’ αυτό και δεν θα μπορούσαν ποτέ να είναι ίσοι. Γιατί είχαν γεννηθεί σε άλλους κόσμους».
Ο Οικονόμου σκιαγραφεί με σκούρα, πένθιμα χρώματα το τέλος της εργασίας: Τα ρούχα των απολυμένων εργατών είναι «σαν τα πράγματα των πεθαμένων που πρέπει κάποιος να τα μαζεύει. Γιατί τα πράγματα των πεθαμένων είναι ο τελευταίος κάβος και ο ζωντανός πρέπει πάντα να τον λύνει αυτό τον κάβο, γιατί κανείς άνθρωπος δεν είναι νησί, όλοι καράβια είμαστε…».
Και οι χαρακτήρες πώς αντιδρούν μέσα σ’ αυτό το σκηνικό της φθοράς και της προϊούσας κρίσης; Ο συγγραφικός χρωστήρας σκιτσάρει χαρακτηριστικά πορτρέτα με μεγάλη δεξιοτεχνία:
- Ο Γιάννης Εγγλέζος που, που όταν σκοτώθηκε ο φίλος του σε εργατικό ατύχημα, διαρκώς αναφωνεί: «Είμαι γεμάτος με ένα απίστευτο κενό».
- Ο Τάκης Βασσάλος που κάνει όνειρα όχι για το μέλλον αλλά για τα περασμένα. Και τον πιάνει ντροπή λες και είναι έγκλημα πια η νοσταλγία. «Η νοσταλγία, σκυλί ψωριάρικο με τσιμπλιασμένα μάτια που γλείφει τις πληγές του και σε ξεγελά και άμα απλώσεις το χέρι να το χαϊδέψεις σε δαγκώνει».
- Ο ναύαρχος που προειδοποιεί τον απολυθέντα γιο του: «Πρόσεχε μη χάσεις την πίστη σου. Μην τους κάνεις το χατίρι και χάσεις την πίστη σου. Πρέπει να πιστεύεις. Και θεός να μην υπάρχει, εσύ πρέπει να πιστεύεις». Κι ο ίδιος ήρωας που τις νύχτες ονειρεύεται ότι έχει «βρει ένα μαγικό φάρμακο και γίνεται αόρατος κι αρπάζει λεφτά απ’ τις τράπεζες και τα μοιράζει στον κόσμο».
- Ο Μάο που παίρνει ο ίδιος την κατάσταση στα χέρια του, για να αντιμετωπίσει ως αυτόκλητος άγγελος-τιμωρός το κακό.
- Ο Μιχάλης ο αταίριαστος που είχε τρέλα με τον Ισπανό ποιητή Μιγκέλ Ερνάντεθ και που τον φόβιζε η σιωπή: Απάνθρωπο πράγμα η σιωπή. Πόση σιωπή να κουβαλήσει ένας άνθρωπος μέσα του».
- Ο Βασίλης που κάθε βράδυ διηγείται παραμύθια στην γυναίκα του.
- Ο «Μολυβένιος στρατιώτης» που γράφει με σπρέι συνθήματα στους τοίχους.
- Ο Πέτρος που έχει χόμπυ να παρακολουθεί τους ευκατάστατους κατοίκους των νοτίων προαστίων.
- Ο μπαρμπα-Τάσος που τον βρήκε ο γιος του μες στον σκουπιδοντενεκέ, επειδή άφησε τη γυναίκα του να πεθάνει αβοήθητη.
- ο Άρης που πιστεύει πως «το καλύτερο φάρμακο για τους φτωχούς ανθρώπους είναι η τηλεόραση».
Κοινός παρονομαστής όλων των ηρώων που συνθέτουν το μωσαϊκό των λαϊκών συνοικιών του Πειραιά είναι το ΜΙΣΟΣ από τις διαρκείς στερήσεις στις οποίες υποβάλλονται: «Κουβάλαγαν στερήσεις και πίκρες και όνειρα που δε βγήκαν αληθινά. Κουβάλαγαν ένα βαθύ μίσος για τους πολιτικούς και για τους γιατρούς και τους υπαλλήλους του ΙΚΑ – για όλους εκείνους τέλος πάντων που εξαιτίας τους αναγκάζονταν να ξενυχτάνε στη μέση του δρόμου μες στην παγωνιά μακριά από τα σπίτια τους».
Τέλος, χαρακτηριστικό του οδηγητικού ρόλου της όλης σκηνογραφίας συνιστά η αντιστοιχία του χώρου με τη συναισθηματική κατάσταση των ηρώων. Οι περιγραφές επιτελούν μια λειτουργία οδηγητική για τον αναγνώστη, ώστε να συλλάβει το βαθύτερο νόημα των διηγημάτων. Αυτό γίνεται δυνατό κάθε φορά που τόποι, τοπία ή εξωτερικές εικόνες περιγράφονται με τρόπο αφαιρετικό ή μεταφορικό που υπογραμμίζει την αναλογία τους με κάτι άλλο, ανάγονται τελικά σε σύμβολα ποιητικά, ενώ μια εξωτερική εικόνα της φύσης λειτουργεί ρητά ή υπαινικτικά με βάση την ψυχική κατάσταση του ήρωα. Ο Άρης και η Νίκη στο διήγημα «Κάτι θα γίνει, θα δεις» και το νεαρό ζευγάρι κρατουμένων στο θάλαμο-κρατητήριο του νοσοκομείου, βρίσκονται ακινητοποιημένοι σε ένα κρεβάτι. Χώροι περίκλειστοι και οι δύο. Και τα δύο ζευγάρια φυλακισμένα. Το πρώτο στα χρέη του, το δεύτερο στον έρωτά του, με τα χέρια κολλημένα με logo. Η Νίκη αποχαιρετά την αγαπημένη της συνοικία και το βλέμμα της χαϊδεύει το χώρο, τα αντικείμενα, τους ανθρώπους: τις νεραντζιές και τις μουριές, τις κολόνες της ΔΕΗ, την κόκκινη βέσπα του Θοδωρή, τα ρολά στο ψιλικατζίδικο του Αστερία, τον τοίχο στη γωνία Βοσπόρου και Μυκηνών, την σμπαραλιασμένη καγκελόπορτα της Βούλας, την τζαμαρία από το κουρείο του Κοσμά. Ο κόσμος της είναι ένας κόσμος υπό κατάρρευση. Κι αυτή τώρα θεατής στο ρέκβιεμ ενός προαναγγελθέντος θανάτου: αυτού της εργατικής τάξης των λαϊκών συνοικιών του Πειραιά, αποχαιρετά τον μικρόκοσμό της. Έναν μικρόκοσμο – άγνωστο για τους πολλούς – αλλά τόσο σημαντικό για την ίδια. Δεν είναι η μορφολογία του χώρου που του δίνει αξία, αλλά η αγάπη της ηρωίδας που προσδίδει αξία και νόημα σ’ αυτόν.
Και οι άνθρωποι που ζουν σ’ αυτές τις συνοικίες, που ζουν σε κάθε γωνιά αυτής της χώρας, αυτού του πλανήτη, που κάποτε δούλευαν και ζούσαν αξιοπρεπώς, τώρα διαπιστώνουν πως όλα έγιναν ΑΜΕΡΙΚΗ και πως η ανέχεια και η ανεργία είναι κάταγμα. Δεν είναι παίξε γέλασε.
Σας ευχαριστούμε πολύ κύριε Χρήστο Οικονόμου και αναμένουμε με ανυπομονησία τα καινούργια σας κείμενα. Τα έχουμε ανάγκη. «Γιατί εκεί που υπάρχει ο φόβος υπάρχει και εκείνο που σώζει από το φόβο».
ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ Δ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΠΟΥ ΘΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΕΙ ΣΤΗΝ ΙΩΝΙΔΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΠΕΙΡΑΙΑ ΣΤΙΣ 18/2/2011.
Παρασκευή 24 Δεκεμβρίου 2010
Πέμπτη 23 Δεκεμβρίου 2010
Ο προφητικός Όργουελ, το «1984» και η Νέα Γλώσσα
Σήμερα όλο και περισσότερο ακούμε να γίνεται αναφορά σε κάποιο αφεντικό ονόματι «Μεγάλος Αδελφός» (Big Brother ή ΒΒ) που στο «1984» αποτελεί έναν οιονεί αόρατο πλανητάρχη, έναν «δίκης ὀφθαλμόν ὅς τὰ πάνθ' ὁρᾷ» (Big Brother is watching you) και ακόμη έναν διεισδυτικό αναγνώστη της ανθρώπινης σκέψης, ικανό να πατάξει κάθε «έγκλημά» της, thoughtcrime, στην κύησή του. Γιατί στην Ωκεανία ως το 2050, όταν θα καθιερωθεί επισήμως η Newspeak, λέξεις όπως ελευθερία, δημοκρατία και ισότητα θα έχουν τεθεί εξ αντικειμένου εν αχρησία. Αλλά αν ως τότε χρησιμοποιηθούν στο γραπτό και στον προφορικό λόγο είτε παρεισφρήσουν στον ανθρώπινο νου (όπως συμβαίνει στον κεντρικό ήρωα της νουβέλας Γουίνστον Σμιθ) συνιστούν «έγκλημα της σκέψης» που η Thought Police, Αστυνομία της Σκέψης, τιμωρεί αμείλικτα με βασανιστήρια, ακόμη και με θάνατο. Βέβαια κάποιες από αυτές τις λέξεις παραμένουν εφόσον διατηρούν την ουδέτερη υποσημασία τους π.χ., το επίθετο «ελεύθερος» στο: Ο στρατιώτης είναι ελεύθερος υπηρεσίας/ιατρού είναι αθώο και αβλαβές, αλλά το Είμαι ελεύθερος πολίτης θα προκαλούσε την άμεση σύλληψη όποιου τολμούσε να το πει.
Το κυβερνών κόμμα είναι το Ingsoc, English Socialism (και εδώ είναι το πρώτο δείγμα της Newspeak), αφού το πολιτικό σύστημα καλείται οξύμωρα «ολιγαρχικός κολεκτιβισμός». Το «co(n)», «συν, μαζί», του collectivism (που παραπέμπει στον γνήσιο και ανθρωπιστικό ισπανικό κολεκτιβισμό) σε ανάρμοστο γάμο με το «ολιγαρχικός» νοηματοδοτεί ένα μέλλον πλήρους χρεοκοπίας του ανθρώπου ως ατόμου ή πιο ωμά, όπως το έθεσε ο ίδιος ο Όργουελ, «ως ανθρώπου που μια μπότα τού πατάει όλο το πρόσωπο, εσαεί» μεταλλάσσοντάς τον σε ένα «απρόσωπο» ον («unperson»). Στο «1984» περιγράφεται ένα μέλλον ζοφερότερο από οιοδήποτε παρελθόν της ιστορίας και εκφράζονται οι φόβοι του Όργουελ για τη γένεση ενός γραφειοκρατικοποιημένου μονοκομματικού υπερκράτους, με τους πολίτες του ενεργούμενα και ρομποτοποιημένα όντα που λατρεύουν τον ΒΒ και μισούν θανάσιμα τον υπ' αριθμόν 1 εχθρό του Ingsoc Ιμμάνουελ Γκολντστάιν.
Το πιο λαμπρό και φιλόδοξο «πρόγραμμα» της Ωκεανίας είναι η Newspeak, η «γλωσσοκάθαρση», με τη συνακόλουθη κήρυξη πτώχευσης της γλώσσας (και του νου). Ο στόχος της Νέας Γλώσσας είναι να περιοριστούν τα όρια της σκέψης. Να ισχύσει αυστηρά η αρχή της ήσσονος προσπάθειας στο λόγο. Η ιστορία ως ένα τεράστιο παλίμψηστο θα αποξεσθεί επιμελώς, ώστε να απαλειφθεί εντελώς οτιδήποτε επιλήψιμο υπάρχει από την Oldspeak, Παλαιά Γλώσσα, που απάδει προς την ιδεολογία του Ingsoc. Πρόκειται για μια συστηματική αποδόμηση της γλώσσας και μια ήττα της ελεύθερης έκφρασης αλλά, το χειρότερο, μια επιβολή ενός θεσμοποιημένου τρόμου. Κάθε απόπειρα επανάστασης θα είναι ανέφικτη ελλείψει εργαλειακού υλικού να αρθρωθεί σε αντίλογο.
Γνήσιο τέκνο της η Doublethink, η Διπλή Σκέψη, που δεν είναι τίποτε άλλο από το να έχεις ταυτόχρονα δύο «πιστεύω», το ένα εντελώς διαφορετικό από το άλλο, π.χ. α) «η δημοκρατία είναι ανύπαρκτη» και β) «το Ingsoc είναι ο προασπιστής της δημοκρατίας». «Είναι το να ξέρεις και να μην ξέρεις. Το να γνωρίζεις πλήρως μια αλήθεια, ενώ λες προσεκτικά κατασκευασμένα ψεύδη».
Στη νέα γλώσσα οροθετείται ένας λεξικός μινιμαλισμός διά του οποίου μόνο οι λέξεις που εξυπηρετούν τους σκοπούς του κόμματος παραμένουν στο λεξικό, το οποίο εμπλουτίζεται όμως με τεχνολογικούς όρους («σερφάρω», «σκανάρω») αλλά είναι συνήθως συντετμημένες ώστε να μην κατανοούνται. Ακόμη και τα υπουργεία, αφού πρώτα αντωνυμοποιηθούν, έπειτα συντέμνονται, π.χ. το Ministry of War στο «1984» γίνεται Ministry of Peace και συντετμημένο MiniPax. Το υπουργείο Προπαγάνδας γίνεται υπουργείο της Αλήθειας (Mini True). Το υπουργείο Επισιτισμού είναι υπουργείο Αφθονίας (Plenty) και οξύμωρα συντετμημένο ως Mini Plenty. Τα κελιά των φυλακών γίνονται «διαμερίσματα», «chambers», όπως στο royal chambers, ενώ τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας είναι «joycamps», «στρατόπεδα χαράς».
Σε ό,τι αφορά τη γραμματική της Newspeak θα σταθώ σε ένα ενδιαφέρον σημείο. Όλοι λίγο-πολύ ξέρετε ότι ο παρωχημένος χρόνος (past tense) σχηματίζεται κατά κανόνα με την προσθήκη του επιθέματος -ed: walk-ed, open-ed, push-ed κτλ. Υπάρχουν όμως και τα λεγόμενα «ανώμαλα» ρήματα, π.χ. go - went, do - did, think - thought, make - made, hit - hit. Η νέα γραμματική απαιτεί ομοιομορφία κατάληξης: όλα σε -ed, goed, doed, thinked κτλ. Αυτό αποτελεί είδος γλωσσολογικού παλιμπαιδισμού. Από γλωσσολογικές έρευνες που έγιναν προκύπτει ότι τα νήπια κατά την απόκτηση της μητρικής τους γλώσσας σχηματίζουν (υποσυνείδητα) κανόνες με βάση τη μεγάλη πλειονότητα των ρημάτων και βάζουν σε όλα τα ρήματα υπεργενικεύοντας -ed: Dad goed out. Υπάρχουν κι άλλες περιπτώσεις, όπως όλοι οι πληθυντικοί λήγουν σε -s, mans. Η ίδια λέξη μπορεί να καλύπτει σχεδόν όλα τα μέρη του λόγου: από όνομα ως και επίρρημα. Το συρρίκνωμα της γλώσσας σε λεξικογραμματικό επίπεδο αποτελεί αναγκαιότητα λόγω της συρρίκνωσης της σκέψης του πολίτη της Ωκεανίας. Η νηπιοποίηση της γραμματικής υποδηλώνει την επιθυμία του κόμματος για εξουσιαστική μακροβιότητα. Θέλει πολίτες με νοημοσύνη νηπίου για να λειτουργεί ως monitor, ως προστάτης-Μεγάλος Αδελφός.
Τελικά θα επιβληθεί παγκοσμίως η Newspeak; Η απάντηση του γράφοντος είναι όχι, αφού η γλώσσα με τους αμυντικούς μηχανισμούς της δε διατρέχει ποτέ σοβαρό κίνδυνο. Αν όμως η γλώσσα δε διατρέχει σοβαρό κίνδυνο, αυτό δε σημαίνει ότι δεν περνάει κρίσεις. Στις θεωρίες του περί πειθαρχίας ο Φουκό υποστηρίζει ότι η ισχύς και η πειθαρχία είναι πανταχού παρούσες σε δημοκρατίες και σε δικτατορίες. Η γλώσσα ναρκοθετείται από τους εχθρούς τής σκέψης και των ιδεών. Η Newspeak του «1984» μεταμφιέζεται σε λόγο της πολιτικής ορθότητας τώρα.
Είναι ευθύνη του σημερινού πολίτη να σκέπτεται πολύ, για να θωρακιστεί ενάντια σε εκείνους που με την παρασημασιολογία των λέξεων απεργάζονται τον αφανισμό του. «Ανθρωπιστική επέμβαση» με χρήση απεμπλουτισμένου ουρανίου κατά το μάλλον ή ήττον δεν είναι ανθρωπιστική. «Affirmative action», «θετική δράση», αποτελεί μια φράση-παγίδα που είναι εύπεπτο φαγητό για τους ισχυρούς και αρσενικό για τους αδυνάμους. «Δυνάμεις κατοχής» και «ειρηνευτική δύναμη» δεν είναι συνώνυμες φράσεις ποτέ. Newspeak δεν είναι μόνο να αποκαλεί ο Νοριέγκα τον στρατό του «Τάγματα Αξιοπρέπειας» αλλά να ονομάζουν και οι Αμερικανοί την εισβολή τους «Επιχείρηση: Δίκαιη Υπόθεση». Ο αιχμάλωτος πολέμου δεν αναβαπτίζεται σε «κρατούμενο» επειδή ο πόλεμος είναι «ακήρυκτος». Τέλος, ο «ακήρυκτος πόλεμος» αποδίδεται με μνημειώδη κουτοπονηριά τής Newspeak ως «Peacekeeping chores»: οι ΗΠΑ υποβάλλονται στον κόπο της «ειρηνευτικής αγγαρείας» για χάρη μας!
(Αθανάσιος Κακουριώτης, Το ΒΗΜΑ, 21/01/2001)
Θέματα:
Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (100-120 λέξεις).
Β1. Να γράψετε με δικά σας λόγια: τη θεματική αφορμή του δημοσιεύματος, το θέμα που απασχολεί τον αρθρογράφο και τη θέση του πάνω σ’ αυτό.
Β2. Να σχολιάσετε σε μία δική σας παράγραφο τη σκέψη του Φουκό: «Η γλώσσα ναρκοθετείται από τους εχθρούς τής σκέψης και των ιδεών».
Β3. Με βάση το δημοσίευμα (καλό είναι να διαβάσετε ολόκληρο το τελευταίο κεφάλαιο από το «1984» με τίτλο «Νέα Ομιλία») να συγκεντρώσετε σε έναν κατάλογο όλα τα χαρακτηριστικά της Νέας Ομιλίας και να τα συσχετίσετε με χαρακτηριστικά της γλώσσας των σύγχρονων εξουσιών. Σε ποια συμπεράσματα οδηγείστε;
Β4. Για τις παρακάτω λέξεις να γράψετε ένα συνώνυμο που να ταιριάζει σε ένα καθημερινό επίπεδο ομιλίας:
απάδει, απεργάζονται, παρεισφρήσουν, θωρακιστεί, επιλήψιμο.
Γ. Να διατυπώσετε ελεύθερα τις απόψεις σας για τη σχέση ΓΛΩΣΣΑΣ και ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ, σε ένα κείμενο για την ιστοσελίδα του σχολείου σας με αφορμή το παρακάτω απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Χρόνη Μίσσιου «Χαμογέλα ρε… τι σου ζητάνε;», αφού το συσχετίσετε με το δημοσίευμα που διαβάσατε:
Η γλώσσα, αγαπητέ μου, όπως και το συναίσθημα και οι ευγενικές χειρονομίες είναι τα μόνα που μας απόμειναν, για να ξαναβρούμε τη φαντασία μας, τη δυνατότητα να ξαναονειρευτούμε, τη δυνατότητα της ατομικής μα ελευθερίας και ευθύνης. γι’ αυτό βάλανε και τη γλώσσα στον Προκρούστη και από πολυσήμαντη ανθρώπινη λειτουργία προσπαθούν να τη μετατρέψουν σε απλό παραγωγικό εργαλείο. Μέσα από την απλούστευση σιγά σιγά καταργούν το ζωντανό κυκλοφορικό σύστημα της γλώσσας, όπου οι λέξεις είναι εκδηλώσεις του πνεύματος, το συναισθήματος και της συγκίνησης, δηλαδή λέξεις φορτισμένες με τη μέγιστη ενάργεια και σαφήνεια, και στη θέση τους, τάχα για οικονομία, κατασκευάζουν έτοιμα σχήματα και συνθήματα που απονευρώνουν τη σκέψη, σκοτώνουν τη φαντασία, χαλαρώνουν μέχρι να εξαφανίσουν τη σχέση μεταξύ σκέψης και συναισθήματος, διαλύουν και σκορπούν κάθε ψυχική ένταση. Έτσι, η γλώσσα παύει να είναι έκρηξη, τσακμάκισμα σκέψης και συναισθήματος, παύει να είναι περιπέτεια, παύει να είναι έκφραση του φορέα της, παύει να είναι επικίνδυνη για την εξουσία και το σύστημα. Από ζωντανός οργανισμός και οργασμός, καταντάει ένα τεχνικός κώδικας διαχειριστικής συνεννόησης, αλλά χωρίς «νόηση»… Θαρρείς πως δεν ξέρουνε πως περιορισμός στη γλώσσα σημαίνει περιορισμός στη σκέψη, στη φαντασία, στο συναίσθημα, στην παρόρμηση;
ΟΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ"
ΟΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ"
Τρίτη 21 Δεκεμβρίου 2010
Δευτέρα 20 Δεκεμβρίου 2010
Κριτήριο αξιολόγησης για το ρόλο του διανοουμένου στην εποχή μας
Η θερμάστρα του Ζολά
Κατηγορώ - όχι την «κοινωνία», το «σύστημα», το «κατεστημένο», δηλαδή κανέναν• αλλά τον συνταγματάρχη, τον στρατηγό, τον υπουργό Στρατιωτικών, δηλαδή πλήττω την Εξουσία κάτω από την προστατευτική μάσκα της απροσωπίας, που εξουδετερώνει κάθε χτύπημα πριν καν δοθεί. Και δεν τους κατηγορώ όλους αυτούς για συνωμοσία κατά του λαού, αλλά, ίσα ίσα, για συνωμοσία εναντίον ενός μοναχικού πολίτη που η εβραϊκή καταγωγή του τον κάνει λαομίσητο σε περίοδο αντισημιτικού παροξυσμού. Με άλλα λόγια, παίζω πολύ επικίνδυνο παιχνίδι. Βάζω το κεφάλι μου στον ντορβά. Δικάζομαι, τρώω έναν χρόνο φυλακή κι ένα γερό πρόστιμο και αναγκάζομαι να αυτοεξοριστώ. Όταν επιστρέφω, με περιμένει ένας θάνατος από τις αναθυμιάσεις της σόμπας μου που μπορεί και να μην είναι ατύχημα...
Έτσι γεννήθηκε, πριν από εκατό χρόνια ακριβώς, ένα νέο πρότυπο: του διανοούμενου που παρεμβαίνει κριτικά στην κοινωνική ζωή, που ξεσκεπάζει ό,τι η Εξουσία προσπαθεί να συγκαλύψει, που πολεμάει τα κατά συνθήκην ψεύδη και τις συλλογικές φενάκες, που βρίσκεται στην αντιπολίτευση και στη μειοψηφία όποια και αν είναι η κυβέρνηση και η πλειοψηφία, που υπερασπίζει έστω και μόνος κάποιες απαράγραπτες, μόνιμα διακυβευόμενες αξίες αλήθεια, δικαιοσύνη, ανθρωπιά αψηφώντας σκοπιμότητες, ακόμα και κοινά αποδεκτές, αδιαφορώντας για συμφέροντα, ακόμα και τα δικά του.
Δεν ήταν πάντα έτσι. Βέβαια, από την εποχή του Αναξαγόρα και του Σωκράτη υπήρχαν διανοούμενοι που διώχτηκαν για τις ιδέες τους, από την εποχή του Διαφωτισμού διανοούμενοι που δημιούργησαν το ιδεολογικό υπόβαθρο για την ανατροπή καθεστώτων και τον θρίαμβο μιας νέας τάξης πραγμάτων, από την εποχή του ρομαντισμού διανοούμενοι που αναζήτησαν τη χαμένη θαλπωρή της κοινότητας στη σύνδεσή τους με εθνικούς και λαϊκούς αγώνες.
Αλλά το παράδειγμα του Ζολά σηματοδοτεί κάτι πραγματικά καινούργιο: όχι μόνον οι αξίες που υπηρετεί ο διανοούμενος έχουν κοινωνικό αντίκρισμα, όχι μόνο του επιβάλλουν το καθήκον της διαρκούς συμμετοχής στα κοινά, αλλά και ο ειδικός ρόλος του δοκιμάζεται ακριβώς εκεί όπου είναι λιγότερο φανερό, λιγότερο αποδεκτό, λιγότερο εξοργιστικό ότι αυτές οι αξίες θίγονται. Η περίπτωση του Ντρέυφους ήταν ιστορικά ασήμαντη, αυτή καθ' εαυτή. Το κρίσιμο ήταν ότι το θύμα ήταν αθώο αφ' ενός, ανίσχυρο και αντιδημοφιλές αφετέρου. Ο Ζολά έστειλε ένα μήνυμα που έλεγε ότι ο διανοούμενος οφείλει να παρεμβαίνει προπαντός όταν η αλήθεια και το δίκιο δεν είναι δημοφιλή κι έχουν ξεμείνει από συμμάχους.
Πολλές δεκαετίες αργότερα, ο Σαρτρ επρόκειτο να το θέσει ως εξής: ο διανοούμενος οφείλει να βλέπει τον κόσμο από τη σκοπιά των αδυνάμων. Δεν ακούγεται άσχημα, αλλά δεν είναι το ίδιο. Υπάρχει μια διαφορά, που περνάει απαρατήρητη όταν οι αδύναμοι είναι μια μάζα συμπαγής, συμπαθής κι ευλογημένη από μια σωτηριολογική ιδεολογία, αλλά που γίνεται πολύ αισθητή, όταν οι αδύναμοι είναι ετερόκλητα σύνολα με διαφορετικές επιδιώξεις και αντίρροπα συμφέροντα, που συχνά παράγουν άλλους αδύναμους. Διότι τότε διακρίνεται ότι το να είσαι αδύναμος δεν σου δίνει εξ ορισμού δίκιο. Αν ο Ντρέυφους έπρεπε να υποστηριχτεί επειδή ήταν αδύναμος και όχι επειδή ήταν αθώος, θα είχε σαπίσει στο Νησί του Διαβόλου χωρίς να απασχολήσει κανέναν Ζολά αλλά και κανέναν Σαρτρ.
Ανάμεσα στην αντίληψη του Ζολά και του Σαρτρ παίχτηκε όλο το δράμα της κριτικής διανόησης αυτά τα εκατό χρόνια. Οι περισσότεροι επίγονοι του Ζολά ταύτισαν απόλυτα την κριτική λειτουργία τους με τους αγώνες καταπιεσμένων τάξεων, λαών, κοινωνικών ομάδων που διεξάγονταν στο όνομα απελευθερωτικών ιδεολογιών με οικουμενική εμβέλεια. Στην πορεία αυτών των κινημάτων ανέχτηκαν και απέκρυψαν ψέματα, αδικίες, ωμότητες που στοίχισαν εκατομμύρια Ντρέυφους. Πίστευαν ότι όλα αυτά ήταν λεπτομέρειες μπροστά στην ανώτερη αλήθεια και δικαιοσύνη που αντιπροσώπευε ο Σκοπός.
Όταν ήρθε η μεγάλη άμπωτη, όταν από τις κορυφές των κυμάτων της μάζας οι διανοούμενοι αυτοί βρέθηκαν ανάμεσα σε ξεβρασμένα καραβόξυλα ιδεών, φάνηκε καθαρά πόσο μικρή αντοχή έχει ο κριτικός λόγος, όταν αντλεί την ενέργειά του από ένα πολιτικό όραμα και όχι από μια βαθιά προσωπική πίστη ότι η αλήθεια και η ανθρωπιά είναι αξίες υπέρτερες από ταξικά ή εθνικά συμφέροντα, ιστορικούς προορισμούς και «εικότες μύθους». Γιατί δεν λιγόστεψαν στον κόσμο η δυστυχία, η στέρηση, η αυθαιρεσία, η βία, η εκμετάλλευση, ο σκοταδισμός, η αναισθησία, η απάτη, η μωροπιστία. Αντίθετα, πήραν μορφές ωμότερες από πριν. Αλλά, χωρίς τις πλάτες μιας μαζικής ιδεολογίας κι ενός μαζικού κινήματος με μεγάλες πιθανότητες επιτυχίας, οι περισσότεροι εκπρόσωποι της «κριτικής διανόησης» δεν είχαν πια διάθεση να καταγγέλλουν θύτες και να υπερασπίζουν θύματα.
Οι διανοούμενοι αγαπούν ιδέες, όχι ανθρώπους. Είναι πολύ σκληρή αυτή η θέση, ιδίως όταν διατυπώνεται τόσο ισοπεδωτικά. Αλλά έχει μεγάλη δόση αλήθειας. Προπαντός όμως οι διανοούμενοι οι περισσότεροι διανοούμενοι αγαπούν την εξουσία. Σ' αυτό δεν διαφέρουν από τους πολιτικούς και τους μεγιστάνες του χρήματος. Όταν ο αριστερός ριζοσπαστισμός έπαψε να έχει απήχηση, είδαμε με πόση ευκολία πολλοί ιεροφάντες του μεταλλάχτηκαν σε γκουρού των πανεπιστημίων και των ΜΜΕ, σκαρώνοντας εκκεντρικές, μπιχλιμπιδάτες, νεφελώδεις και, βέβαια, πολιτικά ουδέτερες θεωρίες. Είδαμε με πόση ευκολία άλλοι μεταμορφώθηκαν σε κήρυκες ενός πρωτόγονου εθνικισμού, που υποσχόταν τώρα τόση δύναμη όση άλλοτε ο σοσιαλισμός. Είδαμε επίσης πώς οι ιδεολόγοι των «νέων κοινωνικών κινημάτων» (φεμινίστριες, οικολόγοι, προπαγανδιστές του μαύρου εθνοτισμού, ακτιβιστές ομοφυλόφιλοι) έγιναν μισαλλόδοξοι, αλαζονικοί δογματιστές μόλις απέκτησαν ακαδημαϊκή επιρροή και πώς εξαπέλυσαν τον πολιτισμικό μακαρθισμό που ευφημιστικά ονομάστηκε political correctness. Και ακόμη βλέπουμε με πόση προθυμία οι περισσότεροι διανοούμενοι αποδέχονται τιμές και αξιώματα που περιφρονούν και χλευάζουν όταν απονέμονται σε άλλους.
Μοιάζει αναπόδραστο το συμπέρασμα ότι το ιδεώδες της κριτικής διανόησης, όπως το εγκαινίασε το «Κατηγορώ» του Ζολά, έμεινε άλλη μία από τις διαψευσμένες ουτοπίες του εικοστού αιώνα. Αλλά ένα τόσο απόλυτο συμπέρασμα θα ήταν αδικαιολόγητα και άδικα απαισιόδοξο. Υπήρξαν και υπάρχουν διανοούμενοι που, σχεδόν μόνοι και συχνά πληρώνοντας βαρύ τίμημα, αντιτάχτηκαν σε πανίσχυρα δόγματα, τυφλούς συρμούς και μαζικές ψυχώσεις, που συγκρούστηκαν με θεσμικές και άτυπες εξουσίες επειδή αρνήθηκαν ότι η αλήθεια, η δικαιοσύνη και η ανθρωπιά πρέπει να είναι κομμένες και ραμμένες στα μέτρα των συμφερόντων ενός έθνους, των διαθέσεων της κοινής γνώμης ή των μύθων μιας κοινωνικής ομάδας, έστω και αναξιοπαθούσας, έστω και άξιας κατά τα άλλα κάθε υποστήριξης. Ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, τον Μπέρτραντ Ράσελ, με τον νηφάλιο, αλλά τόσο ζεστό και πολιτικά ευαίσθητο κριτικό λόγο του. Ας θυμηθούμε τον Καμύ, που ο αιρετικός και τόσο γενναιόδωρος ανθρωπισμός του τον αποξένωσε από Αριστερά και Δεξιά. Ας θυμηθούμε τον καθολικό Χάινριχ Μπελ, που σ' εποχή καθολικής αντιτρομοκρατικής υστερίας στη χώρα του υπεράσπισε δημόσια την αυτοκτονημένη τρομοκράτισσα Ουλρίκε Μάινχοφ, στιγματίζοντας τους αυτοκτόνους της. Δεν είναι πολύ μακρύς ο κατάλογος. Αλλά ευτυχώς δεν τελειώνει εδώ.
Προπαντός όμως το πρότυπο που δημιούργησε ο Ζολά λειτούργησε κι εξακολουθεί να λειτουργεί όπως κάθε ανεκπλήρωτο ιδανικό: σαν αόρατο δικαστήριο της συνείδησης, σαν αγγελική, αλλά αδυσώπητη Ερινύα. Κανένας διανοούμενος, οσοδήποτε κυνικός και συμβιβασμένος, οσοδήποτε επινοητικός σε δικαιολογίες και ιδεολογήματα, δεν μπορεί να πνίξει μέσα του αυτή τη φωνή, που τον ρωτάει το ίδιο και το ίδιο: γιατί ανέχεται ό,τι ως διανοούμενος ξέρει καλά ότι είναι κίβδηλο και αχρείο, γιατί δεν το πολεμάει έμπρακτα. Όχι σαν φαντάρος που εκτελεί διαταγές ανωτέρων, αλλά με τον μόνο αληθινό τρόπο του κριτικού διανοούμενου: σαν ελεύθερος σκοπευτής πάντα μόνος, πάντα εκτεθειμένος, πάντα αποκλειστικός υπεύθυνος για την επιλογή των εκάστοτε στόχων και για την ευστοχία ή την αστοχία των βολών του.
(Δημοσθένης Κούρτοβικ, εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 13/01/1998)
Θέματα:
Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (120 λέξεις).
Β1. «Οι διανοούμενοι αγαπούν ιδέες, όχι ανθρώπους»: αναπτύξτε σε μία παράγραφο το νόημα της παραπάνω διαπίστωσης.
Β2. «Υπήρξαν και υπάρχουν διανοούμενοι που, σχεδόν μόνοι και συχνά πληρώνοντας βαρύ τίμημα, αντιτάχτηκαν σε πανίσχυρα δόγματα»: με ποιον τρόπο ο συντάκτης υποστηρίζει τη θέση του;
Β3. Ποια η διαφορά μεταξύ Ζολά και Σαρτρ, κατά τον αρθρογράφο;
Β4. Αντικαταστήστε τις υπογραμμισμένες λέξεις με σημασιολογικά συγγενείς, χωρίς να αλλοιωθεί το νόημά τους:
… που πολεμάει τα κατά συνθήκην ψεύδη και τις συλλογικές φενάκες…
που αναζήτησαν τη χαμένη θαλπωρή της κοινότητας…
… ευλογημένη από μια σωτηριολογική ιδεολογία…
μοιάζει αναπόδραστο το συμπέρασμα…
… γιατί ανέχεται ό,τι ως διανοούμενος ξέρει καλά ό,τι είναι κίβδηλο και αχρείο…
Γ. Ο Θ. Τάσιος σε άρθρο στο ΒΗΜΑ, συνόψισε 5 βασικές ιδιότητες του διανοουμένου:
α) Εργάτης του πνεύματος, πετυχημένος όμως στη δουλειά του: Πρώτον για να έχει συνέπεια στην εν πνεύματι αναζήτηση της αληθείας και δεύτερον για να έχει αποχτήσει κάποια φήμη και να περνάει ο λόγος του.
β) Να διαθέτει καλλιέργεια κι ευαισθησία, σε κάποιο εύρος, πέραν της ειδικότητάς του.
γ) Να πονάει τον Άνθρωπο και να παρεμβαίνει στα κοινά, ελέγχοντας (ή και ενθαρρύνοντας κριτικά) την εξουσία ή εναντιούμενος ελλόγως στην κοινωνική συμβατικότητα.
δ) Να μην έχει πολιτικές-στρατευτικές δεσμεύσεις που ενδεχομένως αμβλύνουν το λειτούργημα «γ».
ε) Να διαθέτει ήθος και συνέπεια βίου.
Να αναλύσετε τις παραπάνω ιδιότητες και να αναφέρετε προβλήματα της εποχής μας που καθιστούν αναγκαία την παρέμβαση των διανοουμένων.
Κυριακή 19 Δεκεμβρίου 2010
ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ θανατική ποινή
NICK CAVE: The Mercy seat http://www.youtube.com/watch?v=PA74USWqZUE
Πέμπτη 16 Δεκεμβρίου 2010
Η Πάτι και ο μουσικός πάτος, της Μαριάννας Τζιαντζή
Σχολική αργία θα έπρεπε να είχε κηρύξει το υπουργείο Παιδείας την προχθεσινή ημέρα, τουλάχιστον για τα δημοτικά και τα γυμνάσια, ώστε όλοι οι μαθητές της χώρας να στηθούν μπροστά στην τηλεόραση για να δουν την Πάτι, τη δεκαεξάχρονη πρωταγωνίστρια της αργεντίνικης νεανικής σαπουνόπερας του Mega «Patty, η πιο όμορφη ιστορία».
Η Πάτι (κατά κόσμον Λάουρα) ήρθε στην Ελλάδα! Καμιά εκατοστή πιτσιρίκια ήταν καλεσμένα το πρωί της Δευτέρας στην εκπομπή «Πρωινό mou» (Mega) περιμένοντας με ανυπομονησία να δουν το ίνδαλμά τους. Τα περισσότερα ήταν κάτω των 12 ετών και, προφανώς, απουσίαζαν από το σχολείο με τις ευλογίες των γονιών τους. Για την ακρίβεια, δεν ήταν απλώς 100 παιδιά, αλλά περίπου 100 τυχερά παιδιά, από όλη την Ελλάδα, που κληρώθηκαν ανάμεσα σε 15.000 και πλέον πιτσιρίκια που είχαν πάρει μέρος στον σχετικό διαγωνισμό.
Περίπου μία ώρα περίμεναν τα παιδιά, καθισμένα σε κερκίδες, μέχρι να εμφανιστεί το ίνδαλμά τους. Ετσι, είχαν την ευκαιρία να δουν σε γιγαντοοθόνη το ζεύγος των παρουσιαστών να σχολιάζει τις αποχωρήσεις από το κυριακάτικο «Just the two of us» (όπου επίσης εμφανίστηκε η Πάτι). «Μου αρέσει η μαγκιά που βγάζει ο Ιατρόπουλος», λέει ο κ. Λιάγκας, «κι εγώ έτσι είμαι», εννοώντας έναν ηθοποιό που συμμετείχε στο σόου.
Λίγη υπομονή και βγαίνει η Πάτι. Προηγείται μια βιντεοσκοπημένη επίδειξη γυναικείων εσωρούχων μιας γνωστής φίρμας. Ενώ τα μοντέλα ποζάρουν τουρλώνοντας ό,τι μπορεί να τουρλωθεί, μια φωνή εκτός πλάνου εξηγεί: «Η φετινή συλλογή είναι πιο σέξι, πιο αισθησιακή από ποτέ» και απευθύνεται «σε κάθε γυναίκα με σέξι και τρέντι διάθεση». Ακολουθεί μια επίδειξη παιδικής μόδας. Φέτος θα φορεθούν οι ταφτάδες. Ακούστε, τρέντι μαμάδες, ακούστε, τρέντι παιδιά!
Επιτέλους, η Πάτι εμφανίζεται. Πανζουρλισμός, κάποια παιδιά τη βιντεοσκοπούν ή τη φωτογραφίζουν με το κινητό τους και όλα μαζί τραγουδούν τα τηλετραγούδια της, χωρίς να ξεχνούν ούτε ένα «και». Η γλυκιά κοπελίτσα τα χάνει μπροστά στις γνώσεις των Ελληνόπουλων.Το θέμα δεν είναι η απουσία των παιδιών από το σχολείο, αφού οι δάσκαλοι δεν είναι παιδονόμοι. Είναι η πλήρης κατάρρευση των προσχημάτων, αφού ένα μεγάλο κανάλι δεν δίστασε να φέρει μαθητές στο στούντιο και να οργανώσει το πάρτι της Πάτι την ώρα των μαθημάτων και όχι το Σαββατοκύριακο.Τα τραγούδια της Patty είναι το ηχητικό ισοδύναμο του fast food: νόστιμα, εύπεπτα, κούφια κι εφήμερα, όμως αυτό δεν έχει σημασία. Η αγορά, η τηλεόραση κάνει τη δουλειά της. Σημασία έχει τι είδους αισθητική και μουσική αγωγή προσφέρει το σχολείο, ώστε τα ίδια τα παιδιά να διαμορφώνουν το κριτήριο που θα τους επιτρέψει από μόνα τους να αντιληφθούν ότι τους αξίζουν καλύτερα τραγούδια. Αν η καλλιτεχνική αγωγή στα σχολεία αγγίζει τον πάτο, είναι φυσικό οι μαθητές να ψαρώνουν μπροστά στον παγκόσμιο μουσικό πάτο.
Τετάρτη 15 Δεκεμβρίου 2010
Οι παρενέργειες της κρίσης
Ένα απρόσκλητο, ανησυχητικά παράξενο φάντασμα έχει εισβάλει στο σπίτι μας. Με αυτό καλούμαστε να ζήσουμε. Για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα καλούμαστε να συνυπάρξουμε με τη γενικευμένη κρίση. Με μειωμένο εισόδημα, με τον φόβο της απόλυσης, την ανεργία ή με ελαστικές συνθήκες εργασίας, με δουλειές, στην καλύτερη περίπτωση, αναντίστοιχες με τις επιθυμίες ή τις σπουδές του εργαζομένου. Σε κάθε περίπτωση η επιθυμία λογαριάζεται ως περιττή και πλεονάζουσα (ίσως και επικίνδυνη πολυτέλεια).
Ένας συντριπτικά μεγάλος αριθμός συμπολιτών μας καλείται να ζήσει χειρότερα απ΄ ό,τι ζει ή να ζει με τον επικείμενο ανά πάσα στιγμή φόβο μιας «χειρότερης» ζωής. Το «χειρότερο» για ορισμένους ισοδυναμεί, πολύ απλά, με μη ζωή.
Η επίκληση της αδυναμίας επιβίωσης στιγματίζεται ως λαϊκισμός. Το στίγμα του λαϊκισμού λειτουργεί ως ένα ωραίο άλλοθι καθώς ενεργοποιεί μια σχεδόν αυτόματη αυτολογοκρισία στην ανάδειξη των αδυσώπητων συνιστωσών της κρίσης στη ζωή του κάθε πολίτη.
Τα μέτρα κρίθηκαν αναγκαία από μεγάλη μερίδα του πληθυσμού. Μια πολιτικά ορθή και ώριμη, θα σπεύσουμε να πούμε, στάση. Προφανώς, εδώ που φτάσαμε (ας παρακάμψουμε το πώς και το γιατί), δεν γίνεται αλλιώς. Πάνω σε αυτό το «δεν γίνεται αλλιώς», όμως, χτίζεται ένας άτυπος ηθικός καταναγκασμός. Ο πολίτης καλείται να πνίξει την όποια φωνή διαμαρτυρίας και να μην αντιδράσει (αφού δεν γίνεται αλλιώς) συμβάλλοντας στο κοινό καλό. Για να αποτραπούν τα χειρότερα για τον εαυτό του αλλά και τη χώρα του, που τόσο βάναυσα γίνεται αντικείμενο «εξωγενών» κερδοσκοπικών επιθέσεων και λοιδοριών. Σε μια τέτοια, λοιπόν, δύσκολη συγκυρία οι αντιδράσεις ηθικοποιούνται: «Δέξου ως αναγκαία τα αναγκαία μέτρα».
Συλλογίζεται κανείς το ψυχικό κόστος μιας τέτοιας συνθήκης; Έχω την αίσθηση ότι ανοίγει εδώ η κερκόπορτα για μια κακοποίηση του ψυχισμού με ανυπολόγιστο ψυχικό κόστος.
Θα επιχειρήσω να σκιαγραφήσω ορισμένες από τις ενδεχόμενες στο ψυχικό πεδίο παρενέργειες. Το πρώτο που μου έρχεται κατά νου είναι η κατάσταση του διπλού αδιεξόδου. Η εμπειρία ενός χαμένου παιχνιδιού. Αν αντιδράσεις, θεωρείσαι ανάλγητος, ατομικιστής, επικεντρωμένος στο δικό σου μόνο συμφέρον ή το συμφέρον της συντεχνίας σου αγνοώντας τους γύρω σου. Στιγματίζεσαι ή χειρότερα αυτοστιγματίζεσαι ως μη πολίτης. Αν υπομείνεις παθητικά τη λαίλαπα χωρίς να βγάλεις άχνα, θα είσαι ένας καλός και πειθαρχημένος ευσυνείδητος πολίτης, που με τη δική σου όμως συναίνεση θα έχεις ενδεχομένως οδηγηθεί στην αδυναμία επιβίωσης.
Γνωρίζουμε από την ψυχοπαθολογία πόσο σχιζοφρενιογόνες είναι οι καταστάσεις διπλού αδιέξοδου (double bind) και πόσο σημαδεύουν την ψυχική υγεία οδηγώντας στην τρέλα. Δεν λέω ότι θα τρελαθούμε, λέω ότι οι συνθήκες που καλούμαστε να ζήσουμε ευνοούν την τρέλα και τον ψυχικό διχασμό. Συνθήκη επιζήμια για τον ψυχισμό είναι η αίσθηση ενός σκοτεινού πεπρωμένου, μιας αναπόφευκτης μοίρας που καλλιεργείται από παντού (δημόσιοι φορείς, μίντια). Όμως εδώ, ως παράπλευρη απώλεια, αναπτύσσεται ένα από τα πλέον παθογόνα συναισθήματα: η ανημπόρια, η αίσθηση δηλαδή ότι ζεις μια οριακή κατάσταση στην οποία δεν μπορείς κατ΄ ουδέναν τρόπο να παρέμβεις, ότι ερήμην των επιλογών και των αναγκών σου παίζεται το παιχνίδι της ζωής σου. Η ανημπόρια, σύμφωνα με ερευνητές του ανθρώπινου ψυχισμού, οδηγεί στην κατάθλιψη και τον ψυχικό μαρασμό. Ο Βruno Βettelheim παραλληλίζει την εμπειρία της οριακής κατάστασης με εκείνην της αιχμαλωσίας σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Η ατομική ταυτότητα θρυμματίζεται, κάθε πρωτοβουλία πέφτει στο κενό. Ο χρόνος, ο τόπος δεν σου ανήκουν πια. Εσύ παύεις να είσαι εσύ. Όλα εκτυλίσσονται ερήμην σου. Απάθεια, απομόνωση, καταθλιπτικά συμπτώματα, αδράνεια, αποξένωση από το συναίσθημά σου, τυποποιημένη γλώσσα, γενικευμένο άγχος, ψυχοσωματικές διαταραχές. Ιδού ορισμένα από τα συμπτώματα της ιδιότυπης αυτής ψυχικής αιχμαλωσίας. Η θυματοποίηση, η ταύτιση με τον ρόλο του παθητικού και ανενεργού θύματος είναι ίσως η πιο ύπουλη για τον ψυχισμό παρενέργεια. Μια παρενέργεια εναρμονισμένη με μια νεκρόφιλη εποχή. Μια εποχή που φυσικοποιεί τη μιζέρια, την αυτολύπηση, τον φόβο για την αυριανή μέρα, το μεγάλωμα ντροπιασμένων ανθρώπων.
Οποιαδήποτε μέτρα πολιτικού σχεδιασμού σε μια κλυδωνιζόμενη από την κρίση χώρα δεν μπορεί να μη λάβουν υπόψη τους το ψυχικό κόστος της οικονομικής κρίσης. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να πειστεί ο πολίτης, να νιώσει ότι υπάρχει από τη μεριά των κρατούντων και «ενσυναίσθηση» (empathy), ικανότητα να μπαίνεις στη θέση του άλλου, και «εναισθησία» (insight), επίγνωση του νοσηρού της κατάστασης.
Και δεν είναι προφανώς η καταγραφή συμπτωμάτων εκείνο που αρκεί για να βοηθήσει. Η αποστασιοποιημένη ουδετερότητα στην αντιμετώπιση της κρίσης, η επικέντρωση σε δείκτες και αριθμούς και σε καμπύλες ανάπτυξης αναπαράγουν και ενδυναμώνουν το πρόβλημα. Δεν είναι η καταγραφή συμπτωμάτων της ψυχικής δυσανεξίας που μας χρειάζεται, δεν είναι η αξιοποίηση του ψυχικού πόνου μέσα από φαρμακευτικές εταιρείες, σκευάσματα και ενδοατομικές προσεγγίσεις. Το τι συμβαίνει μέσα στο πάσχον υποκείμενο ποτέ άλλοτε δεν ήταν συνυφασμένο τόσο στενά με το τι συμβαίνει εκεί έξω από αυτό. Δεν είναι η αποδοχή της θυσίας στον βωμό του μαρτυρίου που αξίζει να προτάξουμε ως δέον. Λύσεις μαγικές δεν υπάρχουν. Μια αντιθυσιαστική, αντι-νεκρόφιλη εκδοχή ζωής- αυτό είναι το ζητούμενο, ακόμη και εν μέσω κρίσης.
(Φ. Τσαλίκογλου, εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 11/2/2010)
Κυριακή 12 Δεκεμβρίου 2010
Κ.Κ.
"Ο Κ.Καβάφης δε μελοποιείται" είχε δηλώσει η Λ.Πλάτωνος πριν από χρόνια .Όπως όλοι μας όμως ήρθε κι εκείνη αντιμέτωπη με τα "αξιώματά" της κι (ευτυχώς...) αναίρεσε έγκαιρα τα όσα είχε ισχυρισθεί.Το παρελθόν και η ωριμότητά της ήταν εγγύηση για την ποιότητα του τελικού αποτελέσματος.
"Εν μια νυκτί καρφώθηκε σαν κομήτης στο μυαλό μου και την επόμενη ξεκίνησα κιόλας τα τραγούδια μας" αναφέρει στο αισθητικά εξαίρετο πρόγραμμα του "Παλλάς", η ίδια. Δεκατρία ηλεκτρονικά λίντερ που άλλοτε ρέπουν προς τη ροκ ("Η Πόλις") κι άλλοτε προς τη ραπ ("Περιμένοντας τους βαρβάρους") μας καλούν να τα ακούσουμε -έστω και χωρίς την αριστουργηματική οπτική συνοδεία των videos του Δ. Παπαϊωάννου- και να τα μοιραστούμε στην τάξη με τους μαθητές μας.
Nelly's photos_0001.wmv
H μικρασιάτισσα Νelly υπήρξε η αξιολογότερη περίπτωση ελληνίδας φωτογράφου τον προηγούμενο αιώνα. Αποτύπωσε στο φωτογραφικό της φακό την ατμόσφαιρα και το φως της Ελλάδας του μεσοπολέμου. Σόκαρε θεματολογικά την Ευρωπαϊκή κοινωνία με τις γυμνές φωτογραφίες της μπαλαρίνας Μόνα Πάεβα στο βράχο της Ακρόπολης (δημοσιεύθηκαν στο γαλλικό περιοδικό Illustration) και κάλυψε αποκλειστικά τις Δελφικές Εορτές του Σικελιανού.
Σάββατο 11 Δεκεμβρίου 2010
Παρασκευή 10 Δεκεμβρίου 2010
Πριν από 47 χρόνια σα σήμερα ο Σεφέρης λάμβανε το Νόμπελ Λογοτεχνίας, καθιστώντας περήφανο τον Έλληνα, απανταχού της γης. Σήμερα, για ποιο πράγμα, άραγε, να νιώσουμε εθνικά υπερήφανοι; http://www.youtube.com/watch?v=cHtZjUo3oWw
Πέμπτη 9 Δεκεμβρίου 2010
Diafana Krina -Ki an esvise san Iskios - Kariotakis - sto studio HQ
Όταν ο ροκ ήχος συναντά τον ποιητικό λόγο του Καρυωτάκη, το αποτέλεσμα
είναι εξαιρετικό!
Δευτέρα 6 Δεκεμβρίου 2010
Νάνος Βαλαωρίτης, “Το μάθημα της χαραυγής”
http://www.youtube.com/watch?v=4jUJtiYTXyA
Με το κόκκινο φίδι που γεννιέται στο αίμα τους
με τη διπλή φλογέρα που κοιμάται στο βλέμμα τουςτα παιδιά σας θα μεγαλώσουν κι αυτά
θα τινάξουν το βαρύ χαλινάρι να εμποδίζει το όνειρό σας
θα παρατήσουν τους χορούς και τα παιχνίδια στα τρυφερά λαγκάδια
και θα περάσουν σιωπηλοί μαρμαροτράχηλοι τις ατσαλένιες πόρτες
να πλημμυρίσουν τη γερασμένη σας πολιτεία
και τ’ αγέρωχα παλικάρια μεθυσμένα από το αίμα της χαραυγής
θα τιναχτούν να γιορτάσουν το ξύπνημά τους
να τραγουδήσουν με τη δική σας φωνή ένα δικό τους αστέρι
ν’ αγναντέψουν με τα δικά σας βλέμματα ένα δικό τους ήλιο
να κοιμηθούν με το δικό σας ύπνο ένα λαφρύτερο ύπνο
και θάρθουν αστροντυμένοι
όπως έρχεται το φεγγάρι να λιώσει στην αμασχάλη του βουνού
και θάρθουν ηλιολουσμένοι
όπως έρχεται το μαχαίρι αστραφτερό να βρει το κοιμισμένο χέρι
και θάρθουν ανεμοπόδαροι θαλασσοφιλημένοι
να τινάξουν στη μαραμένη σας αγκαλιά τη ζωντανή τους αγάπη.
Κυριακή 5 Δεκεμβρίου 2010
Σάββατο 4 Δεκεμβρίου 2010
System Of A Down, Boom (από το cd: Steal this album!)
I’ ve been walking through your streets,
Where all you moneys earning,
Where all your buildings crying,
And clueless neckties working,
Revolving fake lawn houses,
Housing all your fears,
Desensitized by tv,
Overbearing advertising,
God of consumerism,
And all your crooked pictures,
Looking good, mirrorism,
Filtering information,
For the public eye,
Designed for profiteering,
Your neighboor, what a guy.
http://www.youtube.com/watch?v=xVlSuVNkshE
Αξίζει να δείτε την ταινία "Οι μέρες της αφθονίας σας είναι μετρημένες" (Edukators). Γερμανία, 2004. Δυο ιδεαλιστές νεαροί προσπαθούν να «εκπαιδεύσουν» τους πλούσιους, σε μια σάτιρα των νεαρών αναρχικών-επαναστατών που αρνούνται να δουν τη σημερινή πραγματικότητα, εξακολουθώντας να ζουν σε μια περασμένη εποχή. Οι δύο εικοσάρηδες αναρχικοί ήρωες της γερμανικής αυτής ταινίας, την οποία πρωτοείδαμε στις Κάννες, δημιουργούν μια ομάδα «Εκπαιδευτών», που μπαίνει σε βίλες πλουσίων όταν οι ιδιοκτήτες τους λείπουν και αλλάζει τη θέση των επίπλων, αφήνοντας ένα σημείωμα που τους λέει πως οι μέρες της αφθονίας τους είναι μετρημένες, με στόχο να τους κάνουν να ανησυχήσουν για τον τρόπο ζωής τους και το μέλλον τους. Η όμορφη φιλενάδα του ενός, που αρχικά αγνοεί τις δραστηριότητές τους, τελικά θα τις ανακαλύψει και θα συμμετάσχει για να εκδικηθεί έναν πλούσιο επιχειρηματία για προσωπική της υπόθεση. Μόνο που αυτή η τελευταία τους «επιχείρηση» πάει στραβά και αναγκάζονται να απαγάγουν τον επιχειρηματία, κρατώντας τον όμηρο σε ένα απομονωμένο σπίτι στο βουνό. Η διάρκεια της παραμονής τους εκεί κι οι συζητήσεις τους με τον όμηρό τους, τους δίνουν την ευκαιρία να αντιμετωπίσουν τις θέσεις τους και τις αξίες τους, αλλά και τις σχέσεις τους και να ανακαλύψουν πως πίσω από τον «όμηρο» κρύβεται ένας άνθρωπος που κάποτε ήταν κι ο ίδιος αναρχικός...
Η "αρρώστια" του καταναλωτισμού
Εξαιρετικό είναι και το παρακάτω κείμενο της Τ. Καραϊσκάκη από την "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ": http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_03/12/2010_424553
Παρασκευή 3 Δεκεμβρίου 2010
Εθελοντισμός - Κριτήριο αξιολόγησης
Η κοινωνία των πολιτών σε δράση
Τα τελευταία χρόνια το φαινόµενο του οργανωµένου εθελοντισµού απέκτησε στον ελληνικό χώρο νέες και πρωτότυπες ποιοτικές και ποσοτικές διαστάσεις που υπερβαίνουν τις παλαιές εµπειρίες της παραδοσιακής φιλανθρωπίας. Η οργανωµένη εθελοντική δράση τείνει να καταστεί µια σηµαντική συνιστώσα της "κοινωνίας των πολιτών" ή πιο σωστά αποτελεί το πιο ορατό ίσως δείγµα ότι µια "κοινωνία των πολιτών" άξια του ονόµατός της, αρχίζει να οικοδοµείται και στη χώρα µας.
Μιλώντας εδώ για "κοινωνία των πολιτών" αναφερόµαστε σε όλη εκείνη τη σφαίρα των κοινωνικών σχέσεων που γεννώνται αυθόρµητα "από τα κάτω" ως προϊόν της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι (στην ευρύτερή της εκδοχή, που περιλαµβάνει όχι µόνο την ίδρυση σωµατείων ή ενώσεων προσώπων που δεν έχουν νοµική προσωπικότητα, αλλά και τη σύσταση ιδρυµάτων), και σχηµατίζουν ένα κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο κυριαρχεί η ιδέα τού "καλώς εννοούµενου συµφέροντος", δηλαδή η αξιολόγηση του προσωπικού συµφέροντος στο πλαίσιο ενός ευρύτερου κοινωνικού συµφέροντος.
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του οργανωµένου εθελοντισµού, που τον καθιστά ένα εξειδικευµένο υποσύστηµα της "κοινωνίας των πολιτών", είναι ο αλτρουιστικός προορισµός των αποτελεσµάτων της δραστηριότητάς του και ιδίως ο τρόπος πραγµάτωσής τους, ο οποίος βασίζεται στην εκτέλεση προγραµµάτων εθελοντικής εργασίας.
Τα πεδία παρέµβασης των εθελοντικών οργανώσεων είναι πολλαπλά και διαφορετικά µεταξύ τους, αρκετές δε από τις οργανώσεις αυτές δραστηριοποιούνται ταυτόχρονα σε περισσότερα πεδία. Υπάρχουν, ίσως, "πολλοί" εθελοντισµοί, ο καθένας µε τη δική του φυσιογνωµία, ταυτότητα και µέθοδο δράσης, κοινό χαρακτηριστικό όλων όµως είναι η συνδροµή τους στην πραγµατοποίηση θεµελιωδών δικαιωµάτων των πολιτών (Ελλήνων και αλλοδαπών), τα οποία για διαφόρους λόγους, νοµικούς ή πραγµατικούς, δε βρίσκουν επαρκή ή αποτελεσµατική ικανοποίηση ή απαιτούν για την προστασία και την προαγωγή τους την κινητοποίηση των εθελοντικών ενεργειών της κοινωνίας (χαρακτηριστικό παράδειγµα, το δικαίωµα στο περιβάλλον).
Ένα σηµαντικό µέρος του εθελοντισµού στον ελληνικό χώρο - αν και αναλογικά µικρότερο εν συγκρίσει προς άλλες ευρωπαϊκές χώρες - δραστηριοποιείται στον τοµέα των υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής πρόνοιας, µε αντικείµενο κυρίως την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών σε δοκιµαζόµενα πρόσωπα: ασθενείς και άτοµα τρίτης ηλικίας, άτοµα µε ειδικές ανάγκες, εγκαταλελειµµένα παιδιά, ανήλικοι και οικογένειες σε δυσκολίες, ανύπαντρες µητέρες, τοξικοεξαρτηµένοι, ψυχικά πάσχοντες, χρόνιοι ασθενείς, φυλακισµένοι και πρώην φυλακισµένοι, οροθετικοί και ασθενείς µε AIDS, ξένοι µετανάστες, Τσιγγάνοι, αλκοολικοί, άστεγοι, κ.λπ. Αυτή τη µορφή εθελοντισµού, που είναι περισσότερο προσανατολισµένη στην παροχή κοινωνικής φροντίδας σε πρόσωπα που βρίσκονται σε κατάσταση ανάγκης, θα µπορούσαµε να τη προσδιορίσουµε µε τον όρο "κοινωνικός εθελοντισµός".
Σηµαντική ανάπτυξη παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια ο "περιβαλλοντικός εθελοντισµός", ο οποίος δραστηριοποιείται στον τοµέα της προστασίας του περιβάλλοντος, και ο "εθελοντισµός πολιτικής προστασίας" µε αιχµή την πρόληψη και κατάσβεση δασικών πυρκαγιών. Αρκετά διαδεδοµένη εµφανίζεται επίσης η παρουσία του "πολιτιστικού εθελοντισµού", µε επίκεντρο την παροχή πολιτιστικών υπηρεσιών και τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονοµιάς, ενώ πιο πρόσφατα, σηµαντικό ενδιαφέρον παρατηρείται και για προγράµµατα "διεθνούς εθελοντισµού", που προωθούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο των πολιτικών για τους νέους, όπως η ''Ευρωπαϊκή Εθελοντική Υπηρεσία", ή από µη κυβερνητικές οργανώσεις διεθνούς συνεργασίας και αλληλεγγύης µε αντικείµενο την παροχή ανθρωπιστικής, επισιτιστικής και αναπτυξιακής βοήθειας προς τις αναπτυσσόµενες χώρες ή τον άµαχο πληθυσµό εµπόλεµων χωρών.
Σε όλες τις προαναφερόµενες µορφές του ή και άλλες που δεν εντάσσονται στην ενδεικτική αυτή κατηγοριοποίηση - ο εθελοντισµός έχει ως αντικείµενο την πραγµατοποίηση θεµελιωδών ανθρωπίνων δικαιωµάτων που κατοχυρώνονται άµεσα ή έµµεσα στο ισχύον Σύνταγµα ή απολαµβάνουν διεθνούς προστασίας στον έναν ή τον άλλον βαθµό. Υπό την έννοια αυτή ο εθελοντισµός θα µπορούσε να χαρακτηρισθεί ως µια µορφή "κοινωνικής εγγύησης" των θεµελιωδών δικαιωμάτων, δηλαδή µιας εξωτερικής εγγύησης της νοµικής απoτελεσματικότητάς τους, επαφιέµενης στην αυτόνοµη πρωτοβουλία των πολιτών.
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της εθελοντικής δράσης, νοούµενης ως "κοινωνικής εγγύησης" των θεµελιωδών δικαιωµάτων, είναι ότι αυτή προσανατολίζεται στα δικαιώµατα "τρίτων", ακόµη και αγνώστων (όπως συµβαίνει χαρακτηριστικά µε την εθελοντική αιµοδοσία) και δεν περιορίζεται απλώς στη διεκδίκηση αυτών των δικαιωµάτων, αλλά συµβάλλει στην πρακτική συγκεκριµενοποίησή τους, µε την παροχή υλικών ή ηθικών υπηρεσιών.
Η Πολιτεία αναγνώρισε πρόσφατα το "θεσµικό" ρόλο ορισµένων κατηγοριών εθελοντικών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στον τοµέα της Υγείας και Πρόνοιας και της Αναπτυξιακής Βοήθειας και Συνεργασίας. Παρόλ’ αυτά, αποµένουν πολλά ακόµη να γίνουν, για να εξασφαλιστεί στον εθελοντικό τοµέα το καλύτερο δυνατό νοµικό και φορολογικό πλαίσιο, προκειµένου αυτός να συµβάλει αποτελεσµατικά στην προώθηση κοινωφελών σκοπών.
Διασκευή, από τον ημερήσιο Τύπο
Θέματα:Α. Να συντάξετε την περίληψη (100-120 λέξεις) του κειμένου.
Β1. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων το περιεχόμενο του αποσπάσματος:
«ο εθελοντισµός θα µπορούσε να χαρακτηρισθεί ως µια µορφή "κοινωνικής εγγύησης" των θεµελιωδών δικαιωμάτων, δηλαδή µιας εξωτερικής εγγύησης της νοµικής απoτελεσμα-τικότητάς τους, επαφιέµενης στην αυτόνοµη πρωτοβουλία των πολιτών».
Β2. Να επισημάνετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της τέταρτης παραγράφου: «Τα πεδία παρέμβασης … περιβάλλον».
Β3. Να γράψετε από έναν πλαγιότιτλο για τις παραγράφους 2 και 5.
Β4. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις: δείγμα, αλτρουιστικός, πεδία, φυσιογνωμία, συνδρομή.
Γ. Ο εθελοντισμός θεωρείται η νέα ριζοσπαστική θεώρηση για συμμετοχή στα κοινά, η ατομική συμβολή στον κοινωνικό περίγυρο και στο “πλανητικό χωριό”. Με βάση αυτή τη διαπίστωση, αφενός, να επισημάνετε τους λόγους που καθιστούν αναγκαία την εθελοντική δράση και, αφετέρου, να επιχειρηματολογήσετε για τη σπουδαιότητα και την προσφορά του εθελοντισμού σε προσωπικό και σε συλλογικό επίπεδο. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή ομιλίας σε εκδήλωση που διοργανώνεται στο Δήμο της περιοχής σας.
ΟΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ - ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ" (εκδ. Πατάκης)
Τετάρτη 1 Δεκεμβρίου 2010
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)