Είδη ερωτήσεων (ανάλογα με την πρόθεση του πομπού)

1) Γνήσια ερώτηση με την οποία ζητάμε πληροφορίες για κάτι που αγνοούμε.

π.χ.: Τι είναι η προκατάληψη;

2) Ρητορική ερώτηση: ερώτηση που διατυπώνεται απλώς ως σχήμα λόγου και όχι για να απαντηθεί, καθώς η απάντησή της είτε είναι αυτονόητη είτε εντελώς περιττή. Η ρητορική ερώτηση ισοδυναμεί με καταφατική ή αρνητική απόφανση και σκοπό έχει να προβληματίσει τον αναγνώστη και να τον οδηγήσει στο υπονοούμενο συμπέρασμα του πομπού.

π.χ.: Έως ποιο βαθμό οι αντιλήψεις, οι κρίσεις, οι αποφάσεις μας στην καθημερινή ζωή είναι «δικές μας και όχι αποτέλεσμα επιρροής της μικρής και της μεγάλης κοινωνίας απάνω μας; … Δεν είμαστε τόσο ελεύθε-ροι όσο νομίζουμε … (Ευ. Παπανούτσος).

3) Ερώτηση προσταγής: Διατυπώνει με ευγένεια κάποιο αίτημα / παράκληση.

π.χ.: Θα μου δώσεις επιτέλους αυτά που σου ζήτησα;

4) «Αντίπαλη» ερώτηση: ερώτηση-αντίρρηση που θα μπορούσε να διατυπωθεί από κάποιον που διαφωνεί με τη θέση του συγγραφέα. Θέτοντας μόνος του ο συγγραφέας μία «αντίπαλη» ερώτηση αποσοβεί ενδεχόμενες αντιρρήσεις που θα εξέφραζε κάποιος και αποσαφηνίζει τη δική του θέση.

π.χ.: Έχουμε λοιπόν καταδικαστεί να είμαστε αιχμάλωτοι της συμβιωτικής ομάδας; Θα παρεξηγούσε τη θέση μας εκείνος που θα την ερμήνευε με αυτόν τον τρόπο… (Ευ. Παπανούτσος).

ΑΣΚΗΣΗ: Μελετήστε το παρακάτω κείμενο και στη συνέχεια εργαστείτε ως εξής:

α. Ποιες από τις ερωτήσεις είναι γνήσιες και ποιες ρητορικές; Σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιούμε ερωτήσεις του πρώτου τύπου και σε ποιες του δεύτερου;

β. Αν ήσασταν στη θέση του δημοσιογράφου, ποιες άλλες ερωτήσεις θα θέλατε να υποβάλετε;

γ. Ποιες άλλες ρητορικές ερωτήσεις θα μπορούσατε να προσθέσετε εσείς, για να βοηθήσετε τον αναγνώστη να μπει στη θέση των ατόμων με κινητικά προβλήματα;

δ. Αφηγηθείτε τη συνέντευξη αυτή στην τάξη.

Ποιος ορίζει τι είναι σέξι;

- Πιστεύετε ότι εκδηλώσεις σαν αυτό το φεστιβάλ φέρνουν στο προσκήνιο το θέμα της αναπηρίας;

«Είναι σημαντικό να γίνονται τέτοιες προσπάθειες. Η αναπηρία είναι ακόμα κάτι άγνωστο. Δεν είναι αποδεκτή όπως θα έπρεπε. Οι άνθρωποι με τέτοια προβλήματα αγωνίζονται για τα πιο απλά πράγματα και για να γίνουν αποδεκτοί. Το μήνυμα του φεστιβάλ είναι η αποδοχή της διαφορετικότητας. Γιατί μπορεί να είναι διαφορετικά τα σώματά μας, αλλά το μυαλό μας είναι το ίδιο, όπως και οι ανάγκες μας. Δικαιούμαστε μια θέση στον κόσμο. Αλλά συνήθως μας αγνοούν, σαν να μην υπάρχουμε».

- Γιατί πιστεύετε ότι αντιδρούν έτσι οι λεγόμενοι φυσιολογικοί;

«Ίσως φοβούνται. Η αναπηρία είναι κάτι που δεν ξέρουν. Συνήθως όταν δεν είμαστε εξοικειωμένοι με κάτι, το απωθούμε. Αρνούμαστε και να το δούμε».

- Εσείς, πάντως, έχετε γίνει σύμβολο των ανθρώπων με αναπηρίες και παράδειγμα προς μίμηση. Πώς νιώθετε γι' αυτό;

«Το βρίσκω υπέροχο που έχω γίνει κατά κάποιο τρόπο η φωνή αυτών των ανθρώπων. Παραδέχομαι ότι είμαι διαφορετική, αλλά δεν είμαι άσχημη ούτε γκροτέσκ ούτε οτιδήποτε άλλο από τους χαρακτηρισμούς που μας αποδί-δουν. Ποιος ορίζει τι είναι άσχημο, αποκρουστικό, σέξι; Γιατί να προσπαθούμε να γίνουμε κάτι που δεν είμαστε; Είναι κρίμα να μην απολαμβάνουμε αυτό που είμαστε και το σώμα που έχουμε».

- Σπουδάσατε τέχνες. Γιατί;

«Αυτό ήθελα να κάνω πάντα. Ζωγραφίζω από τριών χρόνων και νομίζω ότι αυτός ήταν ο φυσικός δρόμος για μένα. Είμαι μέλος του συλλόγου καλλιτεχνών που ζωγραφίζουν με το στόμα και τα πόδια. Μέσα από την τέχνη εκφράζω όλα αυτά που είναι στην καρδιά μου: το σώμα μου, το ότι είμαι μια γυναίκα που μεγαλώνει το παιδί της μόνη, την αναπηρία μου».

- Όταν σας πρότεινε ο Κουίν να ποζάρετε, δεχτήκατε αμέσως;

«Όχι. Ήμουν πολύ καχύποπτη. Αναρωτιόμουν γιατί ένας αρτιμελής καλλιτέχνης θέλει να κάνει αγάλματα αν-θρώπων με αναπηρίες. Είχε στο μυαλό του κλασικές εικόνες, όπως την Αφροδίτη της Μήλου. Αυτή δεν έχει χέρια γιατί έχουν πέσει. Ούτε εγώ έχω, γιατί δεν υπάρχουν. Μοιάζουμε. Μόνο που εγώ μιλάω, ενώ αυτή όχι. Μου άρεσε η ιδέα να αναπαραστήσει την αναπηρία μου μέσα από την προοπτική της αρχαίας Ελλάδας. Επιπλέον, το γλυπτό θα υπάρχει για πολλά χρόνια αφότου θα έχω φύγει».

- Δεν σας ενόχλησε το γεγονός ότι κάποιοι το χαρακτήρισαν αποκρουστικό και ότι γενικά δίχασε κριτικούς και κοινό;

«Όχι, μου άρεσε. Ακόμα και έτσι συζητήθηκε. Είναι η πρώτη φορά, τουλάχιστον απ' όσο ξέρω εγώ, που κάποιο άτομο με αναπηρία έγινε γλυπτό και μάλιστα στο κέντρο του Λονδίνου. Νομίζω ότι αυτό και μόνο περνάει ένα πολύ δυνατό μήνυμα».

- Γιατί δεν βάλατε τεχνητά άκρα; Δεν θα σας διευκόλυναν;

«Όχι. Τα φορούσα, αλλά ήταν ζεστά, βαριά και έκαναν περίεργους θορύβους. Έμοιαζα σαν ρομπότ. Γιατί να μοιάζω σαν όλους τους άλλους, επειδή τους κάνει να νιώθουν καλύτερα; Εγώ είμαι εντάξει με τον εαυτό μου. Γιατί να ντρέπομαι για το πώς είμαι; Για να νιώθουν οι άλλοι άνετα; Αν ήταν ανοιχτόμυαλοι και ανοιχτόκαρδοι, θα ήταν άνετοι μαζί μου όπως είμαι».

- Είστε καλλιτέχνις, μητέρα και ένας ενεργός άνθρωπος γεμάτος ζωή. Είναι αυτό μια «νίκη» στην αναπηρία σας;

«Βεβαίως. Αν θες κάτι απελπισμένα, το κυνηγάς. Το να σπάω τα όρια που μου επιβάλλονται, είναι κάτι που μου δίνει ώθηση. Έχω περάσει όλη μου τη ζωή να αγωνίζομαι και να προσπαθώ να είμαι δυνατή».

- Πώς είναι η καθημερινή σας ζωή;

«Όπως όλων των ανθρώπων. Μερικές είναι καλές μέρες, άλλες όχι και τόσο».

Χρυσούλα Παπαϊωάννου, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 18/06/2007

Το άγαλμά της σε προχωρημένη εγκυμοσύνη είχε στηθεί στην πλατεία Τραφάλγκαρ στο Λονδίνο. Και είχε προκαλέσει σάλο. Η Άλισον Λάπερ γεννήθηκε χωρίς χέρια και με μικρά πόδια. Έγινε, παρόλ’ αυτά, μούσα του Βρετανού γλύπτη Μαρκ Κουίν. Και η ίδια όμως είναι καλλιτέχνις. Ζωγραφίζει και κάνει φωτογραφικές εγκαταστάσεις. Όλα τα κάνει με το στόμα, αντλώντας συχνά την έμπνευσή της από το «πρόβλημά» της. Η Άλισον Λάπερ έχει γίνει το σύμβολο των ατόμων με αναπηρίες. Παθιασμένη για ζωή και δημιουργία, αγωνίζεται και διεκδικεί τα δικαιώματά της, αυτά που για τους περισσότερους είναι αυτονόητα. Το δικαίωμα στη ζωή, στις ευκαιρίες, στη μητρότητα. Σε πείσμα όσων πιστεύουν ότι τα άτομα αυτά δεν μπορούν να είναι γονείς, η 42χρονη Λάπερ έγινε μητέρα και μεγαλώνει μόνη της τον εφτάχρονο γιο της, τον Πάρη. Βρέθηκε στην Αθήνα για το 1ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ με θέμα την αναπηρία, «Emotion Pictures».

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ "Καταναλώνω άρα υπάρχω"

Α. Το κείμενο, με αφορμή τον παροξυσμό αγοράς δώρων τις γιορτινές μέρες, παρουσιάζει τις διαστάσεις του καταναλωτισμού. Αρχικά, αναφέρεται πως σε θεωρητικό επίπεδο, η οικονομική ανάπτυξη με την ποσότητα των παραγόμενων αγαθών υποβαθμίζει τις πνευματικές αξίες και με τη συνδρομή των Μ.Μ.Ε. δημιουργεί διαρκώς ψεύτικες ανάγκες, συντηρώντας τον καταναλωτισμό. Τονίζεται πως η επινόηση καινούριων προϊόντων αποτελεί λειτουργική αναγκαιότητα για τη διαιώνιση του καπιταλισμού και επισημαίνεται πως για την προώθηση των αγορών επιστρατεύονται ακόμα και τα πολιτιστικά αγαθά. Το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι η ταύτιση της ευτυχίας με τη δυνατότητα απεριόριστης κατανάλωσης, καθώς και ένα αίσθημα μειονεξίας που νιώθουμε όταν υπολειπόμαστε των προβαλλόμενων από την τηλεόραση προτύπων. Μόνη λύση απομένει η αντίσταση σε καθετί που μας μετατρέπει σε άκριτους καταναλωτές. (119 λέξεις)

Β1. Η υπερδιόγκωση των επίπλαστων αναγκών του ανθρώπου οφείλεται σε ένα πλέγμα αιτιών. Δεν είναι μόνο η διαφήμιση που διαρκώς υποβάλλει στο άτομο νέες επιθυμίες αλλά και μια γενικότερη αντίληψη που καλλιεργείται και το εθίζει στο να αναζητά και να ταυτίζει την ευτυχία με τα υλικά αγαθά. Αν επιπλέον αναλογιστούμε τις συνθήκες ζωής του σύγχρονου ανθρώπου, με τους γρήγορους ρυθμούς ζωής, την απουσία ουσιαστικής επικοινωνίας με τους γύρω του, την αδυναμία του να αντλήσει συναισθήματα χαράς και δημιουργικότητας από την εργασία του, κατανοούμε γιατί αναζητά υποκατάστατα στις πραγματικές και ουσιαστικές ανάγκες του.

Β2. Θεματική περίοδος: «Ο νεοφιλελευθερισμός … υπερκαταναλωτισμό».

Ανάπτυγμα: «Χωρίς αυτόν … με το αζημίωτο μάλιστα».

Κατακλείδα: «Δάνεια … υλικά αγαθά».

Τρόπος ανάπτυξης: με συνδυασμό μεθόδων. Με αιτιολόγηση («Χωρίς αυτόν … ακλόνητο») και παραδείγματα («Παρατηρούμε … το αζημίωτο μάλιστα»).

Β3. Το παρόν κείμενο ανήκει στο είδος της ερμηνευτικής δημοσιογραφίας. Διαθέτει τίτλο, μικρή έκταση και αφορμάται από την επικαιρότητα («Ημέρες Χριστουγέννων»). Τα παραπάνω στοιχεία αποτελούν τα σημεία διαφοροποίησής του από ένα αποδεικτικό δοκίμιο. Ωστόσο, η θεματολογία του (το κοινωνικό φαινόμενο του καταναλωτισμού), η γλωσσική του επεξεργασία, καθώς και ο πλούτος των ιδεών που διαθέτει, του προσδίδουν χαρακτήρα διαχρονικότητας και το καθιστούν είδος συγγενές με το αποδεικτικό δοκίμιο.

Β4. Η 5η § («Εκτός … χαρακτήρα») οργανώνεται παραγωγικά. Στη θεματική περίοδο βρίσκεται η αποδεικτέα θέση και στο ανάπτυγμα της παραγράφου συναντάμε την απόδειξη.

Β5. επικρίνουμε = κατηγορούμε ≠ επαινούμε // πλασματικές = ψεύτικες ≠ γνήσιες

Γ. Ενδεικτικές απαντήσεις

 Mοχλός όλων, γενεσιουργός αιτία και μέτρο των πάντων λογίζεται σήμερα το χρήμα. Σχεδόν δεν υπάρχει ανθρώπινη σχέση που να ρυθμίζεται χωρίς τη διαμεσολάβησή του, πόσο μάλλον το δώρο: αυτή η ένδειξη αγάπης, σεβασμού, τιμής, συναρτάται απόλυτα με την αγορά. Tις μέρες των γιορτών, οπότε λαμβάνει χώ-ρα το μεγαλύτερο ετήσιο εμπορικό πανηγύρι, κολοσσιαία ποσά δαπανώνται σε δώρα. Mόνο τα Xριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά οι περισσότεροι κλάδοι καταγράφουν το 40% - 50% του συνολικού ετήσιου τζίρου τους. Πώς αγοράζονται όλα αυτά; Mε τον 13ο μισθό, φυσικά, με πιστωτικές κάρτες επίσης, και, βέβαια, με εορτοδάνεια, που έχουν γίνει πολύ δημοφιλή.

 H συζήτηση γύρω από τα δώρα είναι ευνόητη. Έχει επηρεάσει το καταναλωτικό κοινό κι έχει δημιουργήσει ένα νέο είδος «ευαισθησίας». H αποδοχή του δώρου, η χρησιμότητά του είναι τρομερά σημαντική• έχει περισσότερο από ποτέ συναισθηματικές αντηχήσεις. Kαι οικονομικές επίσης. Tο καλό δώρο είναι το ακρι-βό δώρο. Tο αποδεικνύει μια έρευνα των Σόνικ και Xέμενγουεϊ στην οικονομική σελίδα του πρωτοχρονιά-τικου «Nιου Γιόρκερ»: Το σβήσιμο της τιμής, η έμμονη ιδέα πως ο παραλήπτης του δώρου ίσως ανακαλύψει πόσα πληρώσαμε (ποιο είναι δηλαδή το «κοστολόγιο» της σχέσης), αποδεικνύει ότι τα ακριβά δώρα φανερώνουν το ενδιαφέρον πιο πειστικά από τα φτηνά. Eξ ου και η απογοήτευση, όταν τα ακριβά δώρα δεν ενθουσιάζουν τους παραλήπτες. Ίσως γι’ αυτό ανθούν τα τελευταία χρόνια οι κάρτες δώρων, μια ήπια και κοινωνικά αποδεκτή μορφή ανταλλαγής μετρητών. Oι κάρτες δώρων λένε με ευγενικό τρόπο: «Αφού είσαι εξ ορισμού ανικανοποίητος πάρε ό,τι θέλεις και ξεφορτώσουμε».

 Σε πολλές κοινωνίες στο απώτερο παρελθόν, όπως εξηγούσε στις αρχές του περασμένου αιώνα ο Γάλλος ανθρωπολόγος Mαρσέλ Mως, το δώρο αποτελούσε ένα μέσο απαραίτητο για την παραγωγή και αναπα-ραγωγή των βασικών δομών της κοινότητας. Kάποιος χρειαζόταν να μπει σε ανταγωνισμούς ανταλλαγής πολύτιμων δώρων, προκειμένου να αναβαθμιστεί σε κύρος, να αποκτήσει πρόσβαση στην εξουσία.Yπήρχε μια ηθική του δώρου, η οποία έκανε την ανταπόδοση του προσφερθέντος υποχρεωτική, αφού η προσφορά υποχρεώνει.

 Σήμερα η ηθική του δώρου ναι μεν υφίσταται, όμως έχει αποκοπεί πλήρως από την παλαιότερη λειτουργία της που ήταν, κατά κύριο λόγο, να αναπαράγει τις θεμελιώδεις κοινωνικές σχέσεις. Το δώρο αποτελεί κυρίως μια υπόθεση ατομική, προσωπική, την έκφραση προσωπικών σχέσεων, χωρίς υπολογισμό. Ταυτόχρονα, όμως, σφραγίζεται από τη λογική της αγοράς και του κέρδους. Οι σημερινές εμπορευματικές κοινωνίες «αξιοποιούν» με αμέτρητους τρόπους την πρακτική του δώρου, την οποία έχουν διευρύνει και αποπροσωποποιήσει στο έπακρο.

 Το δώρο σήμερα αποτελεί ένα μεγάλο κομμάτι της νέας οικονομίας. Συνδεδεμένο άρρηκτα με τις τάσεις και τις διαθέσεις της αγοράς, με την ιεροτελεστία της κατανάλωσης, έχει χάσει σε μεγάλο βαθμό εκείνο το κάτι από το συναίσθημα του δωρητή, εκείνη τη μικρή έστω ιδιαιτερότητα που το έκανε μοναδικό. Προϊόντα της αλυσίδας μαζικής παραγωγής, τα δώρα για παιδιά, τα πάσης φύσεως αντικείμενα που προορίζονται για φίλους και συγγενείς, τα χριστουγεννιάτικα «δώρα» (στολίδια) που κάποτε φτιάχνονταν μόνο με τη... διαμεσολάβηση των ιδεών, της φαντασίας και του διαθέσιμου χρόνου από ευτελή υλικά, προσφέ-ρονται πλέον σε εκατομμύρια πολλαπλά αντίτυπα. Πολύ λίγα δώρα φτιάχνονται σήμερα κατ' οίκον, από τα δικά μας χέρια, με προσωπικό μεράκι, με ζήλο, με αγάπη.

 Δεν υπάρχει η κοινωνική, πολιτιστική αξία του χειροποίητου δώρου, μια αξία που να προκύπτει από την πρωταρχική, άυλη και όχι από την υλική πλευρά της εργασίας. Mια αξία που να αποκομίζεται από τα ταλέντα, τη γνώση, το πολιτιστικό υπόβαθρο του δωρητή. H αξία του δώρου έχει συρρικνωθεί στο ύψος της τιμής του, που βεβαίως διαμορφώνεται από τους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης. Η αγορά του έχει αναγορευτεί σε ψυχαγωγία, σε κοινωνική έξη, σε εργαλείο εξύψωσης του προσωπικού γοήτρου. Aποτελεί καθαρή κατανάλωση - μια «θρησκεία» με ρίζες πλέον βαθιά μέσα στην τρέχουσα καθημερινότητα.

 Η ξεκούραση, το χαλάρωμα, η διασκέδαση, η φροντίδα του εαυτού μας, που έχει προαχθεί σε υπ' αριθμόν ένα πρότυπο ζωής, το κοινωνικό στάτους - οι αγορές μας είναι τα «μανταλάκια» που μας τοποθετούν σε μια συγκεκριμένη θέση στην κοινωνία - τα δώρα προς τον εαυτό μας και τους άλλους πραγματώνονται μέσα από την κατανάλωση.

 Καταναλώνεις και μελαγχολείς. Αυτές τις μέρες ψωνίζεις καταναγκαστικά, γιατί όλοι ψωνίζουν, όλοι θύουν, όλοι λιβανίζουν με τις πιστωτικές τους στους πάμφωτους βωμούς. Κι όλοι μένουν με μια στυφάδα, ανεκπλήρωτοι και πεινασμένοι: το shopping δεν χορταίνει• ερεθίζει, αλλά δεν χορταίνει, δεν ανακουφίζει. Η κατανάλωση κατακλύζει τον νου, κυριεύει τις νευρικές ίνες, στήνει λίστες, υποχρεώσεις, εφευρίσκει αχόρταγες πτυχές, σε καταλαμβάνει σαν πυρετός και σε κατατρώει. Κι ύστερα σ’ αφήνει λιώμα, ματαιωμένο και αχόρταγο, βουλιμικό και μόνο, ένα μοναχικό αγρίμι μετά το μάταιο πλιάτσικο. (Από άρθρο του Νίκου Ξυδάκη, στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ).

 Tο δώρο αποτελούσε πάντα (και συνεχίζει να αποτελεί) ένα μέσο επιβολής εξουσίας, ένα μέσο κυριαρχίας. Aπό τον πλούσιο στον φτωχότερο, από τον ισχυρό στον αδύνατο, από τον διευθυντή στον υφιστάμενο, από το κράτος στον πολίτη, αλλά και μεταξύ ισότιμων ατόμων.

 H πρακτική του δώρου υπάρχει όσο και ο άνθρωπος. Mεταλλάσσεται, αλλά δεν εξαφανίζεται. Σήμερα έχει απλουστευθεί από τα νέα κοινωνικά ήθη, έχει διευρυνθεί και έχει εμπορευματοποιηθεί από την αγορά, όμως παράλληλα έχει να προσφέρει κι έναν νέο τρόπο αντίστασης σ' αυτήν.

Καταναλώνω άρα υπάρχω

Ανοίγοντας ένα φιλοσοφικό λεξικό παρατηρούμε πως, σύμφωνα με τη θεωρία της καταναλωτικής κοινωνίας, η οικονομική ανάπτυξη πολλαπλασιάζει την ποσότητα των υλικών πραγμάτων και οδηγεί στην απώλεια για την πλειοψηφία του πληθυσμού της ελκυστικότητας των πνευματικών αξιών. Η απόλαυση μιας χορτάτης αργόσχολης ζωής και οι μηχανοποιημένες ανέσεις (κομφόρ) θα συνθέτουν, δήθεν, το ουσιαστικό περιεχόμενο της ζωής των εργαζομένων.

Ημέρες Χριστουγέννων αυτές που πλησιάζουν και ήδη το εορταστικό κλίμα στους δρόμους, τα μαγαζιά και τα δέντρα (όπου αυτά υπάρχουν) είναι εμφανές. Η ατμόσφαιρα που επικρατεί δίνει την εικόνα μιας κοινωνίας όπου όλοι οι πολίτες της είναι χαρούμενοι και ευτυχισμένοι κάνοντας τις αγορές των δώρων γι' αυτούς και τους δικούς τους, προκειμένου να επιδείξουν την αγάπη ή τη συμπάθειά τους σ' αυτούς, άλλωστε στην εποχή μας τα συναισθήματα εκφράζονται απαραιτήτως με τη συνοδεία υλικών αγαθών, ώστε να είναι "γνήσια" και να έχουν αντίκρισμα.

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κυρίως η τηλεόραση μάς εξοικειώνει με τον υπερκαταναλωτισμό από πολύ μικρή ηλικία καθιστώντας μας καταναλωτικά όντα. Εύκολα κάποιος θα αναρωτιόταν γιατί να επικρίνουμε τον καταναλωτισμό, αφού είναι αναγκαίος, προκειμένου να ζήσουμε. Πρέπει λόγου χάρη να φάμε, να ντυθούμε και ούτω καθεξής. Η απάντηση σαφώς είναι πως υφίστανται πραγματικές ανάγκες, αλλά υπάρχουν και ανάγκες που όχι μόνο δεν είναι απαραίτητες, αλλά είναι και πλασματικές - τα παραδείγματα που μπορούν να δοθούν είναι πολλά. Αυτές είναι αποτέλεσμα της διαφήμισης, της αλλοτρίωσης του σύγχρονου ανθρώπου και της εργασίας του, όπως και του εμπορευματικού φετιχισμού, κατά τον Μαρξ.

Ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός έχει έναν αρκετά υψηλό και πολυσύνθετο τρόπο λειτουργίας που είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τον υπερκαταναλωτισμό. Χωρίς αυτόν ο καπιταλισμός δεν μπορεί να υπάρξει και επομένως η εφεύρεση νέων προϊόντων είναι κάτι παραπάνω από αναγκαία, ώστε με μια σειρά άλλων πραγμάτων το κυρίαρχο κοινωνικοπολιτικό σύστημα αυτή τη στιγμή στον πλανήτη να μένει ακλόνητο. Παρατηρούμε ότι οι περισσότερες ελληνικές οικογένειες αδυνατούν να ανταποκριθούν στις καθημερινές τους ανάγκες και το πρόβλημα γίνεται μεγαλύτερο όταν αυτές τις ημέρες αναγκάζονται να αντικρίσουν κατάματα τη φτώχεια και τη δύσκολη κατάσταση που βρίσκονται. Βέβαια υπάρχουν και οι τράπεζες, που σε ρόλο σύγχρονου τοκογλύφου δανείζουν χρήματα (δάνεια για εορτές, διακοπές, σπίτι, γάμο κ.λπ. κ.λπ.), με το αζημίωτο μάλιστα. Δάνεια και πλαστικό χρήμα λοιπόν, όταν δεν υπάρχει ρευστό, επιστρατεύονται για να αποκτηθούν τα υλικά αγαθά.

Εκτός, ωστόσο, από τα υλικά αγαθά υπάρχουν και τα πνευματικά, που και αυτά έχουν τη δική τους ιδιαίτερη χρησιμότητα. Στην εποχή που διανύουμε καθετί πουλιέται και αγοράζεται, όλα έχουν ανταλλακτική α-ξία και συνεπώς τα πάντα μπορούν να συνυπάρξουν με τον πλέον ανορθόδοξο τρόπο. Για παράδειγμα η διαφήμιση ενός προϊόντος μπορεί να βρίσκεται σε ένα CD ενός κατά τα άλλα ποιοτικού καλλιτέχνη ή η Χ πολυεθνική να κάνει έκθεση ζωγραφικής ή να προσπαθήσει να πλησιάσει κάτι που έως τότε φαινόταν εναλλακτικό (π.χ. Graffiti) και να προσπαθήσει να το εντάξει στην προσπάθεια προώθησης των προϊόντων της ή στην προβολή του "κοινωνικού" της χαρακτήρα.

Η ευτυχία αποκτιέται με τα καταναλωτικά αγαθά όσο και αν αρνούμαστε να το πιστέψουμε. Δυστυχούμε όταν δεν έχουμε αυτά που έχουν τα τηλεοπτικά μας πρότυπα. Η ζωή κάποιας τηλεοπτικής περσόνας που "επιλέγουμε" για πρότυπο θεωρητικά είναι πιο σημαντική απ' τη δική μας και συνήθως την υποκαθιστά, αφού ζούμε μέσω αυτής πολλές φορές. Ο τρόπος ζωής, ένδυσης, διατροφής των προτύπων που μας παρουσιάζονται μπορεί να 'ναι μακριά από εμάς, ωστόσο έχουμε την εντύπωση πως μας είναι τόσο οικεία που παρατηρώντας έπειτα την πραγματικότητα η ζωή μας φαντάζει μίζερη και οικτρή. Έννοιες όπως αγάπη, έρωτας, φιλία, διασκέδαση και άλλα είναι εξαρτημένες από τον "επιβαλλόμενο" τρόπο σκέψης, που τις παρουσιάζουν με συγκεκριμένο χαρακτήρα, καθιστώντας τες αποστειρωμένες. Ένα κουτί στο σαλόνι ή οπουδήποτε αλλού τοποθετεί κανείς την τηλεόρασή του καθορίζει τη ζωή του, τον τρόπο σκέψης του και αντίληψης των πραγμάτων. Για να ευτυχώ πρέπει να καταναλώνω, για να έχω λόγο ύπαρξης, πάλι πρέπει να καταναλώνω -συνεπώς καταναλώνω, άρα... υπάρχω.

Χρήσιμη και απαραίτητη θα ήταν η απάντηση στο ερώτημα "τι να κάνουμε γι' αυτό;", ωστόσο για την ώρα έχω ίσως μονάχα την ανάγκη να φωνάξω και να διαμαρτυρηθώ προτού φτάσω να γίνω (ήδη είμαι έως έναν βαθμό) καταναλωτικό ον που δέχεται καθετί που του πλασάρεται χωρίς κριτική σκέψη κάνοντάς τον να νιώθει ευτυχισμένος (έστω και επιφανειακά) μες στη δυστυχία του.

(Κ. ΖΑΓΑΡΑΣ, εφημ. ΑΥΓΗ, 15/12/2004)

Θέματα:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (100 λέξεις).

Β1. «Αυτές (οι πλασματικές ανάγκες) είναι αποτέλεσμα της διαφήμισης, της αλλοτρίωσης του σύγχρο-νου ανθρώπου και της εργασίας του, όπως και του εμπορευματικού φετιχισμού»: να αναπτύξετε σε μία παράγραφο το περιεχόμενο του παραπάνω συλλογισμού.

Β2. Να επισημάνετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της τέταρτης παραγράφου.

Β3. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές παρουσιάζει το δημοσίευμα που διαβάσατε με ένα αποδεικτικό δοκίμιο;

Β4. Ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική ή επαγωγική) ακολουθείται στην πέμπτη παράγραφο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Β5. επικρίνουμε, πλασματικές: να γράψετε από ένα συνώνυμο κι ένα αντώνυμο για τις παραπάνω λέξεις.

Γ. Ο συντάκτης του κειμένου παρατηρεί ότι τις γιορτινές ημέρες συνηθίζουμε να κάνουμε δώρα για να δείξουμε την αγάπη ή τη συμπάθειά μας στους γνωστούς και τους αγαπημένους μας. Πιστεύετε πως το δώρο στην εποχή μας έχει χάσει τον πρωταρχικό συμβολισμό του και έχει υποκαταστήσει τα αληθινά ανθρώπινα συναισθήματα; Εκφράστε ελεύθερα τις απόψεις σας σε ένα κείμενο που προορίζεται για το προσωπικό ηλεκτρονικό σας ημερολόγιο (blog).

Αλίμονο στους νέους

Πιο απειλητική και από την οικονοµική κρίση που καταβαραθρώνει ζωές, προοπτικές, όνειρα, ελπίδες, καταργεί κεκτηµένα δικαιώµατα εργασίας και ασφάλισης είναι η πνευµατική, πολιτισµική κατάρρευση της Παιδείας που επιδεινώνεται χρόνο µε τον χρόνο. Απτό παράδειγµα, οι εισαγωγικές εξετάσεις στην Ανώτατη Εκπαίδευση και η αποτυχία της πλειονότητας των διαγωνιζοµένων. Και πώς να µην αποτύχουν αφού προσέρχονται σε αυτές - εκτός των εξαιρέσεων, όπως αυτές οι γελαστές, πανευτυχείς φατσούλες των αρίστων επιτυχόντων - τελείως απαράσκευοι από τη δωδεκάχρονη εκπαίδευσή τους; Οποιος έχει επαφή µε νέους, µε οποιαδήποτε µορφή διδασκαλίας, διαπιστώνει ιδίοις όµµασι τις τεράστιες ελλείψεις των παιδιών αυτών στη γλώσσα, την ιστορία, τη λογοτεχνία, την ποίηση. Την εν γένει έλλειψη πλατιάς κοινωνικής γνώσης, κριτικής σκέψης, ανάλυσης και ανασύνθεσης κειµένων. Η στείρα αποστήθιση έχει νεκρώσει κάθε σύνθετη σκέψη κατανόησης, επαφής µε ό,τι διαβάζουν. Το γιατί είναι πασιφανές. Είναι αποτέλεσµα της χρόνιας υποβάθµισης και των πανεπιστηµίων. Γιατί διδάχθηκαν χωρίς έµπνευση, χωρίς πνοή από καθηγητές και δασκάλους που εισήχθησαν στις Ανώτατες Σχολές µε βαθµούς υποδεέστερους του λειτουργήµατος που εκλήθησαν να υπηρετήσουν και αποφοίτησαν εξίσου ανίδεοι όπως µπήκαν. Οι εξαιρέσεις πάντοτε υπαρκτές. Και η αλληλουχία των δεινών συνεχίζεται, µε θύµατα τους εκάστοτε νέους που εθίζονται στην προχειρότητα, την ευκολία, την επίδειξη, τον ευτελισµό κάθε κοινωνικής συµπεριφοράς, κάθε έννοιας αξιών και ιδεών που µας δίδαξαν κάποτε κάποιοι φωτισµένοι Δάσκαλοι µε δέλτα κεφαλαίο. Αν δεν σκύψουν οι ιθύνοντες µε σοβαρότητα και περίσκεψη στο θέµα της Παιδείας, το µέλλον διαγράφεται σκοτεινό. Και δεν θα φταίνε οι νέοι. Ορεξη, θέληση και δυνατότητες υπάρχουν. Εκτός κι αν η αποδιάρθρωσή της είναι ηθεληµένη. Τότε... αλίµονο...

(Εύα Κοταμανίδου, εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 28/7/2010)

ΟΙ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΟΙ

Ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της σύγχρονης Ελλάδας; Δυστυχώς, ο αναλφαβητισμός. Όχι όμως ο παλαιός «κλασικός» αναλφαβητισμός που σχετίζεται με την ικανότητα γραφής και ανάγνωσης, αλλά ο νέος ψηφιακός αναλφαβητισμός που συνδέεται με τη δυνατότητα χρήσης των ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας και πληροφόρησης. Αυτή είναι η νέα μάστιγα του 21ου αιώνα που απειλεί τους λαούς που θα χάσουν το τρένο της ψηφιακής εποχής.

Γιατί σήμερα, περισσότερο απ΄ οποιαδήποτε άλλη περίοδο στην ανθρώπινη ιστορία, ισχύει ότι «γνώση σημαίνει δύναμη». Δύναμη οικονομική, πολιτική, αλλά και ισχύς γεωπολιτική. Όσοι δεν το κα-τανοούν απλώς θα παραμείνουν στα μέτρα του περασμένου αιώνα. Ήδη, σύμφωνα με τα επίσημα στο-ιχεία, περίπου το μισό της αύξησης της παραγωγικότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση την τελευταία πε-νταετία οφείλεται στη χρήση των τεχνολογιών της πληροφορικής και των επικοινωνιών. Αντιστοίχως και στην Κίνα η αναπτυξιακή έκρηξη της τελευταίας εικοσαετίας δεν οφείλεται μόνο στο χαμηλό κό-στος της εργασίας αλλά και στην ικανότητα της κινεζικής κοινωνίας να αφομοιώνει ταχύτατα τα νέα δεδομένα της γνώσης και να τα ενσωματώνει στη μεγάλη παραγωγή.

Ωστόσο στην Ελλάδα του 2009 η πραγματικότητα είναι απογοητευτική: όχι μόνο βαθμολογείται «κάτω από τη βάση» στην ικανότητα παραγωγής και αφομοίωσης της γνώσης αλλά, καθώς δείχνουν οι τελευταίες έρευνες, η πλειονότητα του πληθυσμού δεν έχει τον στοιχειώδη «αλφαβητισμό» για να κα-ταλάβει και να χρησιμοποιήσει τα σύγχρονα τεχνολογικά εργαλεία του γραπτού λόγου. Στην Ελλάδα του 2009 τα δύο τρίτα του πληθυσμού συνεχίζουν να θεωρούνται «ψηφιακά αναλφάβητοι» - ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από το μέσον όρο της Ευρώπης.

Αυτό το «χάσμα» με τις σύγχρονες απαιτήσεις αντικατοπτρίζεται σε τρεις βασικούς δείκτες: Πρώτον, στη χρήση του Διαδικτύου: το 66% των Ελλήνων δεν χρησιμοποιεί τακτικά το Διαδίκτυο, έναντι του 44% του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Σημαντικό είναι και το χάσμα μεταξύ του μέσου πληθυσμού και συ-γκεκριμένων ομάδων: στους μη χρήστες συγκαταλέγονται κυρίως τα άτομα με χαμηλό μορφωτικό επί-πεδο, οι οικονομικά ανενεργοί και οι ηλικιωμένοι. Δεύτερον, στη διαθεσιμότητα και ταχύτητα των ευ-ρυζωνικών συνδέσεων. Χαρακτηριστικά σημειώνεται ότι στην Ελλάδα καλύπτεται μόνο το 55% του πληθυσμού της περιφέρειας και οι ταχύτητες θεωρούνται συγκριτικά χαμηλές. Και, τρίτον, στις «ψηφιακές δεξιότητες», δηλαδή στην ικανότητα να αξιοποιούνται τα ψηφιακά εργαλεία στην καθημερινή εργασία και στις προσωπικές ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου.

Από την άλλη, αυτό το μεγάλο πρόβλημα ίσως να μπορεί να σημάνει και μια από τις μεγαλύτερες ευκαιρίες της Ελλάδας του 2010. Η ταχεία ανατροπή του δείκτη ψηφιακού αναλφαβητισμού στη χώρα μπορεί να σημάνει πρωτόγνωρη αύξηση της παραγωγικότητας και στον ιδιωτικό και στον δημόσιο το-μέα. Τα οφέλη από μια τέτοια αλλαγή μπορούν να είναι της τάξεως των δεκάδων δισεκατομμυρίων, σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές εκτιμήσεις. Κάθε ποσοστιαία μονάδα του πληθυσμού που θα απελευθε-ρώνεται από το σκοτάδι του αναλφαβητισμού μπορεί να δρα πολλαπλασιαστικά στην αύξηση του ε-θνικού προϊόντος, στη μείωση των ελλειμμάτων και του χρέους, στη βελτίωση της ζωής όλων μας. Και αυτή είναι μια πολύ μεγάλη ευκαιρία για να την αφήσουμε να πάει χαμένη.

εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, Γιάννης Γιανναράκης, 10/1/2010

ΘΕΜΑΤΑ
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (90-100 λέξεις).

Β1. «Γιατί σήμερα, περισσότερο απ΄ οποιαδήποτε άλλη περίοδο στην ανθρώπινη ιστορία, ισχύει ότι «γνώση σημαίνει δύναμη». Δύναμη οικονομική, πολιτική, αλλά και ισχύς γεωπολιτική»: Να ανα-πτύξετε σε μία παράγραφο (100 λέξεων) το περιεχόμενο του παραπάνω αποσπάσματος.

Β2. Να επισημάνετε τα δομικά στοιχεία καθώς και τον τρόπο ανάπτυξης της τελευταίας παραγράφου («Από την άλλη, … χαμένη»).

Β3. «Αντιστοίχως και στην Κίνα η αναπτυξιακή έκρηξη της τελευταίας εικοσαετίας δεν οφείλεται μόνο στο χαμηλό κόστος της εργασίας αλλά και στην ικανότητα της κινεζικής κοινωνίας να αφομοιώνει ταχύτατα τα νέα δεδομένα της γνώσης και να τα ενσωματώνει στη μεγάλη παραγωγή»: Ποιο το είδος του παραπάνω συλλογισμού; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας και στη συνέχεια να τον αξιολογήσετε.

Β4. α. Να γράψετε από αντώνυμο για καθεμία από τις ακόλουθες λέξεις του κειμένου:

αύξηση, οφέλη, απελευθερώνεται, βελτίωση, απογοητευτική.

β. Να γράψετε από συνώνυμο για καθεμία από τις ακόλουθες λέξεις του κειμένου:

δεξιότητες, πλειονότητα, περίοδο, ενσωματώνει, πρωτόγνωρη.

Β5. Να γράψετε πέντε λέξεις-φράσεις από το κείμενο με μεταφορική σημασία.

Γ. Σε άρθρο που γράφετε για το ηλεκτρονικό περιοδικό του σχολείου σας, να αξιολογήσετε τις ε-πιπτώσεις του ψηφιακού αναλφαβητισμού τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο και να κάνετε προτάσεις, ώστε οι νέες γενιές να μην αντιμετωπίσουν στο μέλλον αυτό το πρόβλημα.

Το «φόντο» της ματαιοδοξίας (εξαιρετικό κείμενο για τη διδασκαλία της ενότητας "ΜΝΗΜΕΙΑ" στη Γλώσσα της Γ' Λυκείου

Τα άφθαρτα αρχαία σημάδια, τα απομεινάρια αλλοτινών εποχών, ηρωικών στιγμών ως διάκοσμος σε εμπορικές εκδηλώσεις, ως «σκηνικό» σε βαρυσήμαντες συναντήσεις ή γεγονότα προσφέρουν την αίγλη που δεν διαθέτουν εφήμερες πολυτέλειες - σάλες, κήποι, ταράτσες, μέγαρα, γιοτ. Η επίδειξη μόδας στο Πολεμικό Μουσείο που συζητήθηκε τις περασμένες ημέρες δεν είναι ούτε πρωτόφαντη ούτε καν σπάνια. Είναι όμως για πολλούς «βέβηλη». Ωστόσο, σε τι διαφέρει από το γεύμα διευθυντικών στελεχών εταιρείας κινητής τηλεφωνίας στη Στοά του Αττάλου, από τη σειρά δεξιώσεων -παλαιότερα- στη Στοά Ευμένους, από τις συναυλίες στην Πνύκα ή στη Ρωμαϊκή Αγορά που άφηναν πίσω τους ένα χαλί από αποτσίγαρα και σκουπίδια, από την πληθώρα των εκδηλώσεων σε μουσειακούς χώρους που απλώς δεν βλέπουν το φως της δημοσιότητας; Οχι σε πολλά.

Τέχνη, ιστορική μνήμη, εμπόριο, ανθρώπινη μεγαλομανία στο χωνευτήρι της αγοράς και των δημοσίων σχέσεων. Κάθε άλλο παρά «είδηση» αποτελεί η στιγμιαία σύζευξη καταναλωτικών προϊόντων με τους φορείς των αναμνήσεων, τα σύμβολα εποχών. Η προσπάθεια κοινωνικά συμβάντα να «κλέψουν» ένα κομμάτι από τη βιωμένη παλαιότητα, από την αντοχή στον χρόνο, από την «αθανασία» του μνημείου.

Αν το άνοιγμα των μουσείων στην κοινωνία δεν πλήττει την υπόστασή τους, δεν προσβάλλει τον χαρακτήρα τους, φέρνει χρήματα στα δημόσια ταμεία και τους πολίτες πιο κοντά στα μνημεία, τα οποία πάσχουν από έλλειψη προβολής, υποστηρίζουν οι παρέχοντες τις άδειες. Λεπτοφυείς μετατοπίσεις του νοήματος. Στις περισσότερες εκδηλώσεις του είδους ο χώρος «ανοίγει» για έναν μικρό αριθμό εκλεκτών καλεσμένων, όχι την «κοινωνία». Επειτα, τι είναι αυτό που προσβάλλει ένα μνημείο; Η χαμηλή ποιότητα του συμβάντος; Η δημοσιοποίησή του; ΄Η το μέγεθος της ανθρώπινης ματαιοδοξίας σε μια εποχή που όλα αγοράζονται, ακόμη και το «ιερό», το τυλιγμένο στη μαγεία του χρόνου; Τι είναι «βέβηλο»; Μόνο ένα γεύμα πρωτοκλασάτων στελεχών στον Βράχο της Ακρόπολης, μια επίδειξη μόδας στο Ηρώδειο, μια φωτογράφηση γυμνού στον δρόμο με τα λιοντάρια της Δήλου; Τι είναι πιο κρίσιμο; Το ποιος, το γιατί ή το πώς γίνεται η εμπορική αξιοποίηση των μνημείων; Εχει σημασία, λένε οι επαΐοντες, ποια ήταν η αρχική χρήση του χώρου, αν ήταν ναός ή αγορά, αν το μνημείο είναι αναστηλωμένο ή πλήρως ανακατασκευασμένο... Σωστό. Ωστόσο, στο πλεοναστικό σύμπαν όπου είμαστε καταποντισμένοι, λογικές θέσεις μοιάζουν με γελοία προσχήματα.

Είναι αμφίβολο αν το κοινό στις εκδηλώσεις αυτές έρχεται σε αληθινή επαφή με τα εκθέματα. Μια τεράστια απόσταση χωρίζει το «σημερινό παρόν από εκείνα τα βαθιά περασμένα» έλεγε ο Γ. Σεφέρης στο δοκίμιό του «Πάντα πλήρη Θεών» με αφορμή τη διαφήμιση ενός «αγγλοσαξονικού ποτού» με φόντο τη δυτική πρόσοψη του Παρθενώνα, πρωταγωνιστές δυο τουρίστες και τραπεζάκι τον σπόνδυλο μιας κολόνας. «Χρειάζεται νομίζω μια πίστη σ’ αυτά τα αρχαία σημάδια» έλεγε ο ποιητής, «η πίστη πως έχουν δική τους ψυχή». Μόνο τότε μπορούμε να πιάσουμε «ένα διάλογο μ’ αυτά». Ούτε συγκίνηση, ούτε πίστη, και φυσικά ούτε διάλογος, αφού το μόνο που ενδιαφέρει είναι ο υπερφίαλος, επιδεικτικός μονόλογος.

Τ. Καραϊσκάκη, εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 4/6/2010

INFO: http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_31_27/06/2010_405752

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ "Διαπραγματευόμενοι την οροθετική γραμμή"

Α. Ο Μπρυκνέρ εξετάζει το θέμα της προστασίας θεσμών όπως το σχολείο από οποιαδήποτε συμφέροντα. Αρχικά αναφέρει ότι, παρά τις προσπάθειες ιδιωτών να εκμεταλλευτούν τις «αδυναμίες» του εκπαιδευτικού συστήματος, το σχολείο οφείλει να παραμείνει αποκλειστικά χώρος μόρφωσης. Επισημαίνει την αναγκαιότητα του εκσυγχρονισμού της εκπαίδευσης και της διατήρησης της δωρεάν παιδείας. Στη συνέχεια υπογραμμίζει πως η αξία του σχολείου έγκειται στη δημιουργία ολοκληρωμένων και όχι μονοδιάστατων προσωπικοτήτων και γι’ αυτό είναι επικριτέα η εμπορευματοποίησή του. Καταλήγοντας, τονίζει πως κάθε γενιά έχει την ευθύνη να διατηρήσει αλώβητους τους θεσμούς και τις αξίες της, γιατί έτσι προστατεύει την ίδια της τη ζωή. (98 λέξεις)

Β1. α. «Η ομοιομορφία, η αμνησία, η βλακεία είναι οι μάστιγες της δημοκρατίας των μαζών». Στη σύγχρονη εποχή που αλλάζει ριζικά η ανθρώπινη δραστηριότητα αναδομούνται και οι νόρμες συμπεριφοράς. Αυτές οι αλλαγές συχνά πυροδοτούνται από την έξαρση του φαινομένου της μαζοποίησης. Οι άνθρωποι, από ελεύθερα όντα, γίνονται μέλη μιας αγέλης που καθοδηγείται και κατευθύνεται από ένστικτο ή από αποφάσεις άλλων. Τα άτομα χάνουν την ατομικότητά τους και αποδέχονται τη φαλκίδευση της ατομικής τους ελευθερίας. Έτσι, γίνονται όλοι ίδιοι, ξεχνούν τα στοιχεία του εαυτού τους που τους καθιστούν οντότητες ξεχωριστές και ενεργούν απερίσκεπτα και άβουλα καθοδηγούμενοι από τις αποφάσεις και τις προτιμήσεις της μάζας.

β. «Το σχολείο δεν υπόκειται σε κριτήρια κέρδους αλλά απόδοσης και διάδοσης γνώσεων». Αυτό σημαίνει ότι όσοι εμπλέκονται στο θέμα της μόρφωσης –εκπαιδευτικοί και μαθητές– δε θα πρέπει να αντιμετωπίζουν το σχολείο χρησιμοθηρικά. Από τη μία, οι εκπαιδευτικοί δεν πρέπει να βλέπουν την εκπαίδευση ως έναν χώρο που τους αποφέρει κέρδη και να εργάζονται μηχανικά και χωρίς κανένα ενδιαφέρον δημιουργώντας μονοδιάστατους ανθρώπους, καθώς και να μην εκμεταλλεύονται προς όφελός τους τις «αδυναμίες» του εκπαιδευτικού συστήματος. Από την άλλη, οι μαθητές οφείλουν να συνειδητοποιήσουν πως το σχολείο είναι ένα εκκολαπτήριο ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων και όχι ένας μηχανισμός κατασκευής μελλοντικών ειδικευμένων με σίγουρη επαγγελματική αποκατάσταση, αλλά αναμφισβήτητη πνευματική μονομέρεια. Πρέπει να καταλάβουν πως το σχολείο προσφέρει και μεταδίδει γνώση για όλη τους τη ζωή και όχι μόνο τα εφόδια για την κοινωνικο-οικονομική τους επιτυχία.

Β2.

1η παράγραφος: Το σχολείο ως χώρος μόρφωσης και όχι ως επιχείρηση.

2η παράγραφος: Η αναγκαιότητα της προσφοράς δωρεάν γνώσης και ολοκλήρωσης του ατόμου μέσω του σχολείου.

3η παράγραφος: Η αξία του σχολείου έγκειται στην προσφορά γενικής παιδείας.

4η παράγραφος: Η προστασία του χώρου της εκπαίδευσης από ιδιωτικά συμφέροντα.

5η παράγραφος: Η ευθύνη της νέας γενιάς να διαφυλάξει την ποικιλομορφία της ζωής.

Β3. Θεματική περίοδος: «Για ποιο λόγο… αστροναύτης;».

Σχόλια – λεπτομέρειες-: «Επειδή, έτσι… σε τίποτα».

Περίοδος-κατακλείδα: «Εξ ου… ορισμένων ιδιωτών».

Η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο της αιτιολόγησης.

Β4. τελείωση = αρτίωση, αλωθεί = κυριευθεί, ακατάπαυστα = ασταμάτητα.

Γ. Ενδεικτικές απαντήσεις:

Α΄ ζητούμενο:

- Η εξειδίκευση και ο έντονος καταμερισμός της εργασίας στη σύγχρονη εποχή δημιουργούν την αντίληψη στους νέους πως το μόνο που χρειάζονται να αποκομίσουν από το σχολείο είναι οι γνώσεις που τους εξασφαλίζουν την επαγγελματική αποκατάσταση.

- Η παιδεία ακολουθεί το τεχνοκρατικό και υλιστικό πρότυπο και δημιουργεί από νωρίς μονοδιάστατους ανθρώπους που δεν ενδιαφέρονται παρά μόνο για την εξασφάλιση της οικονομικής και κοινωνικής επιτυχίας.

- Το ίδιο το εξεταστικό σύστημα έχει μετατραπεί σε ένα «κυνήγι» σωστών και λανθασμένων απαντήσεων και απομνημόνευσης-γεγονός που όχι μόνο κάνει τους νέους αδιάφορους απέναντι στη γενική παιδεία και μόρφωση, αλλά τους ωθεί να ακολουθήσουν πιστά αυτό, ώστε να μπορέσουν να πετύχουν στον μοναδικό τους πλέον στόχο, που είναι η εισαγωγή σε κάποια σχολή.

- Το εκπαιδευτικό σύστημα ευνοεί τον άγονο εγκυκλοπαιδισμό και τη βαθμοθηρία και μετατρέπει τους μαθητές σε ανταγωνιστικά όντα, ανίκανα να αντιμετωπίσουν τη σύγχυση των αξιών και να οργανώσουν την κρίση και τη στάση ζωής τους.

- Το έντονο σχολικό πρόγραμμα και ο ρυθμός που επιβάλλει συχνά στερούν από τα παιδιά τη χαρά που προσφέρει η ανάγνωση ενός βιβλίου. Το παιδί και ο έφηβος που τρέχουν από το σχολείο στα ιδιαίτερα και έχουν να μελετήσουν και να κάνουν εργασίες στο σπίτι για την άλλη μέρα ζουν ένα κουραστικό σχολικό πρόγραμμα, το οποίο συνήθως εξισώνει την έννοια του βιβλίου με τη μελέτη και τη σκληρή δουλειά. Το αποτέλεσμα είναι να αποξενώνεται το παιδί από το βιβλίο και να επιδιώκει άλλες δραστηριότητες στον ελεύθερό του χρόνο. Αλλά και οι γονείς, από την πλευρά τους, μερικές φορές κάνουν το σφάλμα να εξισώνουν την ανάγνωση βιβλίων με την απόκτηση μιας συγκεκριμένης πληροφορίας ή ως μορφωτικό εφαλτήριο, με αποτέλεσμα να μην έχουν διδάξει στο παιδί τους τη χαρά της ανάγνωσης και την απόλαυση της εξερεύνησης του κόσμου των λέξεων και των ιδεών.

Β΄ ζητούμενο:

- Δημιουργούνται μονοδιάστατοι άνθρωποι, ανίκανοι να αντιμετωπίσουν οποιοδήποτε θέμα προκύπτει πλην αυτού στο οποίο έχουν ειδικευτεί.

- Οι μαθητές χάνουν τη χαρά της δημιουργίας και της απόκτησης χρήσιμων γνώσεων –πέραν αυτών που χρειάζονται για την επαγγελματική τους αποκατάσταση– και δε συνειδητοποιούν πως η ευκαιρία να τους παρέχονται δωρεάν ποικίλες γνώσεις ίσως να μην τους ξαναδοθεί ποτέ ξανά.

- Αδυνατούν να ανακαλύψουν κλίσεις και ταλέντα που ενδεχομένως έχουν σε τομείς διαφορετικούς αυτών στους οποίους επιλέγουν να αφοσιωθούν με στόχο την οικονομική τους επιτυχία.

- Οι μαθητές, μεγαλώνοντας με την αντίληψη πως το σχολείο τούς προετοιμάζει μόνο για την επαγγελματική τους αποκατάσταση, δεν αποκτούν βιώματα ανθρωπιάς και ηθικές αξίες αλλά γίνονται σκληρά, χωρίς ηθικές αξίες ανταγωνιστικά όντα.

- Περιορίζεται η κοινωνική αγωγή των μαθητών και δεν ολοκληρώνονται οι διαδικασίες κοινωνικοποίησής τους, καθώς είναι αδιάφοροι για τις απαιτήσεις, τους κανόνες και τις εμπειρίες του ευρύτερου συνόλου και απορροφούνται από τη συστηματική ενασχόληση με τα βασικά μαθήματα.

Γ΄ ζητούμενο:

- Είναι ανάγκη να καθιερωθεί ένα νέο σύστημα εισαγωγής σε Α.Ε.Ι. και Τ.Ε.Ι. της χώρας ή να βελτιωθεί το υπάρχον, για να μπορέσει το σχολείο της μέσης εκπαίδευσης να παρέχει ουσιαστικές και γενικές γνώσεις που να καλύπτουν, αλλά και να ελκύουν, το ενδιαφέρον του μαθητή.

- Πρέπει να γίνει αναπροσαρμογή του παρόντος συστήματος αξιολόγησης και βαθμολόγησης.

- Να διδάσκονται σε περισσότερες διδακτικές ώρες και με μεγαλύτερο ενδιαφέρον από τους εκπαιδευτικούς μαθήματα όπως η κοινωνιολογία, η πληροφορική, η αισθητική αγωγή κτλ.

- Να επεκταθούν δραστηριότητες του σχολείου όπως οι καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, οι πολιτιστικές πρωτοβουλίες, οι φιλανθρωπικές γιορτές κτλ.

- Να ανανεωθούν και να εκσυγχρονιστούν τα σχολικά εγχειρίδια.

- Να καλλιεργείται μέσω των διδασκόντων το ανθρωπιστικό πρότυπο όχι μόνο θεωρητικά αλλά και πρακτικά, ώστε να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές ότι το σχολείο δημιουργεί και πρέπει να δημιουργεί ολοκληρωμένες προσωπικότητες και όχι άρτιους υποψήφιους εργαζόμενους.