Η απόδοση της διαφήμισης

Εκτιμάται ότι στη διάρκεια της ζωής μας έχουμε δει τηλεοπτικές διαφημίσεις διάρκειας ενάμισι έτους. Δεν έχει σημασία ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τις διαφημίσεις, καθώς στις μέρες μας καταλαμβάνουν σημαντικό μερίδιο στη ζωή μας. Γι’ αυτό και μόνο το λόγο, η διαφήμιση είναι ένα σοβαρό φαινόμενο της κοινωνίας μας. Ερευνητές, τόσο από τον ακαδημαϊκό όσο και από τον επιχειρηματικό χώρο, για δεκαετίες προσπαθούν να διερευνήσουν τους τρόπους με τους οποίους οι διαφημίσεις επιδρούν στο κοινό. Το τελευταίο συνήθως ορίζεται ως καταναλωτές και οι διαφημίσεις ως μηνύματα. Κι αποτέλεσμα στη σχέση των δύο υπάρχει όταν οι στάσεις του κοινού μεταβάλλονται ή όταν οι πωλήσεις των προϊόντων αυξάνονται.

Οι αμφιβολίες όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της διαφήμισης είναι τόσο παλαιές όσο και η ίδια η βιομηχανία της διαφήμισης. Οι διαφημιστές διαβεβαιώνουν τους πελάτες τους ότι δε χάνουν τα χρήματά τους και ότι με το να διαφημίζονται προωθούν τις πωλήσεις τους. Και αυτό προσπαθούν να το κάνουν με διάφορους τρόπους και μετρήσεις. Το ίδιο και τα Μέσα. Ωστόσο, η εμφάνιση των νέων τεχνολογιών φαίνεται να δίνει νέα εργαλεία στους διαφημιστές και στα Μέσα, για την απόδοση των μηνυμάτων. Ο καθηγητής Τζον Φίλιπς Τζονς, του αμερικανικού Πανεπιστημίου “Suracuse”, αφού επεξεργάστηκε στοιχεία της Nielsen ανάμεσα στα χρόνια 1991-1992, προσπάθησε να διακρίνει την αποτελεσματικότητα των διαφημιστικών μηνυμάτων σε 142 προϊόντα (από τα οποία 80 είχαν διαφημιστεί και τα 62 δεν είχαν). Στα συμπεράσματά του, στα οποία σε μερικές περιπτώσεις διακρίνεται μια αντίφαση, ο Τζονς κατέληξε στο ότι περίπου το μισό της διαφήμισης έχει πράγματι αποτέλεσμα. Το 70% των διαφημιστικών εκστρατειών που μελέτησε, παρατήρησε ότι είχαν άμεσα θετικά αποτελέσματα στις πωλήσεις. Ωστόσο, ανέφερε ότι η απόδοση των διαφημιστικών μηνυμάτων ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματι-κή στο 30% των περιπτώσεων που μελέτησε. Συχνά ερευνούμε την ικανότητα της διαφήμισης στο να μας πείσει. Ερευνούμε σχετικά με τη μεγάλη επίδραση παρά για τις μικρές και περιθωριακές επιδρά-σεις και αποτελέσματα.

(…) Οι περισσότερες επιδράσεις και αποτελέσματα της διαφήμισης δεν έχουν μεγάλη σχέση με την πειθώ. Οι μικρές επιδράσεις δεν είναι φανερές αλλά είναι περισσότερο ουσιαστικές. Για να κατανοήσουμε τη διαφήμιση δεν είναι απαραίτητο να καταλάβουμε και να μετρήσουμε την απόδοσή τους. Ό-ταν τα παιδιά μεγαλώνουν, οι γονείς τους δεν παρατηρούν τη φυσική ανάπτυξη των τέκνων τους κάθε μέρα. Αλλά χρόνο με το χρόνο αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι αυτά μεγάλωσαν. Το να καθορίσεις πόσο ένα παιδί μεγάλωσε μέσα σε ένα 24ωρο είναι το ίδιο με το να αποτιμήσεις την απόδοση μιας διαφήμισης. Και στις δύο περιπτώσεις, οι μεταβολές είναι μικρές ή οριακές και δεν μπορούμε να τις αντιληφθούμε. Έτσι, λοιπόν, κι οι μικρές αποδόσεις της διαφήμισης είναι σε θέση να επηρεάσουν το προϊόν που επιλέγουμε, ιδιαίτερα όταν όλοι οι άλλοι παράγοντες είναι ίσοι και όταν τα άλλα προϊόντα είναι λίγο πολύ τα ίδια.

Όμως η διαδικασία της επανάληψης που εφαρμόζει η διαφήμιση πάνω σε ένα προϊόν είναι αυτή που κάνει τη διαφορά. Η διαφήμιση επηρεάζει τη σειρά με την οποία έχουμε κατατάξει τα διάφορα προϊόντα. Αυτό δε σημαίνει ότι είναι απαραίτητα. Παρόλα αυτά είναι μια αποτελεσματική διαδικασία. Αντί για την πειθώ και τις άλλες μεγάλες επιδράσεις, το ορθό είναι να κοιτάζουμε για τις μικρές επιδράσεις που επέρχονται διαμέσου της επανάληψης.

(Στέλιος Παπαθανασόπουλος, εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, συντομευμένο)

Θέματα:
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (100 λέξεις).

Β1. Ένα από τα πιο δημοφιλή νέα πρόσωπα της διαφήμισης είναι και αυτό της χορηγίας. Πώς εξηγείται αυτή η στροφή; Αναπτύξτε τις απόψεις σας σε μία παράγραφο 100 λέξεων.

Β2. Να εντοπίσετε στο κείμενο δύο (2) περιπτώσεις τεκμηρίων.

Β3. α. Με ποιον από τους ακόλουθους τρόπους αναπτύσσεται η τρίτη παράγραφος;

(α) σύγκριση-αντίθεση, (β) αναλογία, (γ) αιτιολόγηση

β. Τι εξυπηρετεί η συγκεκριμένη μέθοδος;

Β4. Να αναγνωριστεί το είδος της σύνταξης (ενεργητικής ή παθητικής) στις παρακάτω προτάσεις και να μετατραπεί η καθεμιά σύνταξη στην αντίθετή της:

α. Η διαφήμιση επηρεάζει τη σειρά με την οποία έχουμε κατατάξει τα διάφορα προϊόντα.

β. Το τελευταίο (το κοινό) συνήθως ορίζεται ως καταναλωτές και οι διαφημίσεις ως μηνύματα.

Β5. α. Από το β’ συνθετικό των παρακάτω λέξεων να σχηματίσετε μια καινούρια σύνθετη λέξη:

διαβεβαιώνουν, προωθούν, αντίφαση (όχι παράγωγές τους).

β. Να σχηματίσετε δύο σύνθετες λέξεις για καθεμία από τις παρακάτω απλές λέξεις: τρόπους, μετρήσεις.

Γ. Υποστηρίζεται από πολλούς ερευνητές ότι η διαρκής έκθεση των παιδιών από μικρή ηλικία στην επιρροή της διαφήμισης επηρεάζει αρνητικά την προσωπικότητά τους. Ως μέλος της Βουλής των Εφήβων, σε γραπτή σας εισήγηση, να εξηγήσετε πότε και γιατί η διαφήμιση είναι επιβλαβής για τα παιδιά και να προτείνετε τρόπους με τους οποίους οι γονείς μπορούν να τα προστατεύουν από τις αρνητικές επιδράσεις της διαφήμισης.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α. Το δημοσίευμα αναφέρεται στις επιδράσεις που δέχεται το κοινό από τη διαφήμιση. Αρχικά, υποστηρίζεται η άποψη πως, επειδή η διαφήμιση παίζει εξέχοντα ρόλο στη ζωή μας, οι επιστήμονες εξετάζουν το μηχανισμό με τον οποίο τα διαφημιστικά μηνύματα επηρεάζουν τις προτιμήσεις του καταναλωτή. Παρατίθενται μάλιστα αποτελέσματα ερευνών που δείχνουν την αδιαμφισβήτητη επιρροή των διαφημίσεων και την αποτελεσματικότητά τους στην προώθηση των πωλήσεων. Ωστόσο, επισημαίνεται πως οι επιδράσεις της διαφήμισης, αν και μικρές, γίνονται περισσότερο αισθητές σε βάθος χρόνου. Τέλος, υπογραμμίζεται πως η διαφήμιση μέσω της επανάληψης επηρεάζει τη σειρά με την οποία ιεραρχούμε τα προϊόντα, έστω κι αν δεν μας χρειάζονται. (100 λέξεις)

Β1. Οι χορηγίες υπήρχαν προ πολλών ετών, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Η ανυπαρξία όμως ποικιλίας των ΜΜΕ δεν τις καθιστούσε πολύ γνωστές. Σήμερα, με την πρωτοφανή ανάπτυξη των ιδιωτικών σταθμών, οι χορηγίες έγιναν πιο εμπορικές και πιο εμφανείς. Η χορηγία αποτελεί πολύπλευρη και πολυδιάστατη μορφή επικοινωνίας. Δημιουργεί, ενισχύει και πολλές φορές αλλάζει την εικόνα μιας εταιρίας ή ενός προϊόντος. Δίνει πρόσθετη και θετική εικόνα στον κοινωνικό της ρόλο και αυξάνει το “Goodwill” στα μάτια του κοινού. Προσεγγίζει πολλές φορές τον καταναλωτή μέσα από το χόμπι του και δημιουργεί δυνατότητα επικοινωνίας του χορηγού με το κοινό, πέρα από το περιβάλλον των δραστηριοτήτων του, π.χ. Τράπεζες, χορηγοί αθλητικών γεγονότων κ.τ.λ. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η χορηγία είναι το όχημα, το οποίο μπορεί να δρα-στηριοποιήσει όλους τους τομείς επικοινωνίας, π.χ. διαφήμιση, δημόσιες σχέσεις, προωθητικές ενέργειες κ.τ.λ. Τα τελευταία χρόνια η χορηγία αποτελεί εξαιρετικό επικοινωνιακό εργαλείο με ανάπτυξη κυρίως στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, στον αθλητισμό και στον πολιτιστικό τομέα.

Β2. – «εκτιμάται ότι στη διάρκεια της ζωής μας έχουμε δει τηλεοπτικές διαφημίσεις διάρκειας ενάμισι έτους».

- «Το 70% των διαφημιστικών εκστρατειών … πείσει».

Β3. α. Η παράγραφος αναπτύσσεται με αναλογία.

β. Η μέθοδος αυτή επιτρέπει στο συγγραφέα να αποτυπώσει πιο ανάγλυφα και κατανοητά τη θέση του, ότι δηλ. οι επιδράσεις της διαφήμισης γίνονται ορατές μόνο σε βάθος χρόνου και όχι τη στιγμή της προβολής τους.

Β4. α. ενεργητική σύνταξη // μετατροπή σε παθητική: Η σειρά με την οποία έχουμε κατατάξει τα διάφορα προϊόντα επηρεάζεται από τη διαφήμιση.

β. παθητική σύνταξη // μετατροπή σε ενεργητική: Συνήθως ορίζουν (ορισμένοι/κάποιοι) το τελευταίο ως καταναλωτές και τις διαφημίσεις ως μηνύματα.

Β5. α. αβέβαιος, απωθώ, διαφήμιση

β. έκτροπα, αναμέτρηση

Γ. Ενδεικτικές απαντήσεις

Τα μικρά παιδιά, σήμερα, κυριολεκτικά, «μεγαλώνουν με την τηλεόραση». Η “ηλεκτρονική μπέιμπυ σίτερ” του 21ου αιώνα παρουσιάζει στα παιδιά μια πληθώρα προϊόντων, για να καταναλώσουν. Η διαφήμιση και οι τεχνικές της, σκοπό έχουν την προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών. Όμως, πολλές φορές, οι τεχνικές, που χρησιμοποιούνται, είναι εκτός «θεμιτών» ορίων.

Πραγματική επίθεση, με διαφημιστικά μηνύματα, γίνεται, στα παιδιά, κατά τις περιόδους των διακοπών. Τα ζωηρά χρώματα και τα ευτυχισμένα πρόσωπα, που εμφανίζονται, στις διαφημίσεις, προσελκύουν τα παιδιά, ακόμα κι αν τα διαφημιζόμενα προϊόντα είναι πολύ ακριβά, ανθυγιεινά και δεν ταιριάζουν, στην ηλικία τους. Η επίθεση, στα παιδιά, γίνεται, γιατί τα παιδιά είναι «Καταναλωτές 3 σε 1»:

• Διαθέτουν χαρτζιλίκι, άρα καταναλώνουν.

• Επηρεάζουν τις αποφάσεις της οικογένειας, για τις αγορές.

• Είναι οι μελλοντικοί καταναλωτές.

Μέχρι πρόσφατα, οι περισσότερες διαφημίσεις, που απευθύνονταν, σε παιδιά, αφορούσαν, όπως είναι φυσικό, παιχνίδια. Σήμερα, παρατηρείται μια στροφή της παιδικής διαφήμισης, σε τρόφιμα. Και μάλιστα τρόφιμα, με υψηλά ποσοστά ζάχαρης, άλατος και λιπαρών. Δηλαδή, «σκουπιδοτρόφιμα», όπως πατατάκια, γαριδάκια, αναψυκτικά κ.λπ., τα οποία ευθύνονται, σημαντικά, και για την τρομακτική έκρηξη της παχυσαρκίας, στα Ελληνόπουλα.

Γιατί η διαφήμιση είναι επιβλαβής για τα παιδιά:

• Υποδεικνύει λανθασμένες αξίες: δίνει έμφαση σε τρόπους ζωής, που βασίζονται στη στιγμιαία ευχαρίστηση και διαβρώνει την αληθινή αξία της προσπάθειας, της πειθαρχίας, του ενδιαφέροντος και της υπευθυνότητας.

• Ενθαρρύνει τον παράλογο τρόπο σκέψης: όταν βλέπουμε, καθημερινά, το παράλογο, απορρίπτουμε την ορθολογική, κριτική σκέψη.

• Προτρέπει στην επιπολαιότητα: ενθαρρύνει τις εγωιστικές τάσεις, ενδυναμώνοντας την επιθυμία, για απόκτηση περισσότερων πραγμάτων.

• Παρουσιάζει μια εσφαλμένη εικόνα των προσωπικών σχέσεων: Η εκμετάλλευση τόσο του γυναικείου όσο και του αντρικού σώματος, στις διαφημίσεις, συμβάλλει στην αυξανόμενη αποτυχία των προσωπικών σχέσεων. Δείχνοντας π.χ. ότι η αγάπη εξαρτάται από κάποιο προϊόν (αποσμητικό, σαπούνι, οδοντόκρεμα κ.τ.λ.) οδηγεί, στην επικίνδυνη απλοποίηση των σύνθετων διαπροσωπικών σχέσεων.

Τι μπορούμε να κάνουμε, ως γονείς:

• Να εξηγήσουμε, στα παιδιά, τις χρησιμοποιούμενες διαφημιστικές μεθόδους: Να δείξουμε την επίδραση της μουσικής υπόκρουσης, κλείνοντας, τελείως, τον ήχο, στην τηλεόραση. Να δείξουμε πως ο ειδικός φωτισμός και τα κοντινά πλάνα υπερβάλλουν το μέγεθος, και την εμφάνιση του προϊόντος. Γι' αυτό, μερικά παιχνίδια δεν είναι τόσο λαμπερά ή τόσο μεγάλα όσο τα βλέπουμε, στη διαφήμιση.

• Να εξηγήσουμε, την ψυχολογία του μάρκετινγκ και τι επιδιώκει ο διαφημιστής, με το μήνυμά του: Γιατί ένας όμορφος νέος, που οδηγεί σπορ αυτοκίνητο φορά τζην παντελόνι συγκεκριμένης ακριβής μάρκας; Γιατί ένα όμορφο κορίτσι, που φορά μπικίνι, διαφημίζει ένα πανάκριβο αυτοκίνητο;

• Να εξηγήσουμε πως πρέπει να αντιλαμβάνεται ο καθένας μας τη φυσική έλξη, τη διασκέδαση, τη φιλία, και ότι οι διαφημιστές χρησιμοποιούν τις επιθυμίες αυτές, για να προωθήσουν αγαθά. Να διευκρινίσουμε ότι αυτές οι επιθυμίες είναι φυσιολογικές, αλλά η εντύπωση, που προσπαθούν να μας δημιουργήσουν οι διαφημιστές, ότι αγοράζοντας κάποιο προϊόν ικανοποιούμε αυτές τις επιθυμίες, είναι, εντελώς, λανθα-σμένη.

• Να δείξουμε στα παιδιά την αληθινή σημασία των λέξεων: Τα παιδιά έχουν την τάση να πιστεύουν ό,τι βλέπουν: Μια μάρκα προϊόντος είναι η "καλύτερη", η "γλυκύτερη", η "ταχύτερη"... Θα πρέπει να δώσουμε να καταλάβουν τις πραγματικές διαστάσεις των λέξεων, χωρίς υπερβολές.

• Να μην παρασυρόμαστε, από την επιμονή των παιδιών να τους αγοράσουμε αυτό ή εκείνο το προϊόν, το οποίο, κατά τη γνώμη μας, δε θα ωφελήσει, πραγματικά, τις ανάγκες τους.

• Δείτε μαζί με το παιδί σας διαφημίσεις (στην τηλεόραση, σε περιοδικά, εφημερίδες) και μιλήστε για τα προϊόντα που του αρέσουν και γιατί. Συζητήστε για το πόσα από αυτά που διαφημίζονται αποτελούν ανάγκες για την οικογένεια σας.

• Σε περίπτωση που το πρόγραμμα που βλέπετε διακόπτεται για διαφήμιση πείτε το στο παιδί. «Αυτά που βλέπουμε τώρα είναι διαφημίσεις».

• Εξηγήστε στο παιδί σας τι δουλειά κάνει ένας ηθοποιός και τι ρόλο παίζει στη διαφήμιση.

• Εξηγήστε στο παιδί σας ότι ο κύριος σκοπός της διαφήμισης είναι η πώληση του συγκεκριμένου προϊόντος με το οποίο κάποια εταιρία βγάζει χρήματα.

• Εμείς ελέγχουμε για το τι θα μπει και τι όχι στο σπίτι μας. Γιατί μας πείθει μια διαφήμιση; Μπορεί να είναι ωραία, αλλά όσο μεγαλώνουμε μπορούμε να καταλάβουμε τι είναι αλήθεια και τι όχι. Δεν είναι δυνατόν να πίνουμε έναν χυμό και να γίνεται καλοκαίρι! Αυτό είναι θέμα διάθεσης για την οποία εμείς είμαστε πάλι υπεύθυνοι.

• Αν το παιδί σας ενδιαφέρεται επίμονα για κάποιο συγκεκριμένο προϊόν συγκεντρώστε περισσότερες πληροφορίες και βοηθήστε το να πάρει απόφαση αν πράγματι του αρέσει.

Το ζήτημα «παιδιά και διαφήμιση» πρέπει να αντιμετωπιστεί, ως ένα ζήτημα ηθικής. Τα παιδιά δεν αποτελούν ένα ώριμο τμήμα της αγοράς. Είναι οι πιο άπειροι, από όλους τους καταναλωτές, διαθέτουν ελάχιστα, ζητούν περισσότερα. Είναι οι πιο κατάλληλοι, για να επηρεασθούν. Άρα, τα παιδιά θα πρέπει να αναγνωρισθούν, ως ειδική κατηγορία ανθρώπων με δικαιώματα, και όχι ως μικροί ενήλικοι.

Τέταρτη ή υπέρτατη εξουσία τα ΜΜΕ;

Είκοσι χρόνια πριν, ίσως και να κρινόταν παράδοξο ή και αδιανόητο το να επιχειρήσει κανείς να εξετάσει το θέμα «βία και περιβάλλον» προϋποθέτοντας ότι στο περιβάλλον μετέχει και ο κόσμος των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Την εποχή εκείνη, τόσο κοντινή και ταυτόχρονα τόσο μακρινή, μια εποχή που συντομογραφικά θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε π.Ι.Τ., προ Ιδιωτικής Τηλεοράσεως δηλαδή, είχαμε ακόμα την αφελή πίστη ότι το κουτί βρίσκεται απέναντί μας, έξω από τον πραγματικό κόσμο μας: ένα εργαλείο, ένα μηχάνημα σαν όλα τ’ άλλα. Επιπλέον, πιστεύαμε ότι εμείς είμαστε οι ελεύθεροι χειριστές του κυτίου.

Ώσπου άνθησε η ψευδώνυμη «πολυφωνία» ή ψευδώνυμη «ελεύθερη τηλεόραση», και, σταδιακά, η εικόνα απορρόφησε σχεδόν ολόκληρο το δημόσιο χώρο, υποκατέστησε την πολιτική, σκηνοθέτησε την κοινωνία (ακόμα και ο παλμός των λαϊκών συγκεντρώσεων συντονίζεται με τα δελτία των οχτώ ή με τις πρωινές εκπομπές που δουλεύουν σαν κυτία παραπόνων) και κονιορτοποίησε την έννοια του ιδιωτικού. Το τηλεχειριστήριο έγινε «συνέχεια του χεριού μας», όπως έγραφαν μια φορά κι έναν καιρό οι ποιητές για το τουφέκι.

Τώρα πια η παραίνεση «κλείστε την τηλεόραση» δεν έχει νόημα, γιατί, όπως αποδείχθηκε, η τηλεόραση δεν βρίσκεται απέναντί μας αλλά μας περιέχει. Είναι ανοιχτή ακόμα κι όταν είναι κλειστή. Αποτελεί τμήμα του περιβάλλοντός μας, κοινωνικού, συναισθηματικού και πνευματικού, για πολλούς δε, για λόγους και οικονομικής τάξεως, είναι το σύνολο του περιβάλλοντός τους, με το καλώδιο να γίνεται ο ομφάλιος λώρος που τους συνδέει με τον κόσμο. Για τα παιδιά ιδιαίτερα, όσα ζουν σε πόλεις άξενες που τα υποβαθμίζουν σε κάποιας λογής κατοικίδια, η γυάλινη οθόνη (της τηλεόρασης και του υπολογιστή) είναι το πιο οικείο πεδίο, το προσφιλέστερο• εκεί ψυχαγωγούνται, εκεί εκπαιδεύονται, εκεί αθλούνται δι’ αντιπροσώπων, διά των φασματικών παικτών του πλέι στέισον, εκεί εγκλωβίζονται, γητεμένα και αυτά, όπως οι ενήλικοι, από την ίδια ψευδαίσθηση: την ψευδαίσθηση της απολαυστικής ελευθερίας. Κι εκεί καταναλώνουν δεκάδες χιλιάδες σκηνές βίας, ώσπου να ενηλικιωθούν.

Εξουσία είναι τα ΜΜΕ, κι όχι η τέταρτη αλλά, όλο και πιο συχνά, η υπέρτατη. Κι όπως είναι γνωστό, από τον καιρό του μύθου και του Δία, η βία είναι μόνιμη δορυφόρος της εξουσίας. Ας σημειωθεί, ωστόσο, ότι στην παραγωγή της βίας, και μάλιστα με τρόπο που να την εμφανίζει σαν φυσική και ακίνδυνη, το μερίδιο των ηλεκτρονικών μέσων βαίνει αυξανόμενο όσο ενισχύεται ο κοινωνικός εθισμός σε αυτά, όσο μαζικοποιείται δηλαδή ο αυτοματισμός που οδηγεί το χέρι μας να ανοίξει την τηλεόραση, ακόμα κι όταν δεν έχουμε καμία ανάγκη και όρεξη να παρακολουθήσουμε το πρόγραμμά της. Είναι φορές που η τηλεόραση ανοίγει, για να λειτουργήσει σαν η απόλυτη πρόφαση, μόνο και μόνο για να κλειστεί κάθε μέλος μιας οικογένειας στον εαυτό του, ψευδονομιμοποιημένο στην αφωνία του επειδή τάχα βλέπει προσεχτικά ταινία.

Δεν είναι πάντοτε εσκεμμένη και συνειδητή η τηλεοπτική βία, και δεν είναι βέβαια μιας μορφής. Σχηματικά, θα τη διέκρινα σε ιδεολογική, πολιτική, αισθητική, συναισθηματική και γλωσσική. Για να αρχίσουμε από την τελευταία μορφή της, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας όσα αποδέχονται πλέον και οι εκπαιδευτικοί, ότι δηλαδή η τηλεόραση, σαν παιδαγωγός διαρκείας, δίχως διαλείμματα και διακοπές, συμμετέχει στη γλωσσική αγωγή των παιδιών σχεδόν όσο και το σχολείο. Τα προβλήματα του τηλεοπτικού ιδιώματος δεν είναι τόσο (ή δεν είναι μόνο) οι σολοικισμοί ή η ξενομανία, η οποία αποκαλύπτεται ιδίως στην περιγραφή αθλητικών γεγονότων• βλάπτουν βεβαίως και αυτά, αφού εδώ ισχύει ο κανόνας «η επανάληψη είναι μήτηρ πάσης παθήσεως». Κατά συνέπεια, αν ακούσεις 95 φορές στις εκατό «τα τρεισήμισι λεπτά» και όχι «τα τριάμισι», πιθανότατα έτσι θα το πεις κι εσύ, και το ίδιο θα συμβεί αν ακούσεις 99 φορές στις ε-κατό το τάχα λόγιο καίτοι απλώς λανθασμένο «διέφυγε της συλλήψεως», και όχι το ταπεινό πλην ορθό «διέφυγε τη σύλληψη». Όσον αφορά δε το «όσον αφορά», αν τύχει και ειπωθεί σωστά, θα ραγίσει το γυαλί. Όλο «ως αναφορά» το ακούμε, ενίοτε δε, λόγω και της κάπως προβληματικής αρθρώσεως του ομιλούντος, ακούμε ένα «όσα να φορά», χαριτωμένο βέβαια αλλά μάλλον ψυχαναλυτικών συνυποδηλώσεων, αν συνεκτιμήσουμε την απογυμνωτική του πρόθεση. Επαναλαμβάνω, ωστόσο, ότι το κύριο πρόβλημα δεν είναι τα λάθη τέτοιου τύπου, αλλά το ήθος του τηλεοπτικού λόγου: ο στόμφος με τον οποίο συντάσσεται συνήθως, η λαϊκιστική του έπαρση, η σπουδαιοφάνειά του, η ξύλινη μονοτονία του, η ράθυμη προσφυγή του σε χιλιοτριμμένα κλισέ και η επιδερμικότητά του, η οποία αφήνει εντέλει άθικτα ζητήμα-τα τα οποία υποτίθεται ότι ανατέμνει μέχρι μυελού οστέων. Αλλά μάλλον αυτό είναι και το σκοπούμενο: το φαίνεσθαι.

Για την τηλεοπτικώς ασκούμενη ιδεολογική βία, που εμποδίζει συστηματικά τη διάδοση των ιδεών και νοθεύει ακόμα περισσότερο ένα πολιτικό σύστημα ήδη αλλοιωμένο από τη διαπλοκή, αρκεί νομίζω να υπομνησθούν δύο τινά: Πρώτον, ότι για να τηρηθούν τα στοιχειώδη της ισότιμης αντιμετώπισης των κομμάτων έστω κατά τη διάρκεια της τηλεοπτικής περιόδου, απαιτούνται ντιρεκτίβες του ΕΣΡ και βαρύτατα πρόστιμα. Δεύτερον, καμία διαδήλωση, όσο μαζική, δεν συνιστά αυτοτελές γεγονός άξιο προβολής, αν δε συνοδεύεται από επεισόδια, στα οποία και σταθμεύει μανικά η κάμερα, ώστε διά της διογκώσεώς τους να απαξιωθεί η καθαυτό κοινωνική εκδήλωση διαμαρτυρίας. Κορυφαίο παράδειγμα βίαιης αποσιώπησης υπήρξε η τερατώδης υποβάθμιση από τα ιδιωτικά κανάλια του πάνδημου αντιπολεμικού συλλαλητηρίου το 2003, λίγο πριν αρχίσει η νέα σταυροφορία, η επιχείρηση «απελευθέρωσης» του Ιράκ. Ήταν μάλιστα τόση η κατακραυγή για τη λογοκρισία αυτή, ώστε κάποιοι ειδησάρχες, δημαγωγώντας θεατρικότατα, είχαν ζητήσει συγγνώμη. Επειδή όμως αμαρτία εξομολογουμένη δεν είναι αμαρτία, συνέχισαν το ίδιο τροπάριο.

Η ιδεολογική βία στην πλέον παροξυμμένη εκδοχή της είναι φυλετική, είτε το φύλο πλήττει, ως σεξιστική, είτε τη φυλή, ως ρατσιστική με σωβινιστικό υπόβαθρο. Για τον κόσμο του γυαλιού, όπως απαρτίζεται από κουτσομπολίστικες εκπομπές, σίριαλ, διαφημίσεις και κατ’ ευφημισμόν δελτία ειδήσεων, η γυναίκα είναι το άθροισμα των γλουτών, του στήθους και της αβελτηρίας της, η οποία παρουσιάζεται σαν γονιδιακή μεν, ανίατη δε. Ως προς την υποδοχή που επιφυλάσσει η τηλεόραση στον ξένο, ειδικά στον Αλβανό, αρκεί να θυμηθούμε πόσες φορές έχουμε ακούσει το κλισέ «οι κουκουλοφόροι κλέφτες, πιθανότατα αλλοδαποί, διέφυγαν». Κουκούλα που να αποκαλύπτει εθνικότητα δε γνωρίζω αν υπάρχει, φοβάμαι πάντως ότι πληθαίνουν οι περιπτώσεις όπου δημοσιογράφοι εμφανίζονται ξενοφαγικότεροι και από τους επίσημους εκπροσώπους της Αστυνομίας. Γιατί; Ίσως επειδή υποθέτουν ότι με τον τρόπο αυτό, με τη στερεοτυπική φρασεολογία της προκατάληψης και της μισαλλοδοξίας, θα βρεθούν σύμφωνοι με το κοινό περί ξένων αίσθημα. Και ως προς αυτό, δυστυχώς, μάλλον δεν πέφτουν έξω.

Παρακάμπτω την κραυγαλέα αισθητική βία, αμήχανα θύματα της οποίας είμαστε όλοι μας, για να σταθώ στην τερατώδη συναισθηματική βία που ασκήθηκε εις βάρος όχι απλώς μιας πόλης, της Βέροιας, αλλά μιας ηλικίας, της παιδι-κής, με αφορμή την υπόθεση Άλεξ. Ό,τι χυδαιότερο, ό,τι ερεθιστικότερο των χαμηλών ενστίκτων, έγινε γιγαντότιτλος και προβλήθηκε αβασάνιστα σαν αποδεδειγμένη αλήθεια, με μόνιμο σαδιστικό φόντο έναν εκσκαφέα που αναζητούσε πτώμα. Ο κανιβαλισμός των δήθεν αποκαλύψεων, στις οποίες συμπρωταγωνιστούσαν ανταγωνιζόμενοι δημοσιογράφοι, δικηγόροι και ψυχολόγοι, προκάλεσε την αντίδραση των σωματείων των δημοσιογράφων, των δικηγόρων και των ψυχολόγων. Και λοιπόν;

(Παντελής Μπουκάλας, ομιλία σε διημερίδα της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας με θέμα «Βία στην πόλη» (22-23.9.2006)

Θέματα:

Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις).

Β1. α) Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο με παραδείγματα το περιεχόμενο της αισθητικής βίας που ασκεί η τηλεόραση.

β) Σε μία παράγραφο να υπερασπιστείτε την ιδιωτική τηλεόραση, γράφοντας το κείμενό σας από την οπτική γωνία του υπευθύνου ενημέρωσης ενός ιδιωτικού τηλεοπτικού σταθμού. Τι θα απαντούσατε στο συντάκτη του κειμένου;

Β2. α) Με ποια λογική/νοηματική σχέση (ή: να σχολιάσετε τη συνεκτικότητα) συνδέονται οι δύο πρώτες παράγραφοι;

β) Ποια τα μέρη της 5ης παραγράφου και με ποιους τρόπους αναπτύσσεται;

Β3. α) Να γράψετε από ένα συνώνυμο για τις λέξεις του κειμένου: κονιορτοποίησε, παραίνεση, άξενες, προσφιλέστερο, φασματικών.

β) Να καταγράψετε τρεις λέξεις/φράσεις από την 3η και την 4η παράγραφο που χρησιμοποιούνται συνυποδηλωτικά.

Β4. Να γράψετε έναν άλλο τίτλο για το δημοσίευμα, χρησιμοποιώντας συνυποδηλωτικά τη γλώσσα.

Γ. Σε μία επιστολή που στέλνετε στον υπεύθυνο του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, εκθέστε τον προβληματισμό σας για τις αρνητικές επιδράσεις της τηλεοπτικής βίας στον ψυχισμό των παιδιών.

Κριτήριο αξιολόγησης για το ρόλο της τηλεόρασης - Απαντήσεις κριτηρίου

T.V.: Φίλος ή εχθρός;

Ξανά, μία ακόμη φορά, στο προσκήνιο η τηλεόραση και ο εν δυνάμει παιδαγωγικός ή ο τοις πράγμασι εκμαυλιστικός ρόλος της. Η συζήτηση διεξάγεται με μανιχαϊκούς όρους. Οι αφορισμοί και οι δαιμονολογικές κατασκευές δίνουν και παίρνουν και τα αντίπαλα στρατόπεδα διασταυρώνουν καθημερινώς τα ξίφη τους. Οι μεν ενοχοποιούν το μέσο και όχι τη χρήση του και ζητούν παρεμβάσεις από το κράτος, τη δικαιοσύνη, το ραδιοτηλεοπτικό συμβούλιο, την ΕΣΗΕΑ και όποιον άλλο φορέα είναι πρόθυμος να βάλει τάξη στα τηλεοπτικά πράγματα. Οι δε υπερασπίζονται με φανατισμό το προϊόν που παράγεται από τηλοψίας, επισείοντας τις μετρήσεις θεαματικότητας, τις οποίες ερμηνεύουν ως απόδειξη επιδοκιμασίας και απορρίπτουν μετά βδελυγμίας κάθε σκέψη για συναινετικές ρυθμίσεις στο τηλεοπτικό τοπίο, γιατί αυτές υπονομεύουν την ελευθερία της έκφρασης και φαλκιδεύουν το δικαίωμα του δημοσιογράφου να ιεραρχεί όπως αυτός νομίζει τη σειρά προβολής των θεμάτων.

Η πολωτική ατμόσφαιρα που επικρατεί και οι εξ αυτής ακραίες προσεγγίσεις συσκοτίζουν το πρόβλημα. Είναι οριακή η θέση που είχε διατυπώσει ο Άρης Φακίνος το 1994, όταν, απαντώντας στο ερώτημα αν μπορεί να υπάρξει ποιοτική τηλεόραση, είπε ότι «πρέπει να σταματήσουμε να αναζητούμε ήλιο τα μεσάνυχτα και παρθένες στα πορνεία». Είναι όμως και ανόητη η αντίληψη που υποστηρίζει ότι «η τηλεόραση είναι αυτή που είναι γιατί έτσι τη θέλουν οι πολίτες και, αν δεν τους αρέσει, μπορούν να την κλείσουν ή να αλλάξουν κανάλι».

Κι όμως υπάρχουν «παρθένες στα πορνεία». Στα τόσα χρόνια που λειτουργεί η ιδιωτική τηλεόραση - γιατί περί αυτής ο λόγος - έχουν εμφανιστεί και εξαιρετικές δημοσιογραφικές εκπομπές και σοβαρές ερευνητικές προσπάθειες και αξιολογότατες σειρές και, το κυριότερο, ο κόσμος τις στήριξε και τις επιβράβευσε. Να συμφωνήσουμε ότι δεν ήταν αυτές που έδωσαν τον τόνο. Να συμφωνήσουμε ότι χάθηκαν μέσα στην πλημμυρίδα της ασχήμιας, της ελαφρότητας και της κοινοτοπίας. Όμως υπήρξαν και ενισχύουν την άποψη ότι δεν ευθύνεται το μέσο αλλά ο τρόπος με τον οποίο το χρησιμοποιούν οι διάφοροι επαγγελματίες του είδους. Το γιατί συμπεριφέρονται έτσι είναι άλλης τάξεως πρόβλημα, που ξεφεύγει από τα όρια αυτού του σημειώματος. Συνοπτικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η απάντηση πρέπει να αναζητηθεί στην τρομερή ιδεολογική δύναμη του μέσου και στο σχέδιο χειραγώγησης των πολιτών από την πλευρά των ποικιλώνυμων συμφερόντων που ελέγχουν την ενημέρωση και την ψυχαγωγία.

Η προεκτεθείσα απόλυτα ιδεαλιστική άποψη για το ρόλο της τηλεόρασης συγκρούεται με την απόλυτα κυνική. Οι οπαδοί της δεύτερης σχολής επικαλούνται τη θεωρητική δυνατότητα του απλού πολίτη να προτιμήσει άλλο δρόμο ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, να διαλέξει ένα από τα πολλά κανάλια που υπάρχουν και επιπροσθέτως καταθέτουν προς υπεράσπιση των θέσεών τους τα «βαριά» χαρτιά: την ελευθερία της έκφρασης και την ελευθερία επιλογής με δημοσιογραφικά κριτήρια της σειράς των ειδήσεων. Αν δεν έχουμε να κάνουμε με απύθμενη ευήθεια, τότε πρόκειται για την αποθέωση της υποκρισίας. Και εξηγούμαστε:
Η προσφυγή σε λύσεις πέρα και έξω από τις προσφερόμενες από την τηλεόραση θα ήταν δυνατή, αν το ακροατήριο είχε συνηθίσει σε διαφορετικούς τρόπους ενημέρωσης και ψυχαγωγίας. Οι κυκλοφορίες των εφημερίδων, οι πωλήσεις των βιβλίων και οι γλίσχρες εισπράξεις των θεάτρων μάς πείθουν ότι οι περισσότεροι πολίτες για διάφορους λόγους έχουν αναθέσει στην τηλεόραση το ρόλο της κάλυψης των κενών τους στους τομείς της ενημέρωσης και της ψυχαγωγίας. Η τηλεόραση είναι το πιο φτηνό, το πιο άμεσο, το πιο εντυπωσιακό και συνάμα το πιο διαβρωτικό - γιατί εισβάλλει στα σπίτια χωρίς αντίδρομο λόγο - μέσο για την πλειονότητα. «Αλλάξτε κανάλι» φωνάζουν οι απολογητές «αν δεν σας αρέσει αυτό που βλέπετε». Για να δούμε τι; Είναι εκπληκτική η ομοιότητα των τηλεοπτικών προϊόντων. Όλοι μοιάζουν με όλους σε όλα τα επίπεδα: ειδήσεις, ενημερωτικές εκπομπές, ριάλιτι σόου, σκουπίδια. Ο συναγωνισμός δεν είναι για το καλύτερο αλλά για το χειρότερο. Οι υπεύθυνοι εξαντλούν τη φαντασία τους με στόχο να κερδίσουν τον αγώνα της τηλεθέασης διά της πλειοδοσίας στο χρηματιστήριο της φτήνιας. Η πρόταση για διαφυγή προς εναλλακτικές μορφές τηλεόρασης θα είχε νόημα, αν αυτές υπήρχαν.

Το αδιαμεσολάβητο δημοσιογραφικό κριτήριο για την κατάταξη των ειδήσεων είναι ο άλλος διαδεδομένος μύθος. Αλήθεια ποιο δημοσιογραφικό κριτήριο επιβάλλει να ιεραρχούνται η φλεγμονή της τάδε ηθοποιού, η εγκυμοσύνη της δείνα, οι κόντρες του άλλου, με άλλους συναδέλφους του για το τραγούδι της Γιουροβίζιον ως ειδήσεις σπουδαιότερες, από την ανάδειξη της Κικής Δημουλά ως μέλους της Ακαδημίας Αθηνών ή από τη διακυβερνητική διάσκεψη για το σύνταγμα της Ευρώπης; Αν οι πρώτες είναι σοβαρότερες ειδήσεις συγκριτικά με τις δεύτερες και δικαιωματικά καταλαμβάνουν περίοπτη θέση στα βραδινά δελτία, τότε πρέπει να αρχίζουμε ως κλάδος να προβληματιζόμαστε για το επίπεδο των υπηρεσιών που προσφέρουμε.

Με όλα αυτά δεν θέλουμε να υποστηρίξουμε ότι είναι απαραίτητες κάποιες παρεμβάσεις από την πλευρά του κράτους ή άλλων μηχανισμών. Κάθε άλλο. Υπάρχει όμως ο κίνδυνος, αν δεν πρυτανεύσει η ηθική της ευθύνης, το κύμα δυσαρέσκειας να φουντώσει και το σύνθημα «αλήτες-ρουφιάνοι-δημοσιογράφοι» να μην το φωνάζουν μόνο οι περιθωριακές ομάδες, αλλά να αποκτήσει διαστάσεις χιονοστιβάδας. Κι ας μην οχυρώνονται οι εξωραϊστές του τηλεοπτικού τοπίου πίσω από τις μετρήσεις τηλεθέασης, γιατί το «βλέπω» δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην και «επιδοκιμάζω».

(Τάσος Παππάς, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 10/03/2002, ελαφρά διασκευασμένο)

Θέματα:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (120 λέξεις).

Β1. «Ο συναγωνισμός δεν είναι για το καλύτερο αλλά για το χειρότερο. Οι υπεύθυνοι εξαντλούν τη φαντασία τους με στόχο να κερδίσουν τον αγώνα της τηλεθέασης διά της πλειοδοσίας στο χρηματιστήριο της φτήνιας»: να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 80-90 λέξεων το περιεχόμενο του αποσπάσματος.

Β2. Να επισημάνετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της 6ης παραγράφου («Το αδιαμεσολάβητο … προσφέρουμε»).

Β3. Κυκλώστε το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση:

I. «εκμαυλιστικός» είναι αυτός:

α. παραπλανά

β. παρασύρει στη διαφθορά

γ. αποπροσανατολίζει

δ. χειραγωγεί

II. «φαλκιδεύουν» σημαίνει

α. περιφρουρούν

β. καταργούν

γ. αφαιρούν

δ. περιορίζουν / νοθεύουν

Β4. Να εντάξετε σε δικά σας φραστικά σύνολα τις παρακάτω λέξεις/φράσεις, ώστε να φαίνεται καθαρά η σημασία τους: διασταυρώνουν συνεχώς τα ξίφη τους, επισείοντας, κυνική, γλίσχρες, πρυτανεύσει.

Β5. Να αιτιολογήσετε τις παρακάτω προτάσεις με πληροφορίες που θα αντλήσετε από το κείμενο:

 H τηλεόραση είναι το πιο εντυπωσιακό και συνάμα διαβρωτικό μέσο.

 Δεν ευθύνεται η ίδια η τηλεόραση, αλλά ο τρόπος χρήσης της.

 Δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις έξω από την εμπορική τηλεόραση.

Γ. Γράψτε ένα άρθρο (600 λέξεων) για την ηλεκτρονική εφημερίδα του σχολείου σας στο οποίο να αναλύσετε τους τρόπους με τους οποίους, κατά τη γνώμη σας, θα μπορούσε να επιτευχθεί ποιοτικότερη λειτουργία της τηλεόρασης.

Απαντήσεις

Α. Το δημοσίευμα αντιπαραθέτει δύο απόψεις για το ρόλο της τηλεόρασης. Η πρώτη επιρρίπτει την ευθύνη στο ίδιο το μέσο και επικαλείται την κρατική μεσολάβηση, ενώ η δεύτερη αποκηρύσσει κάθε απόπειρα ελέγχου. Ο συντάκτης παραδέχεται πως μπορεί να υπάρξει ποιοτική τηλεόραση, αρκεί να κατανοηθεί ο ιδεολογικός ρόλος της και τα ποικίλα συμφέροντα που την ελέγχουν. Επίσης, αντικρούει την άποψη που υπερασπίζεται τη δήθεν ελευθερία της έκφρασης και της επιλογής των ειδήσεων με ειδησεογραφικά κριτήρια. Αφενός, θεωρεί πως δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις, διότι τα τηλεοπτικά προγράμματα είναι πανομοιότυπα, αφετέρου, ανησυχεί για τον τρόπο ιεράρχησης των ειδήσεων. Τέλος, απορρίπτοντας την ανάγκη έξωθεν επεμβάσεων στα τηλεοπτικά πράγματα, προσδοκά την ανάληψη ευθύνης από τη μεριά των δημοσιογράφων, ώστε να κατευναστούν οι ακραίες σε βάρος τους αντιδράσεις. (121 λέξεις)

Β1. Ο ανταγωνισμός στο δημοσιογραφικό πεδίο εξωθεί σε μόνιμη επιτήρηση των δραστηριοτήτων των ανταγωνιστών και σε αμοιβαία κατασκόπευση των προγραμμάτων τους, με στόχο τα κανάλια να αντιγράψουν και να εφαρμόσουν συνταγές επιτυχίας, αποφεύγοντας λάθη που οδήγησαν σε αποτυχία. Το αποτέλεσμα είναι ο ανταγωνισμός όχι μόνο να μην παράγει πρωτοτυπία, αντίθετα, να ευνοεί την ομοιογένεια της προσφοράς, όπως εύκολα μπορεί να διαπιστωθεί, αν συγκριθούν τα περιεχόμενα των μεγάλων εβδομαδιαίων περιοδικών ή των ραδιοφωνικών ή τηλεοπτικών καναλιών με μεγάλη ακροαματικότητα.

Β2. Δομή 6ης παραγράφου:

• Θ.Π.: «Το αδιαμεσολάβητο … μύθος».

• Ανάπτυγμα: «Αλήθεια … της Ευρώπης;»

• Κατακλείδα: «Αν οι πρώτες … προσφέρουμε».

Τρόπος ανάπτυξης: με παραδείγματα.

Β3. I-β, II-δ.

Β4. – Οι βουλευτές, όταν κατατίθεται προς ψήφιση ένα νομοσχέδιο, διασταυρώνουν συνεχώς τα ξίφη τους.

- Ο δάσκαλος, για να νουθετήσει τους μαθητές του, συχνά επισείει την απειλή της τιμωρίας.

- Προέβη σε κυνική ομολογία της αποτυχίας του, και όλοι έμειναν άναυδοι.

- Αν και δουλεύει σκληρά, τα γλίσχρα εισοδήματά του δεν του φτάνουν να ζήσει με αξιοπρέπεια.

- Για να επιλυθεί το πρόβλημα, πρέπει να πρυτανεύσει η λογική από όλες τις αντιμαχόμενες πλευρές.

Β5.

 Γιατί εισβάλλει στα σπίτια χωρίς αντίδρομο λόγο για την πλειονότητα.

 Η απάντηση πρέπει να αναζητηθεί στην τρομερή ιδεολογική δύναμη του μέσου και στο σχέδιο χειραγώγησης των πολιτών από την πλευρά των ποικιλώνυμων συμφερόντων που ελέγχουν την ενημέρωση και την ψυχαγωγία.

 Είναι εκπληκτική η ομοιότητα των τηλεοπτικών προϊόντων. Όλοι μοιάζουν με όλους σε όλα τα επίπεδα: ειδήσεις, ενημερωτικές εκπομπές, ριάλιτι σόου, σκουπίδια. Ο συναγωνισμός δεν είναι για το καλύτερο αλλά για το χειρότερο. Οι υπεύθυνοι εξαντλούν τη φαντασία τους με στόχο να κερδίσουν τον αγώνα της τηλεθέασης διά της πλειοδοσίας στο χρηματιστήριο της φτήνιας.

Γ. Ενδεικτικές απαντήσεις

Μπορούμε να καλυτερεύσουμε την τηλεόραση και πώς;

Η καλυτέρευση της τηλεόρασης δεν είναι καθόλου εύκολη δουλειά. Αντίθετα, μάλιστα, προϋποθέτει οπωσδήποτε την ταυτόχρονη καλυτέρευση όλων των παραγόντων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση κι αλληλεξάρτηση μαζί της κι επηρεάζουν (έτσι) το τελικό της αποτέλεσμα. Πολύ περιληπτικά, είναι ανάγκη λοιπόν να γίνουν τα εξής:

1. Η τηλεόραση πρέπει να αποφεύγει στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό τον «εναγκαλισμό» του συστήματος, οποιωνδήποτε οργανωμένων συμφερόντων και της κρατικής (ιδιαίτερα της κυβερνητικής) εξουσίας. Θα πρέπει, αντίθετα, να στηρίζεται όσο μπορεί περισσότερο στο προσωπικό της, στο λαό που την παρακολουθεί και τους φορείς που τον εκπροσωπούν, δηλ. κοινοβούλιο, τοπική αυτοδιοίκηση, συνδικάτα, πολιτιστικούς φορείς κ.λπ.

2. Η οργάνωση και η λειτουργία της τηλεόρασης πρέπει να υλοποιούν την προσπάθειά της γι’ αποκέντρωση, ενώ τελικός στόχος θα είναι η δυνατότητα λήψης των διαφόρων αποφάσεων στο επίπεδο που αυτές εκτελούνται. Τα πλεονεκτήματα στην περίπτωση αυτή είναι φανερά.

3. Στόχος της τηλεόρασης δεν πρέπει να είναι η μεγαλύτερη ακροαματικότητα, που έχει αιτία κι αποτέλεσμα το διαρκές κυνήγι για το οικονομικό της κέρδος, γιατί έτσι ελέγχεται από τη διαφήμιση και προκαλεί την αναπαραγωγή των «φθαρμένων αξιών» της κοινωνίας, που εμποδίζουν την προοδευτική εξέλιξη. Με τον ίδιο τρόπο προκαλεί επίσης ακόμα πιο πολύ την «ισοπέδωση», την παθητικοποίηση και τη μαζικοποίηση του τηλεθεατή. Αντίθετα, λοιπόν, κύριος στόχος της τηλεόρασης πρέπει να είναι το κοινωνικό και πολιτιστικό κέρδος κάθε τηλεθεατή χωριστά αλλά και του κοινωνικού συνόλου.

4. Η τηλεόραση θα πρέπει επίσης να παρακολουθεί συνέχεια κι από κοντά τις συχνές τεχνολογικές ή άλλες εξελίξεις, που πραγματοποιούνται σε όλους του τομείς κι επηρεάζουν τη λειτουργία της. Και μάλιστα να τις «εκμεταλλεύεται» σωστά. Σύμφωνα δηλαδή με τις προοπτικές της και την προσπάθειά της να υλοποιήσει τους διάφορους στόχους της, ιδιαίτερα στους τομείς προγραμματισμού και παραγωγής των εκπομπών της.

5. Πρέπει ακόμα να στηρίζει τα έσοδά της κατά το δυνατό περισσότερο και στις εισφορές του κοινού παρά στις κρατικές επιχορηγήσεις και ιδιαίτερα στη διαφήμιση, που δεσμεύει όπως είδαμε την ελευθερία έκφρασης των μηνυμάτων της αλλά και τους στόχους της.

6. Η πρόσβαση όλων των κοινωνικών, πολιτιστικών, πολιτικών και λοιπών φορέων (ακόμα και των ατόμων) προς την τηλεόραση, πρέπει να διευκολύνεται από την ίδια. Παράλληλα, η διαρκής προσπάθειά της για την ανταλλαγή όλων των απόψεων από τις εκπομπές της πρέπει να στοχεύει στην πλήρη ανεξαρτησία της. Γιατί μια τέτοια ανταλλαγή θα τη βοηθήσει να γίνει πιο αντικειμενική. Και τότε θα είναι πιο ελεύθερη να διαλέγει η ίδια τα μηνύματά της.

7. Η σωστή συμμετοχή του προσωπικού της – σε όλα τα επίπεδα και σε όλους τους τομείς της λειτουργίας της – πρέπει να κατοχυρώνεται και να διευκολύνεται από την ίδια με τη συνεχή επιμόρφωση και σωστή πληροφόρησή του, αλλά και την κατάλληλη αναπροσαρμογή της οργανωτικής της δομής.

8. Όλα τα σπουδαία θέματα που αφορούν την τηλεόραση, όπως και οι λύσεις που θα αποφασιστούν για τη διευθέτησή τους, πρέπει να γνωστοποιούνται πλατιά και έγκαιρα στο λαό, που τελικά θα κρίνει την ορθότητά τους.

Συμπερασματικά, για να καλυτερεύσουμε πραγματικά τη λειτουργία και τις επιδράσεις της τηλεόρασης, πρέπει να καλυτερεύσουμε ταυτόχρονα και ανάλογα το κοινό που την παρακολουθεί και την κοινωνία στην οποία λειτουργεί. Σε μια τέτοια κοινή και μακρόχρονη προσπάθεια, η τηλεόραση θα παίξει σωστά τον τεράστιο κοινωνικό της ρόλο, αν κατορθώσει να ξεπεράσει τα ποικίλα εμπόδια που φράζουν το δρόμο της, αν σηματοδοτήσει και μπει επικεφαλής στην πορεία που πρέπει να ακολουθήσουν οι κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές, τεχνολογικές και πολιτιστικές εξελίξεις, για να οδηγήσουν τον απλό άνθρωπο σε ένα καλύτερο αύριο. Με δύο λόγια, αν η τηλεόραση ελευθερωθεί απ’ όλες τις δεσμεύσεις της. Κι αντί να υπηρετεί τα γνωστά συμφέροντα, έρθει όσο πιο κοντά μπορεί στα αληθινά προβλήματα, στις ανάγκες και στις προσδοκίες του λαού και της κοινωνίας, για να τα προβάλει σωστά και να ανιχνεύσει τις δυνατότητες μαζί με τις προϋποθέσεις που χρειάζονται για την επίλυσή τους.



Υποσιτισμός - Ιστορίες ασθενών

Απαντήσεις Κριτηρίου "Παιδικός υποσιτισμός"

Α. Το κείμενο αναφέρεται στο πρόβλημα του παιδικού υποσιτισμού. Υποστηρίζεται πως αποτελεί βασική αιτία για το θάνατο εκατομμυρίων παιδιών ετησίως, καθώς και για ποικίλα προβλήματα υγείας, τόσο στον αναπτυσσόμενο όσο και στον αναπτυγμένο κόσμο. Διευκρινίζεται ότι ο υποσιτισμός αποτελεί την αιχμή της διατροφικής κρίσης και είναι το αποτέλεσμα ασθενειών και ελλιπούς διατροφής. Σχετίζεται όμως κυρίως με την υποβαθμισμένη θέση των γυναικών, την άγνοια και την κακή κατάσταση της υγείας τους. Τέλος, σημειώνεται πως η ανάπτυξη των διατροφικών επιστημών έχει συμβάλει σημαντικά στην άμβλυνση του προβλήματος, με τη χορήγηση συμπληρωμάτων διατροφής. (89 λέξεις)

Β1. Η αξία του μητρικού θηλασμού διαπιστώνεται από το γεγονός ότι το μητρικό γάλα διαθέτει τις απαραίτητες για το βρεφικό οργανισμό θρεπτικές ουσίες, καθώς, για παράδειγμα, περιέχει ορμόνες που ρυθμίζουν την ανάπτυξη του βρέφους ή θρεπτικά συστατικά που προάγουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου, στοιχεία που κανένα εξανθρωποποιημένο αγελαδινό γάλα δε διαθέτει. Επομένως, ο μητρικός θηλασμός μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον υποσιτισμό τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Β2. Όπως κάθε νέα τεχνολογία, η αγροτική βιοτεχνολογία υπόσχεται να λύσει ορισμένα προβλήματα, αλλά ταυτόχρονα φαίνεται ότι δημιουργεί κάποια άλλα. Είναι όμως τα πλεονεκτήματα της αγροτικής βιοτεχνολογίας περισσότερα από τα μειονεκτήματά της και θα μπορούσε το κοινωνικό σύνολο να ωφεληθεί από αυτήν; Η Κίνα και η Αργεντινή καλλιεργούν γενετικά τροποποιημένα φυτά εδώ και χρόνια, ενώ πρόσφατη κυβερνητική απόφαση δίνει το πράσινο φως στους Ινδούς καλλιεργητές να κάνουν το ίδιο. Οι χώρες του Τρίτου Κόσμου, όπως π.χ. η Ινδία, έχουν εντελώς διαφορετικά κριτήρια από εμάς όταν λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με τα γενετικά τροποποιημένα φυτά. Εκεί το πρόβλημα του υποσιτισμού είναι ήδη οξύ και αναμένεται να γίνει οξύτερο. Πράγματι ορισμένα από τα φυτά αυτά έχουν σχεδιαστεί όχι μόνο να αντέχουν σε σκληρές συνθήκες, όπως η ξηρασία, ή να έχουν μεγαλύτερη απόδοση, αλλά και να περιέχουν μεγαλύτερες ποσότητες θρεπτικών ουσιών, όπως π.χ. μια ποικιλία ρυζιού που δημιουργήθηκε από Ελβετούς επιστήμονες και περιέχει υψηλά επίπεδα σιδήρου και β-καροτένιου (βιταμίνης η έλλειψη της οποίας αποτελεί την πρώτη αιτία τύφλωσης σε χώρες του Τρίτου Κόσμου). Επίσης έχουν ήδη δημιουργηθεί φαγώσιμα εμβόλια. Ειδικότερα τα παιδιά του Τρίτου Κόσμου θα μπορούν να αποκτούν ανοσία σε μολυσματικές ασθένειες τρώγοντας γενετικά τροποποιημένες μπανάνες.

Β3. Η τρίτη παράγραφος («Ενώ έχουν γίνει… του προβλήματος») αναπτύσσεται παραγωγικά (αναλυτικά). Στη θεματική περίοδο βρίσκεται η αποδεικτέα θέση («Ενώ… αυξάνει») και στο ανάπτυγμα αποδεικνύεται με επιμέρους στοιχεία η αλήθεια της απόφανσης.

Β4.

- αποτελέσματα ερευνών: «Η Unicef υπολογίζει… »

- μαρτυρίες: «Όπως τα επιτεύγματα… δεκαετίας του ’90»

- στατιστικά στοιχεία: «Σχεδόν το 50%… υποσιτίζονται»

- εμπειρικές αλήθειες: «Οι υποσιτισμένες γυναίκες γεννούν παιδιά… είναι περιορισμένη»

Β5. υποσιτισμός: σιτοβολώνας

λιποβαρή: υπέρβαρος

καινοτομίες: λοβοτομή

Γ. Ενδεικτικές απαντήσεις:

Α΄ ζητούμενο:

- Υποσιτισμός είναι η λήψη λιγότερης τροφής από την κανονική ποσότητα, με αποτέλεσμα να μην τρέφεται καλά ο οργανισμός και να μην αναπτύσσεται ομαλά το σώμα. Τις περισσότερες φορές προκαλεί διαταραχές στο πεπτικό σύστημα και καχεξία στο σώμα. Αν το πρόβλημα συνεχιστεί για πολύ, μπορεί να επιφέρει θάνατο.

- Ο υποσιτισμός είναι αποτέλεσμα της φτώχειας ή της σιτοδείας που υπάρχει στις περιόδους πολέμου, ξηρασίας κτλ. Ο υποσιτισμός μαστίζει έντονα περιοχές της Αφρικής και της Νότιας Ασίας.

- Οι αριθμοί είναι ανατριχιαστικοί και, κάθε χρόνο, γίνονται ανατριχιαστικότεροι. Στην «εποχή της αφθονίας και της κατανάλωσης», από τα 6 δισεκατομμύρια του γήινου πληθυσμού, 1,3 δισεκατομμύρια εργαζόμενοι (δηλαδή, το 50% περίπου του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού) ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας (με 2 δολάρια την ημέρα) και από αυτούς τα 550 εκατομμύρια ζουν με λιγότερο από 1 δολάριο, κατά το Διεθνές Γραφείο Εργασίας (ILO). Και σε αυτούς πρέπει να προστεθούν 186 εκατομμύρια που είναι άνεργοι. Φυσικά, σε αυτό τον «κατάλογο της απελπισίας» τα πιο τραγικά θύματα είναι τα παιδιά. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του ΟΗΕ για τη Γεωργία και την Απασχόληση, κάθε 5 δευτερόλεπτα πεθαίνει ένα παιδί από πείνα, η οποία σκοτώνει περισσότερα από 5 εκατομμύρια ανήλικους το χρόνο. Κατά την UNICEF, περισσότερο από 1 δισεκατομμύριο παιδιά (κάπου τα μισά παιδιά της Γης) μαστίζονται από πείνα, από κάθε μορφής αρρώστιες και από κάθε είδους στερήσεις (στέγαση, περίθαλψη, έλλειψη νερού κτλ.).

- Ο υποσιτισμός παρουσιάζεται όταν τα κύτταρα του σώματος δεν προσλαμβάνουν αρκετά θρεπτικά συστατικά. Συνήθως προκαλείται από τον συνδυασμό δύο παραγόντων: την ανεπαρκή πρόσληψη πρωτεϊνών, θερμίδων, βιταμινών και μεταλλικών στοιχείων και τις συχνές λοιμώξεις.

- Συχνά, ασθένειες όπως η ιλαρά και η χολέρα προκαλούν υψηλή νοσηρότητα σε διάφορες περιοχές και επιτείνουν τα μόνιμα προβλήματα που συνδέονται με τον υποσιτισμό των πλέον τρωτών παιδιών στη χώρα. Οι επιδημίες οδήγησαν επίσης σε αύξηση του υποσιτισμού.

- Αλλά δεν είναι μόνο οι αναπτυσσόμενες(;) χώρες που υποφέρουν. Και στις «πλούσιες χώρες», ακόμα και στις πάμπλουτες, υπάρχουν εκατομμύρια απόκληροι, ομότυχοι των κατοίκων της «Μαύρης Ηπείρου». Μια άλλη έκθεση της UNICEF για τα κράτη-μέλη του OOΣΑ, πληροφορεί πως στην πιο «χλιδάτη» χώρα του κόσμου, τις ΗΠΑ, το 22,4% των παιδιών ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, στην Ιταλία το 20,5%, στη Βρετανία το 19,8%, στην Τουρκία το 19,7%. Για όλους αυτούς τους λιμοκτονούντες, οι λέξεις «ελευθερία», «δημοκρατία», «ανθρώπινα δικαιώματα» κτλ. ή τους είναι άγνωστες ολότελα ή ηχούν σαν εμπαιγμός. Το μόνο δικαίωμα που αποζητούν αυτοί οι «κολασμένοι» είναι όχι να ζήσουν, αλλά να φάνε έστω για μια μέρα. Αλλά ούτε αυτό τους παρέχουν οι «πολλά έχοντες» εκ του περισσεύματος του περισσεύματός τους. Όπως ειπώθηκε σε μια από τις τόσες διαμαρτυρίες για την ακηδία των Κροίσων: «Βάζουν το κέρδος πάνω απ’ τους ανθρώπους, πάνω από τα δικαιώματα, πάνω απ’ τον πλανήτη, πάνω από την τροφή που τρώμε» (δηλαδή, δεν τρώνε). Και αυτό το επιβεβαιώνει απόλυτα όχι ένας διαμαρτυρόμενος ή πενόμενος, αλλά ο ίδιος ο πρόεδρος της πολυεθνικής «Νεστλέ» Πέτερ Μπάμπεκ-Λάμαρτ σε πρόσφατο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, δηλώνοντας ωμότατα: «Οι επιχειρήσεις έχουν μοναδικό σκοπό και μοναδική υποχρέωση το κέρδος... Φοβάμαι πως ο επιχειρηματικός κόσμος αρχίζει να παραβλέπει αυτή τη βασική υποχρέωσή του, αναλαμβάνοντας υποχρεώσεις άλλων, παραδείγματος χάριν την αντιμετώπιση των κοινωνικών ζητημάτων, όπως η φτώχεια».

Β΄ ζητούμενο:

- Τα στοιχεία αυτά μας δίνουν ένα μέρος της θλιβερής εικόνα που επικρατεί στις φτωχές χώρες και του τεράστιου προβλήματος της πείνας που τις μαστίζει. Το κόστος σε ανθρώπινες ζωές και σε δυστυχία είναι ανυπολόγιστο. Η αντιμετώπιση και πρόληψη του προβλήματος είναι δυνατή και γι’ αυτό είναι επιτακτικό να εντατικοποιηθούν και να συνεχιστούν αδιάκοπα οι προσπάθειες από τις πλούσιες χώρες υποστήριξης των αδυνάτων, ώστε να ξεφύγουν από την τραγική κατάσταση στην οποία βρίσκονται.

- Σημαντικός καθίσταται ο ρόλος των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Αυτήν τη στιγμή οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα υλοποιούν ένα επείγον επισιτιστικό πρόγραμμα στη νοτιοδυτική πόλη Μαράντι. Κατά τη διάρκεια του 2003, 6.500 παιδιά έλαβαν αγωγή υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες στο Κέντρο Θεραπευτικής Σίτισης της οργάνωσης. Στόχος αυτού του προγράμματος είναι να καθιερώσει μια νέα προσέγγιση στην αντιμετώπιση του σοβαρού υποσιτισμού, η οποία συνίσταται στον περιορισμό ή ακόμη και στην εξάλειψη της φάσης νοσηλείας σε νοσοκομείο. Το ένα τρίτο των παιδιών που εισάγονται στο Κέντρο και όλα εκείνα που δεν πάσχουν από σοβαρό υποσιτισμό περνούν κατευθείαν στη φάση κατά την οποία αντιμετωπίζονται ως εξωτερικοί ασθενείς.

- Η εκστρατεία «Πολεμήστε την πείνα: Περπατήστε σε όλο τον κόσμο» είχε μεγάλη επιτυχία και αποτελεί ένα μικρό βήμα προς την καταπολέμηση του παιδικού υποσιτισμού που μαστίζει τον κόσμο, γι’ αυτό και η προσπάθεια συνεχίζεται. Δυστυχώς λίγοι γνωρίζουν ότι μόλις 19 σέντς τη μέρα αρκούν για να τραφεί ένα παιδί που πηγαίνει στο σχολείο, γεγονός που αποδεικνύει ότι ακόμα και η μικρότερη συνεισφορά μπορεί να είναι αποτελεσματική.

Poverty tells many stories

Παιδικός υποσιτισμός

Tο να μιλάμε για υποσιτισμό και για παιδικά σκελετωμένα κορμάκια που πεθαίνουν έτσι βασανιστικά κατά εκατομμύρια στις αναπτυσσόμενες χώρες κάθε χρόνο δεν είναι κάτι καινούριο. Tο να συνεχίζουμε όμως να μιλάμε γι’ αυτό, αν μη τι άλλο, δημιουργεί ελπίδες. «Οι κυβερνήσεις φτωχών και πλούσιων χωρών πρέπει να επιδείξουν θέληση και δέσμευση και να παρέχουν τη χρηματοδότηση για τη δημιουργία και υποστήριξη δράσεων ενάντια στον υποσιτισμό που είναι εύκολα εφαρμόσιμες» φωνάζει προς όλες τις κατευθύνσεις για άλλη μια φορά η UNICEF, δημοσιοποιώντας την ετήσια έκθεσή της για την κατάσταση των παιδιών στον κόσμο, διά στόματος της εκτελεστικής διευθύντριας, της Kάρολ Mπέλαμι.

Προειδοποιώντας ότι πρόκειται για μια «τεράστια και επίμονη απειλή», η UNICEF υπολογίζει, και ιδιαίτερα το τονίζει στην έκθεσή της, ότι ο υποσιτισμός είναι μία από τις βασικές αιτίες σχεδόν 7.000.000 παι-δικών θανάτων το χρόνο, περισσότερο και από τις μολυσματικές ασθένειες, τον πόλεμο ή τις φυσικές καταστροφές. Ακόμη κι αν δεν σκοτώνει τα παιδιά, ο υποσιτισμός αφήνει τα θύματά του με φυσικές αναπηρίες και νοητικές βλάβες, ενώ υποφέρουν από τις επιπτώσεις του στο εξασθενημένο σύστημα ανοσοποίησής τους.

Ενώ έχουν γίνει σημαντικές μειώσεις στα ποσοστά υποσιτισμού σε κάποιες περιοχές του κόσμου, ο συνολικός αριθμός των υποσιτισμένων παιδιών αυξάνει. Σχεδόν το 50% του συνόλου των παιδιών κάτω των 5 ετών στη Nότια Aσία και το 1/3 των παιδιών στην Yποσαχάρια Aφρική, όπως και εκατομμύρια παιδιά σε βιομηχανικές χώρες, υποσιτίζονται. Kι εδώ υπάρχει κι ένα εκ πρώτης όψεως οξύμωρο: Tα 3/4 των παιδιών που πεθαίνουν παγκοσμίως από αιτίες σχετικές με τον υποσιτισμό είναι αυτό που θα περιέγραφαν οι ειδικοί ως «από ελαφρά έως μέτρια υποσιτισμένα» και δεν παρουσιάζουν εξωτερικά σημάδια του προβλήματος.

Tο είδος της πείνας που ξεκινά από λιμούς, πολέμους και άλλες καταστροφές, αν και καλύπτεται ευρέως από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης είναι υπεύθυνο μόνο για ένα μικρό μέρος της παγκόσμιας διατροφικής κρίσης, υπογραμμίζει η έκθεση. Kαι το εξηγεί: Kατ’ αρχήν, ο υποσιτισμός μπορεί να έχει διάφορες μορφές που η καθεμιά ενισχύει την άλλη, όπως υποσιτισμός σε πρωτεΐνη και ενέργεια ή έλλειψη ιχνοστοιχείων όπως το ιώδιο, ο σίδηρος και η βιταμίνη A. Είναι κυρίως συνέπεια ασθενειών και ανεπαρκούς διαιτολογίου.

Εμπλέκονται όμως πολλοί άλλοι παράγοντες, όπως οι διακρίσεις σε βάρος των γυναικών που έχει ως αποτέλεσμα να τρώνε τελευταίες και λιγότερο, ενώ το γεγονός ότι στερούνται ευκαιριών στην εκπαίδευση μειώνει τη δυνατότητά τους να φροντίσουν καλύτερα τον εαυτό τους και τα παιδιά τους. Οι υποσιτισμένες γυναίκες γεννούν παιδιά ήδη υποσιτισμένα των οποίων η δυνατότητα να προσφέρουν στην κοινωνία ως ενήλικες είναι περιορισμένη. Tα βρέφη που γεννιούνται λιποβαρή έχουν δείκτη νοημοσύνης χαμηλότερο κατά πέντε μονάδες από τα υγιή βρέφη. Επίσης, οι γυναίκες που υποφέρουν από ελλιπή ανάπτυξη -ως μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα της γέννησής τους ως λιποβαρή βρέφη, του φτωχού διαιτολογίου τους και των συνεχών ασθενειών - έχουν αυξημένες πιθανότητες να πεθάνουν στον τοκετό.

H UNICEF αναφέρει ότι οι πρόσφατες καινοτομίες στις διατροφικές επιστήμες θα μπορούσαν να προ-σφέρουν αφάνταστα οφέλη, όχι μόνο στη γενική ανάπτυξη της υγείας των παιδιών, αλλά και στην πρόληψη κάποιων παιδικών ασθενειών - δολοφόνων όπως η ιλαρά στις αναπτυσσόμενες χώρες ή της μητρικής θνησιμότητας, της ελονοσίας, ακόμα και του AIDS. Aν και η έρευνα δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα, πιστεύεται ότι η λήψη ικανής ποσότητας βιταμίνης A μπορεί να είναι αποτελεσματική στη μείωση της εξάπλωσης του ιού του AIDS σε χώρες όπου ο υποσιτισμός είναι συνήθης. H έκθεση αναφέρει σχετική μελέτη για τις γυναίκες φορείς του ιού στο Mαλάουι, όπου συμπεραίνεται ότι οι γυναίκες που πάσχουν από έλλειψη βιταμίνης A είχαν τεσσεράμισι φορές περισσότερες πιθανότητες να μεταδώσουν τον ιό στα παιδιά τους από αυτές με επαρκή επίπεδα βιταμίνης A στο αίμα τους. Tα συμπληρώματα βιταμίνης A και ψευδαργύρου μπορούν να ενισχύσουν την αντίσταση των παιδιών στην ελονοσία που σήμερα σκοτώνει 600.000 παιδιά το χρόνο. Επιπλέον, τα συμπληρώματα ψευδαργύρου φαίνεται να έχουν αξιοσημείωτα αποτελέσματα στη μείωση των θανάτων από διάρροια και πνευμονία στις φτωχές χώρες.

«Όπως τα επιτεύγματα του εμβολιασμού στη δεκαετία του ’80, με τον ίδιο απλό τρόπο, χαμηλού κόστους διατροφικά συμπληρώματα θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια από τις σημαντικότερες νέες παρεμβάσεις στον τομέα της υγείας για τα τέλη της δεκαετίας του ’90», πιστεύει η Kάρολ Mπέλαμι. Στην έκθεση υπάρχουν πολλά σχετικά παραδείγματα για το πώς τέτοια μέτρα ήδη σώζουν και βελτιώνουν παιδικές ζωές: Tο 60% όλων των αλατιών φαγητού παγκοσμίως είναι ιωδιωμένο, βοηθώντας στη μείωση του αριθμού των δυσ-λειτουργιών εξαιτίας ιωδιοπενίας η οποία μέχρι πρόσφατα ήταν η κύρια αιτία πνευματικής καθυστέρησης από αυτές που μπορούν να προβλεφθούν. Πριν από το 1990 περίπου 40 εκατομμύρια παιδιά γεννιόντουσαν κάθε χρόνο με κίνδυνο πνευματικής αναπηρίας εξαιτίας του φτωχού σε ιώδιο διαιτολογίου της μητέρας τους. Mέχρι το 1997 αυτός ο αριθμός είχε μειωθεί στα 28 εκατομμύρια. Μέσα στο 1997 σώθηκαν οι ζωές τουλάχιστον 300.000 παιδιών χάρη στα προγράμματα συμπληρωμάτων βιταμίνης A στις αναπτυσσόμενες χώρες. Σήμερα, περισσότερες από 53 χώρες παρέχουν συστηματικά συμπληρώματα βιταμίνης A μαζί με τον εμβολιασμό ως μέρος των εκστρατειών υγείας. H UNICEF εκτιμά ότι περισσότερο από το 50% των μικρών παιδιών που ζουν σήμερα σε χώρες όπου η έλλειψη βιταμίνης A είναι κοινό φαινόμενο, έλαβαν χάπια βιταμίνης A το 1996, σε σύγκριση με το 1/3 που έλαβαν το 1944.

(Ντίνα Βαγενά, κείμενο αποθησαυρισμένο από το διαδίκτυο)

Θέματα:

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου σε 90-100 λέξεις.

Β1. Σε μία παράγραφο να συσχετίσετε το φαινόμενο του παιδικού υποσιτισμού με το μητρικό θηλασμό.

Β2. Πιστεύετε πως η εξάπλωση γενετικά τροποποιημένων τροφίμων στις αναπτυσσόμενες χώρες μπορεί να αποτελέσει την οριστική λύση για το πρόβλημα του παιδικού υποσιτισμού;

Β3. Να εντοπίσετε τη συλλογιστική πορεία (παραγωγική/επαγωγική) της συντάκτριας στην 3η παράγραφο.

Β4. Να αναγνωρίσετε τα είδη των τεκμηρίων που υπάρχουν στο κείμενο.

Β5. Από το β΄ συνθετικό των παρακάτω λέξεων να σχηματίσετε μια άλλη σύνθετη λέξη: υποσιτισμός, λιποβαρή, καινοτομίες.
Γ. Λαμβάνετε μέρος σε μια σχολική εκδήλωση με θέμα τον υποσιτισμό των παιδιών στον σύγχρονο κόσμο. Αξιοποιήστε τα παρακάτω στοιχεία και, αφού τα πλαισιώσετε με δικούς σας συλλογισμούς, να εξηγήσετε πού οφείλεται η αντίφαση μεταξύ κοινωνίας της αφθονίας και υποσιτισμού και, τέλος, να παρουσιάσετε μια αποτελεσματική στρατηγική για την εξάλειψη αυτού του φαινομένου. Να αναπτύξετε τις θέσεις σας σε έναν προσχεδιασμένο ρητορικό λόγο 500-600 λέξεων.

Τα στοιχεία που δίνει η Παγκόσμιος Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών, είναι ενδεικτικά της τραγικής κατάστασης που επικρατεί:

• 1 στους 5 ανθρώπους στις αναπτυσσόμενες χώρες, πάσχει από χρόνιο υποσιτισμό. Συνολικά επηρεάζονται 777 εκατομμύρια άνθρωποι

• Κάθε χρόνο πεθαίνουν στις αναπτυσσόμενες χώρες 12 εκατομμύρια παιδιά. Το 55% των θανάτων αυτών οφείλεται στην κακή διατροφή.

• 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι, από τους οποίους το 52% είναι έγκυοι γυναίκες και το 39% είναι παιδιά, υποφέρουν από χρόνια έλλειψη θρεπτικών στοιχειών που τους προκαλεί αναιμία.

• Υπολογίζεται ότι 140 εκατομμύρια παιδιά πάσχουν από έλλειψη βιταμίνης Α, γεγονός που προκαλεί τύφλωση.

• 177 εκατομμύρια παιδιά δεν έχουν κανονική σωματική ανάπτυξη λόγω υποσιτισμού και πείνας.

• Ένα ποσοστό των βρεφών, που κυμαίνεται από 17% μέχρι ακόμη και 50% του συνόλου των βρεφών στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, γεννιούνται με χαμηλό βάρος γέννησης.

http://www.youtube.com/watch?v=pSRMeiLljnw

Θεωρία Λογοτεχνίας - Αφηγηματικοί τρόποι

1. Η κυρίως αφήγηση ή έκθεση (αφηγηματοποιημένος λόγος): τα λόγια του προσώπου ενσωματώνονται στην αφήγηση και τοποθετούνται στο ίδιο επίπεδο με τα άλλα γεγονότα.

2. Η περιγραφή: η αναπαράσταση προσώπων, τόπων και αντικειμένων εκ μέρους του αφηγητή σε γ΄ πρόσωπο.

3. Ο διάλογος (αναφερόμενος λόγος): η κατά λέξη παράθεση των λόγων του προσώπου σε ευθύ λόγο (α΄ ενικό πρόσωπο).

4. Το σχόλιο: η παρεμβολή σχολίων, σκέψεων, γνωμών ή ολόκληρων μικρών διατριβών του αφηγητή, ύστερα από μια διακοπή της αφήγησης, που οδηγούν πέρα από τη συγκεκριμένη αφηγηματική πράξη στο χώρο της θεωρητικής γενίκευσης ή της φιλοσοφικής θεώρησης του αντικειμένου της.

5. Ο εσωτερικός μονόλογος: η απόδοση των σκέψεων, των συναισθημάτων και γενικότερα του «περιεχομένου της συνείδησης» ενός προσώπου της αφήγησης σε α΄ ή γ΄ πρόσωπο και σε χρόνο ενεστώτα.

6. Ο ελεύθερος πλάγιος λόγος: η πιστή απόδοση των μη εκπεφρασμένων σκέψεων, διαθέσεων ή συναισθημάτων ενός προσώπου της αφήγησης από τον αφηγητή σε γ΄ πρόσωπο και σε παρελθόντα χρόνο.

Ερμηνευτικά συμπεράσματα στο "Όνειρο στο κύμα"

1. Ο αφηγητής είναι πρόσωπο εσωτερικά διχασμένο. Αυτός, ακριβώς, ο εσωτερικός διχασμός ακυρώνει τις αξίες του παρόντος (παιδεία, πανεπιστημιακό πτυχίο, δικηγορία, επαγγελματική αποκατάσταση) και εξιδανικεύει μέσα του τη ζωή του παρελθόντος. Ο διχασμός του προκαλείται από την αίσθηση και το σύνδρομο του αποτυχημένου βίου, επειδή η ζωή του πήρε άλλη κατεύθυνση από αυτή που ο ίδιος επιθυμούσε. Πρακτικά ο διχασμός του εκδηλώνεται πρώτα ως ολική απαξίωση της πραγματικότητας που τον περιβάλλει και ακολούθως ως παραμυθητική λειτουργία της μνήμης. Έτσι, το «τώρα» γίνεται γκρίζο και συνιστά την αιτία της δυστυχίας του, ενώ το νοσταλγούμενο «τότε» προβάλλεται ως ο απολεσθείς παράδεισος. Αυτή η αντίθεση ανάμεσα στο μίζερο «τώρα» και το παραδεισένιο «τότε», εξηγεί και αιτιολογεί την έλλειψη προσαρμοστικής ικανότητας και, παράλληλα, την προσφυγή στη λυτρωτική λειτουργία της μνήμης. Σε τελική ανάλυση, ο αφηγητής είναι ο αρνητής της ζώσας πραγματικότητας και ο αθεράπευτος νοσταλγός του παρελθόντος.

2. Η συνολική ιδεολογία της αφηγηματικής γραφής βρίσκεται σε μια φυγόκοσμη τάση, με στόχο την επιστροφή στη φύση ή σε ένα είδος εφησυχασμένου αναχωρητισμού. Πρώτο, προβάλλεται έντονα ως νοσταλγούμενος τρόπος ζωής το αρκαδικό (ποιμενικό) ιδεώδες: η αμέριμνη και ευτυχισμένη ζωή κοντά στη φύση. Δεύτερον, η αίσθηση της αποτυχίας στη ζωή κάνει τον αφηγητή να προβάλλει ως αναζήτηση λύτρωσης το μοναστικό βίο.

3. Όλος ο αφηγημένος μύθος, σταδιακά εξελισσόμενος, κατατείνει στην προβολή μιας έντονα ερωτικής σκηνής, στην οποία και τελικά κορυφώνεται. Ευσταθεί, λοιπόν, η άποψη που έχει υποστηριχθεί, ότι δηλ. αυτή η πρώτη ερωτική εμπειρία υπήρξε τραυματική για το 18χρονο βοσκόπουλο; Το πιθανότερο είναι ότι η όποια τραυματική αίσθηση λειτούργησε και εκδηλώθηκε μετα-ονειρικά και όχι τόσο ως ψυχικό τραύμα όσο ως πικρή και απογοητευτική εκ των υστέρων διαπίστωση: το ερωτικό ίνδαλμα του βοσκόπουλου, ακολουθώντας τον κοινότοπο και τον ωμό ρεαλισμό της ζωής γίνεται μια «απλή θυγάτηρ της Εύας, όπως όλαι».

4. Ο αφηγητής λειτουργώντας ως μνήμη σταθμίζει τα «τότε» με βάση τις πολλαπλές απογοητεύσεις του «τώρα». Αυτή η εκ των υστέρων και μετά από πολλά χρόνια αναδρομή στα περιστατικά και τα πρώτα σκιρτήματα της εφηβικής ηλικίας επενεργεί προς δύο κατευθύνσεις: πρώτα εξιδανικευτικά για το «τότε» και ταυτόχρονα απομυθοποιητικά για το «τώρα». Το ενδιάμεσο είναι το κενό ζωής μέσα στο οποίο υπάρχει πλέον ο ώριμος αφηγητής. Αν αυτό το κενό χαρακτηρισθεί ως υπαρξιακό πρόβλημα, τυραννικό και βασανιστικό για το πρόσωπο του αφηγητή, οι προτεινόμενες λύσεις, όχι μόνο γι΄ αυτόν αλλά και ευρύτερα για τον άνθρωπο, στέκουν μετέωρες και ανέφικτες: «Ω! ας ήμην ακόμη βοσκός εις τα όρη».

5. Τον καιρό που γράφτηκε και δημοσιεύτηκε το Όνειρο στο κύμα (1900) ο Παπαδιαμάντης πλησιάζει να κλείσει τα πενήντα περίπου χρόνια ζωής. Ώριμος πλέον ηλικιακά και στην ακμή της συγγραφικής του τέχνης είναι φυσικό να ανιχνεύει και να ψηλαφίζει το νήμα της ζωής γενικά και του προσωπικού του βίου ειδικότερα. Είναι η ηλικία των σταθμίσεων, των αξιολογήσεων και της αναζήτησης της βαθύτερης ουσίας της ανθρώπινης ύπαρξης. Ζυγιάζει κανείς πρώτα τα δικά του, τα συν και τα πλην της ζωής του, και διευρύνοντας το οπτικό πεδίο, ζυγιάζει γενικότερα τα ανθρώπινα. Σε τέτοιες στιγμές τελικών αποτιμήσεων γράφεται το Όνειρο στο κύμα. Κι αυτό είναι άμεσα ορατό στο κείμενο, ιδιαίτερα στο επιλογικό μέρος.

"Περί Ιακώβου και αγάπης",διήγημα του Χ. Οικονόμου δημοσιευμένο στο Κοντέινερ της Ελευθεροτυπίας

Τον πατέρα του Ιάκωβου τον φωνάζαμε Τσιφ γιατί ήταν


φτυστός εκείνος ο Ινδιάνος που έπαιζε στη Φωλιά του

Κούκου – δυο μέτρα άντρακλας, βαρύς κι ασήκωτος, με

μαύρα γυαλιστερά μαλλιά που κατέβαιναν μέχρι την πλά-

τη. Τον είχαμε για θεό. Ψοφάγαμε να βρεθούμε κοντά του,

να τον μυρίσουμε, να ξεπατικώσουμε το περπάτημά του,

τη ματιά του, πώς μίλαγε, πώς έπινε, πώς άναβε και κάπνι-

ζε το τσιγάρο. Θεό τον είχαμε. Και ζηλεύαμε τον Ιάκωβο

επειδή οι δικοί μας πατεράδες δεν πιάνανε μπάζα μπροστάΠ

στον Τσιφ – ανθρωπάκια μια σταλιά, κίτρινα και σκεβρω-

μένα, με γυαλιστερές καράφλες. Κι αργότερα όμως, όταν η

μάνα του Ιάκωβου την κοπάνησε μ’ ένα φορτηγατζή απ’ τη

Δραπετσώνα κι ο Τσιφ πήρε την κάτω βόλτα κι άρχισε να

πίνει μέρα-νύχτα και γέμισε άσπρες τρίχες, εμείς πάλι για

θεό τον είχαμε.

Καλύτερα έτσι, είπαμε. Οι θεοί μονάχα με θεές πρέπει να

πηγαίνουν. Με θεές ή με παρθένες.

***

Είναι καλοκαίρι του ’87, Ιούλιος νομίζω. Αλλά μπορεί και

να ’ναι φέτος το καλοκαίρι ή του χρόνου.

Ο Τσιφ πίνει μπίρες στην ταράτσα με τους φίλους του. Μια

φάρα όλοι – χτίστες, σιδεράδες, σοβατζήδες. Ο Ιάκωβος

έχει αράξει σε μια γωνιά και τους ακούει που μιλάνε για

κυβικά και μεροκάματα και κλέφτες εργολάβους. Βαριέται

αλλά φοβάται να φύγει γιατί τώρα τελευταία ο Τσιφ χάνει

τη ρέγουλα κι είναι ικανός να κατεβάσει ένα καφάσι Άμ-

στελ στην καθισιά του.

Μπίρα στην μπίρα, κουβέντα στην κουβέντα, ο Τσιφ θυμά-

ται τα παλιά, τότε που τραβιότανε με μια ζωντοχήρα γει-

τόνισσά του πέρα στ’ Άσπρα Χώματα. Τις νύχτες πήγαι-

νε σπίτι της πηδώντας από ταράτσα σε ταράτσα για να μην

τον πάρουνε είδηση στη γειτονιά. Θα ’τανε λέει ίσαμε πέ-

ντε μέτρα μακριά η μια ταράτσα απ’ την άλλη, όμως αυτός

δεν καταλάβαινε Χριστό, έπαιρνε φόρα και πήδαγε – μια

δυο τρεις ταράτσες στη σειρά. Οι φίλοι του γελάνε. Ποιος

είσαι ρε Πετράν; Ο Σπάιντερμα; Μας φλόμωσες στο παρα-

μύθι μωραδερφέ μου. Με τα πολλά, βάζουνε στοίχημα ένα

πεντακοσάρικο, ξερωγώ, ότι ο Τσιφ όχι πέντε αλλά ούτε

ένα μέτρο δεν μπορεί να πηδήξει. Ο Ιάκωβος κάτι πάει να

πει αλλά ο Τσιφ του κάνει νόημα να κάτσει στ’ αβγά του.

Σηκώνεται και πάει στη μέση της ταράτσας και φτύνει τα

χέρια του και τινάζει τα μακριά σταχτιά μαλλιά του και φω-

νάζει έι-ο έι-ο και παίρνει φόρα και πηδάει στον αέρα πάνω

απ’ το σοκάκι και φτάνει με λυγισμένα γόνατα στη διπλα-

νή ταράτσα. Ύστερα ξαναπαίρνει φόρα, πηδάει, και προ-

σγειώνεται ξανά με τα γόνατα λυγισμένα. Οι άλλοι μένουν

με το στόμα ανοιχτό. Ο Τσιφ χαλαρός ανοίγει μια μπίρα με

τον αναπτήρα, πίνει, κι ύστερα παίρνει τα λεφτά και γυρ-

νάει στον Ιάκωβο.

Έλα δω παιδί μου. Πες φχαριστώ στους κυρίους και τράβα

βάλτα στο χρηματοκιβώτιο.

***

Δυο μέρες μετά ο Ιάκωβος μας φωνάζει σπίτι του. Θέλει

να μας δείξει κάτι λέει. Μαζευόμαστε ο Λατέρνας, ο Μπά-

μπης ο Φτου, ο Χούλι που δυο χρόνια μετά θα μαχαιρώσει

μια γκόμενα πάνω στη Μέμου, ο Τάκης ο Σκούπας, εγώ.

Στο δρόμο σηκώνεται αέρας και μυρίζουμε τα γιασεμιά

στις αυλές και φουσκώνει η καρδιά μας.

Όταν φτάνουμε στα Μανιάτικα, ο Ιάκωβος μας λέει τι έκα-

νε προχτές ο Τσιφ κι ύστερα ανεβαίνουμε στην ταράτσα. Ο

Τσιφ κρατάει μια Άμστελ και κοιτάει τον ουρανό. Μπρο-

στά του καμιά δεκαριά μπουκάλια άδεια. Πάει κοντά ο Ιά-

κωβος και του λέει να ξανακάνει το κόλπο με το πήδημα. Ο

Τσιφ τον κοιτάει με βλέμμα θολωμένο. Α παράτα με ρε, λέ-

ει. Ύστερα γυρνάει σ’ εμάς. Τι το περάσατε δω ρε τσογλά-

νια; Τσίρκο Μεντράνο;

Ο Ιάκωβος όμως επιμένει. Αφού το ’κανεςγια τα λεφτάθα

το κάνεις και για μένα, λέει στον Τσιφ.

Αφού το ’κανες για τα λεφτά θα το κάνεις και για την

αγάπη.

***

Ο Τσιφ σηκώνεται παραπατώντας και στέκεται στη μέ-

ση της ταράτσας. Κοιτάει τον ουρανό, τον Ιάκωβο, εμάς.

Ύστερα παίρνει φόρα, τρέχει, αλλά με το που φτάνει στην

άκρη της ταράτσας κωλώνει, σταματάει απότομα, κουνάει

τα χέρια σα ναυαγός που πνίγεται και φεύγει με το κεφάλι

στο κενό. Ώσπου να φτάσουμε εμείς στις σκάλες, ο Ιάκω-

βος έχει κατεβεί κιόλας στο δρόμο.

Ο Τσιφ είναι σωριασμένος πάνω σε κάτι σακιά τσιμέντο κι

από πάνω του ο Ιάκωβος τον κρατάει αγκαλιά και κάτι του

λέει. Ο Τσιφ τρέμει ολόκληρος. Τα μαλλιά του απλώνονται

σα σταχτί χταπόδι πάνω στα χέρια του Ιάκωβου.

Τι έγινε ρε, φωνάζει ο Λατέρνας. Να φωνάξουμε ασθενο-

φόρο.

Ο Ιάκωβος μας κάνει νόημα. Εντάξει ’ναι, λέει. Άντε κοπα-

νάτε την. Εντάξει ’ναι.

Αλλά εμείς δεν πάμε πουθενά. Στεκόμαστε στο έμπα του

σοκακιού και κοιτάμε πατέρα και γιο που ’χουνε γίνει

κουβάρι.

Ο Ιάκωβος χαϊδεύει το μάγουλο του Τσιφ κι όλο κάτι του

λέει.

Α ρε Τσιφ. Έπεσες υπέρ Ιάκωβου κι αγάπης, λέει ο Χούλι –

και o αέρας δε μυρίζει τίποτα τώρα.

Το σοκάκι σκοτεινιάζει. Νυχτώνει.

.

Ονειρο στο κύμα - Ορχηστρικό

Η ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

http://www.ert-archives.gr/V3/public/pop-view.aspx?tid=26636&tsz=0&act=mMainView
1. Προ–αφηγηματικό υλικό (παράπλευρα στοιχεία)

(α) Το «τότε» και το «τώρα» του αφηγητή = όλες οι λεπτομέρειες από τη ζωή του αφηγητή που τον «αυτοβιογραφούν» τόσο στα πρώτα του στάδια, στο «τότε» της ζωής του, όσο και σ΄ αυτά που ανήκουν στα χρόνια της ηλικιακής ωριμότητας και της συγκεκριμένης επαγγελματικής του δραστηριότητας. Οι λεπτομέρειες αυτές, νοηματικά και αφηγηματικά είναι απολύτως αναγκαίες, για να καταφανεί ένα ουσιώδες στοιχείο της συνολικής αφηγηματικής λογικής: ένα είδος μετάπτωσης και έκπτωσης της ζωής του αφηγητή από τον παραδείσιο βουκολικό χώρο στο σκληρό επαγγελματικά αθηναϊκό περιβάλλον, μαζί, φυσικά, με τα αίτια που προκαλούν αυτή την απώλεια και την τελική έκπτωση από τον «παράδεισο».

(β) Ο κυρ-Μόσχος = ο ιδιόρρυθμος μεγαλοκτηματίας, που ζει περίκλειστος στη δική του περιφραγμένη επικράτεια. Η αναφορά στο πρόσωπό του, ως προ-αφηγηματικό υλικό, είναι αναγκαία για να λειτουργήσει με τρόπο φυσικό η παρουσία της κόρης Μοσχούλας στην ορεινή επικράτεια του μικρού βοσκόπουλου. Ίσως, ακόμη, η α-ναφορά στον κυρ-Μόσχο να συνιστά και ένα πλάγιο ειρωνικό σχόλιο στο ιδιοκτησιακό πάθος του Έλληνα που το περιφρουρεί και το προστατεύει ακοίμητα. Αντίθετα, το βοσκόπουλο, χωρίς τίποτα να του ανήκει, ένιωθε όλη τη γύρω φύση ως δική του. Η σχέση του με τη γη ήταν καθαρά συναισθηματική και όχι ιδιοκτησιακή.

(γ) Η μικρο – ιστορία του Σισώη = εγκιβωτισμένη αφήγηση μέσα στην αφήγηση, που λειτουργεί ως μικρογραφία της ευρύτερης που αναφέρεται στο βοσκόπουλο. αλλιώς, η μεγάλη αφήγηση μικρογραφείται μέσα στην ελάσσονα. Η ελάσσων αφήγηση λειτουργεί ως καθρέφτης μέσα στον οποίον αντικαθρεφτίζεται η ευρύτερη. Αυτό προϋποθέτει πως ανάμεσα στα πρόσωπα του μοναχού Σισώη και του βοσκόπουλου-αφηγητή υπάρχουν ομόλογα στοιχεία ολικού ή, έστω, μερικού ταυτισμού:

Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΣΙΣΩΗ
1ο στάδιο: κατάσταση αρχικής ισορροπίας (στάδιο μοναστικού βίου).

2ο στάδιο: κατάσταση μεταβολής και έκπτωσης από το στάδιο της αρχικής ισορροπίας (στάδιο αποσχηματισμού και έγγαμου βίου).

3ο στάδιο: επάνοδος στην κατάσταση αρχικής ισορροπίας (επιστροφή του Σισώη στο μοναστικό βίο).

Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΟΥ-ΑΦΗΓΗΤΗ

1ο στάδιο: κατάσταση φυσικής, ισόρροπης και ευτυχισμένης ζωής στο χώρο και το χρόνο του ποιμενικού βίου.

2ο στάδιο: πέρασμα, με τις σπουδές, τα πτυχία και το επαγγελματικό βούλιαγμα, σε μιαν αντίθετη κατάσταση μεταβολής, δυστυχίας και έκπτωσης.
3ο στάδιο: αυτό το στάδιο λείπει από τη ζωή του ήρωα, ένα είδος επιστροφής, αναζήτησης και επανόδου σε μια νέα κατάσταση ισορροπίας που του δημιουργεί την αίσθηση και τη βεβαιότητα της ήττας και της αποτυχίας, όταν μεγάλος πια και ήδη δικηγόρος σταθμίζει α-πολογιστικά το συνολικό του βίο. Εξάλλου, έτσι μόνο δικαιολογείται η εκφραζόμενη μεταμέλειά του για την τροπή που πήρε η ζωή του και μόνο έτσι βρίσκουν τη φυσική και αυτονόητη νοηματική τους βαρύτητα τα ακόλουθα κειμενικά στοιχεία: «Μεγάλην προκοπήν …προϊσταμένου μου», «Τάχα η μοναδική…πολλά!», «Και τώρα ενθυμούμαι … η Γραφή λέγει».

Από αυτή την παράλληλη συνεξέταση της ελάσσονος και της μείζονος ιστορίας καταφαίνεται ότι η εγκιβωτισμένη αφήγηση για το μοναχό δεν αποτελεί ξένο σώμα στη συνολική αφηγηματική λογική. Αντίθετα, καθώς η μεγάλη αφήγηση μικρογραφείται μέσα στην ελάσσονα, καθίσταται και φαίνεται εντονότερη η αίσθηση και η βεβαιότητα της ήττας και της αποτυχίας στη ζωή του αφηγητή. Ο τελευταίος δεν μπόρεσε να υπερβεί την κατάσταση της έκπτωσης ή να αναζητήσει τον τρίτο κρίκο στη ζωή του. Γι΄ αυτό και τώρα ώριμος και μεταμελημένος γυρίζει με τη μνήμη στα χρόνια της πρώτης και χαμένης ευτυχίας.

2. Στοιχεία πλοκής

(α) Η ομωνυμία ανάμεσα στην κόρη Μοσχούλα και την αίγα Μοσχούλα = δυνάμει αυτής της ομωνυμίας τίθεται σε κίνηση ο μύθος και αναπτύσσονται σταδιακά διλημματικές καταστάσεις που δραματοποιούν έντονα την τροχιά, την ανέλιξή της και την κορύφωση της αφήγησης.

(β) Η ιδιαίτερη μορφολογία του χώρου = ως αναλυτική περιγραφή και παρουσίαση, δημιουργεί τη σκηνογραφία, το συνολικό σκηνικό της αφηγημένης πράξης, δε «συμμετέχει» στα δρώμενα με τρόπο στατικό. Αντίθετα, ο χώρος με τη συγκεκριμένη εδαφική ιδιομορφία, αποτελεί λειτουργικό, ρυθμιστικό και αποφασιστικής σημασίας στοιχείο που επηρεάζει και προ-ρυθμίζει τη βούληση και τις κινήσεις του πρωταγωνιστή.

(γ) Η ξαφνική και απρόσμενη εμφάνιση της λέμβου = κάνει, τελικά, το βοσκόπουλο να ξεπεράσει τις διλημματικές του καταστάσεις και τον εσωτερικό του διχασμό ή, ακόμα, και την ατολμία του. Έτσι, η λέμβος λειτουργεί ως δραστικό στοιχείο πλοκής που, σε μια στιγμή «ακινησίας» και μετεωρισμού του βοσκόπουλου, πυροδοτεί και ενεργοποιεί αποφασιστικά τη βούληση και τη δράση του.

3. Η ανάπτυξη του κύριου περιστατικού

1η φάση: λεκτική

Τα δύο πρόσωπα ανταλλάσσουν, από κάποια απόσταση, ελάχιστες «σκόρπιες» φράσεις, που, με παιδική αφέλεια, πειρακτική διάθεση και υποκρινόμενη νεανική αδιαφορία, υποκρύπτουν μια δειλά και άτολμα εκφραζόμενη και αυτοσυγκρατούμενη εφηβική ερωτικότητα.

2η φάση: οπτική

Η αφετηρία της συμπίπτει με την πτώση της Μοσχούλας στη θάλασσα και περάνει στη συνέχεια μέσα από διλημματικές για το βοσκόπουλο καταστάσεις, τις οποίες προσπαθεί να ξεπεράσει και να υπερβεί το ενδε-χόμενο να παγιδευτεί στη γλυκιά αμαρτία του πειρασμού. Τελικά, η φάση αυτή καταλήγει σε μια οπτική και έκθαμβη βίωση του ονειρικού θαύματος.

3η φάση: απτική

Τα δύο νεανικά σώματα «ανταμώνουν», αλλά μέσα στα καθαρτήρια νερά της θάλασσας, σε μιαν πλέον απτική στιγμή.

4. Το μετα-αφηγηματικό σχόλιο

Επιλογικό σχόλιο του ώριμου πλέον ηλικιακά αφηγητή, το οποίο, καθώς τυπικά ανήκει στην πράξη του αφηγείσθαι, δηλ. στη διαδικασία παραγωγής της αφήγησης και του αφηγηματικού κειμένου, είναι κατά πολύ μεταγενέστερο και υστερόχρονο σε σχέση με την ιστορία.

5. Κλίμακες αντιθέσεων και αφηγηματικής έντασης

i. ευτυχισμένο «τότε» vs δυστυχισμένο «τώρα»: η παρελθούσα ευτυχία προβάλλει εντονότερα και υπερτονίζει την παροντική δυστυχία, αλλά και η τωρινή γκρίζα ζωή κάνει πιο έντονη τη χαρούμενη φωτεινότητα μιας ευδαιμονικής στιγμής του παρελθόντος.

ii. ο κυρ-Μόσχος vs το βοσκόπουλο: ο περίκλειστος και περιφραγμένος κυρ-Μόσχος αντιπαρατίθεται στην ελεύθερη και απεριόριστη αεικινησία του βοσκόπουλου. Ο πρώτος, δαπανώντας άφθονα χρήματα, αυτοπαγιδεύεται στον περίκλειστο χώρο του, στενεύοντας έτσι ο ίδιος και σχεδόν εξαλείφοντας την αίσθηση της ελευθερίας και της ανοιχτής ζωής που χαίρεται και απολαμβάνει το βοσκόπουλο.

iii. οι δρώντες ήχοι: το ξαφνικό βέλασμα της Μοσχούλας (που διχάζει το βοσκόπουλο ανάμεσα στην ποιμενική του συνείδηση και την αυξανόμενη πρωτόγνωρη ερωτική του περιέργεια και παράλληλα προοικονομεί το σχοίνιασμα της μικρής κατσίκας), το ξαφνικό «μπλουμ» που κάνει ένα κορμί, καθώς πέφτει γυμνό στα δειλινά νερά της θάλασσας, η κραυγή τρόμου που έβγαλε η Μοσχούλα στη θέα της λέμβου. όλοι αυτοί οι ήχοι λειτουργούν ως διαδοχικά στοιχεία πλοκής που το καθένα, με τη δική του εμβέλεια, προωθεί τη σταδιακή εξέλιξη του μύθου.

iv. ο αγροτοποιμενικός χώρος: υποτάσσει στη δική του λογική τον άνθρωπο, προ-ρυθμίζει τις κινήσεις του και, τελικά, τον απορροφά και τον αφομοιώνει.

v. ένα ερωτικό περιστατικό: αλλά αποκαθαρμένο από κάθε στοιχείο γήινου και ωμού αισθησιασμού, κορυφώνει την αφηγημένη δράση σε μια μόνο στιγμή που, τελικά, ως περιγραφή και συγκίνηση, περιέχει και απεικονίζει την ασύλληπτη και φευγαλέα αίσθηση της ανθρώπινης ευτυχίας.

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της διηγηματογραφίας του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη

1. Η γλώσσα
2. Η θρησκευτικότητα
3. Η σχέση του με τη φύση
4. Η σχέση του με την παράδοση (κοινωνικά-ψυχογραφικά)
5. Ο ερωτισμός
6. Το δαιμονικό στοιχείο
7. Οι περιγραφές
8. Η στατικότητα
9. Ο θάνατος
10. Η ονοματοδοσία – οι ομωνυμίες

1. Η γλώσσα

Αποτελεί ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Παπαδιαμάντη:

• στους διαλόγους υιοθετεί τη δημοτική, λαϊκή γλώσσα εμπλουτισμένη με τους ιδιωματισμούς της Σκιάθου. Αυτή η φωνογραφική αποτύπωση προσδίδει φυσικότητα, παραστατικότητα, ζωντάνια και αληθοφάνεια, επιτρέποντάς του να διαγράψει πληρέστερα τους χαρακτήρες των ηρώων του.

• στις περιγραφές χρησιμοποιεί την αμιγή καθαρεύουσα, γεγονός που του επιτρέπει να είναι εξαιρε-τικά ακριβόλογος.

• στην αφήγηση χρησιμοποιεί ένα κράμα καθαρεύουσας (όχι ιδιαίτερα αυστηρής) και δημοτικής που επιτρέπει στα κείμενά του να έχουν ένα ιδιαίτερα προσωπικό και ιδιότυπο ύφος.

• αξιοσημείωτη είναι η τάση του να προτάσσει το ουσιαστικό έναντι του επιθέτου (π.χ. ο καταρράκτης ο βαθύς).

• επιπλέον, οι σελίδες του είναι κατάσπαρτες από τα ρητά (αρχαίων τραγικών και από τις Γραφές) και από τα χωρία Εκκλησιαστικών κειμένων, τα οποία είχε απομνημονεύσει.

2. Η θρησκευτικότητα

Γεννημένος σε μια βαθύτατα θρησκευόμενη οικογένεια, μεγαλωμένος με ηθικές αρχές και έχοντας τις εκκλησίες ως καταφύγιο γαλήνης και ασφάλειας, ήταν φυσικό το θρησκευτικό του συναίσθημα να αποτυπώνεται στα κείμενά του. Ωστόσο, ο Παπαδιαμάντης πιστεύει στη θρησκεία χωρίς να γίνεται θρησκόληπτος. Πιστεύει ότι ο Θεός κρύβεται στην ψυχή του κάθε άνθρωπο και τον καθοδηγεί και τον προστατεύει. Η βαθιά του θρησκευτικότητα, μάλιστα, επηρεάζει και τις κοινωνικές του αντιλήψεις και τη φυσιολατρική του διάθεση και τον τρόπο που προσεγγίζει τα πρόσωπα και τα γεγονότα.

3. Η σχέση του με τη φύση

Για τον Παπαδιαμάντη η Φύση είναι άλλο ένα κτίσμα του Θεού. δε είναι προέκταση του ανθρώπου. Φύση, όμως και άνθρωποι αλληλοεξαρτώνται και αλληλοεπηρεάζονται. Αν, μάλιστα, ο άνθρωπος αποκοπεί από τη φύση πληρώνει ως τίμημα την αλλοτρίωση και τη φθορά. Όσο ο άνθρωπος ζει μέσα στη φύση μένει φυσικός, νήπιος και αθώος και χάρη σ’ αυτή την αθωότητα διευκολύνεται η επικοινωνία του με το Θεό. Ο Παπαδιαμάντης είναι συγγραφέας του ανοιχτού χώρου. Το κυρίαρχο σκηνικό των έργων του είναι η φύση. Η φύση καθορίζει τα δρώμενα και τα δρώμενα επενεργούν στη φύση.

Αλλά και τα βασικά του θεματικά μοτίβα τα αντλεί από τη φύση:

• οι βράχοι (σύμβολο ακινησίας, σταθερότητας, δύναμης αλλά και φόβου),
• η θάλασσα (σαγηνευτική, μυστηριώδης, ερωτική, μια υπόσχεση ελευθερίας αλλά και άγρια, ύπουλη, θανατηφόρα),
• η σελήνη (μαγική και μυστηριακή, μεταμορφώνει, προκαλεί ταραχή, έκσταση, φόβο).

Για τον Σκιαθίτη κοσμοκαλόγερο Ζωή και Θάνατος συνιστούν ένα αδιάκοπο παιχνίδι της Φύσης.

4. Η σχέση του με την Παράδοση

Ο Παπαδιαμάντης έχει καταφέρει να αποτυπώσει δημιουργικά στο έργο του τα λαογραφικά στοιχεία του τόπου του. «Οι περιγραφές του αποτελούν πιστές απεικονίσεις της ζωής και της νοοτροπίας των ανθρώπων του νησιού του», διαπιστώνει ο Κ.Θ. Δημαράς. Και δε θα μπορούσε να συμβαίνει κάτι διαφορετικό αφού κι ο ίδιος έχει ζήσει τη ζωή που περιγράφει.

Στα ηθογραφικά του, μάλιστα, διηγήματα ενσωματώνει τόσο στοιχεία κοινωνικά (καθώς όχι μόνο παρατηρεί αλλά και σχολιάζει την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής του) όσο και στοιχεία ψυχογραφικά (καθώς διεισδύει στον εσωτερικό κόσμο των ηρώων του και καταγράφει της ψυχικές διακυμάνσεις που βιώνουν).

5. Ο ερωτισμός

Αποτελεί ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Σκιαθίτη πεζογράφου. Παρά το γεγονός ότι οι ήρωές του αγωνίζονται για την ηθική τελειότητα και την αγιότητα, ωστόσο δεν αρνούνται τις χαρές της ζωής και αναζητούν την ομορφιά σε κάθε έκφανσή της. Κυρίαρχη φαντασίωση του Παπαδιαμάντη είναι η θέα του γυμνού γυναικείου κορμιού, το οποίο αντιμετωπίζει ως τον απαγορευμένο καρπό και γι’ αυτό το προσεγγίζει μόνο με την όραση. Είναι χαρακτηριστική η σκηνή στο Όνειρο στο κύμα, όπου ο έφηβος ερωτευμένος βοσκός θα αγγίξει το αντικείμενο του έρωτά του, όταν αυτή είναι αναίσθητη μέσα στη θάλασσα. Συχνά, μάλιστα, αυτός ο ερωτισμός του μεταφέρεται στη φύση και παρακολουθούμε μέσα από τις περιγραφές του τα άψυχα να λειτουργούν ως υποκατάστατα του γυναικείου σώματος (βλέπε την περιγραφή του αιγιαλού όταν κατεβαίνει η Μοσχούλα για να κολυμπήσει και το χαρακτηριστικό ρήμα ελιμπίστηκα που έχει την ίδια ρίζα με τον ψυχαναλυτικό όρο για την ερωτική επιθυμία, τη libido).

6. Το δαιμονικό στοιχείο

Ντοστογιεφσκικός πεζογράφος ο Παπαδιαμάντης, φέρνει τους ήρωές του αντιμέτωπους με το κακό. Το κακό παρουσιάζεται με ποικίλες μορφές: άλλοτε ως πάλη με την αμαρτία και τους πειρασμούς, άλλοτε ως κοινωνική αδικία. Σε κάθε περίπτωση οδηγεί τους ήρωες σε ηθική κρίση. Κάθαρση φαίνεται να προσφέρει μόνο η επιστροφή στο εξαγνισμένο παρελθόν (παιδικές αναμνήσεις, επιστροφή στη φύση…).

Δεν είναι τυχαίο ότι από τις εισαγωγικές κιόλας φράσεις ο ήρωας στο Όνειρο στο κύμα δηλώνει ότι η τελευταία φορά που ήταν ευτυχισμένος – προτού βρεθεί εκτεθειμένος στο γυναικείο πειρασμό – ήταν νέος, βοσκός και ζούσε ως «φυσικός άνθρωπος».

7. Οι περιγραφές

Αποτελούν ένα ακόμα ιδιαίτερο στοιχείο του Παπαδιαμάντη. Είναι λεπτομερειακές και έκδηλα λυρικές. Τα σκιαθίτικα τοπία παρουσιάζονται άλλοτε πανοραμικά, από ένα υψηλότερο ή μακρύτερο σημείο θέασης κι άλλοτε με μεγεθυντική και σχεδόν φωτογραφική εστίαση σε χαρακτηριστικές λεπτομέρειες. Καθετί από τους εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους αξιοποιείται για τις εκάστοτε σκηνογραφικές ανάγκες. Οι εκτενείς περιγραφές ενισχύουν τη στατικότητα του διηγήματος. Η λειτουργία τους δεν περιορίζεται απλώς στη μετάδοση ρεαλιστικών πληροφοριών. Συχνά γίνονται φορείς ιδεών και συναισθημάτων κι επιτελούν οδηγητική για τον αναγνώστη λειτουργία, ώστε να συλλάβει το βαθύτερο νόημα του διηγήματος, ενώ μια εξωτερική εικόνα της φύσης λειτουργεί ρητά ή υπαινικτικά με βάση την ψυχική κατάσταση του ήρωα.

8. Η στατικότητα

Στα έργα του Παπαδιαμάντη η έντονη δράση απουσιάζει, ενώ η πλοκή είναι στοιχειώδης. Η επιλογή αυτή σχετίζεται με την επιθυμία του συγγραφέα να αναδείξει των εσωτερικευμένη δράση, γι’ αυτό και οι - συνήθως ελάχιστοι – ήρωες των διηγημάτων του υιοθετούν μια στοχαστική διάθεση απέναντι στο παρόν και το παρελθόν, γεγονός που τους οδηγεί στην αυτογνωσία.

9. Ο θάνατος

Συνηθισμένο μοτίβο στα περισσότερα διηγήματά του – αποτελεί δάνειο από το ρομαντισμό, στον οποίο είναι συχνό θέμα. Στον Παπαδιαμάντη ο θάνατος συχνά συνδέεται άμεσα με το νερό. Σε κάποια έργα του αναφέρεται και ένας θάνατος μεταφορικός, όπως στο Όνειρο στο κύμα ο πνιγμός του προλύτη από την καταπίεση του εργοδότη.

10. Η ονοματοδοσία – η ομωνυμία

Οι επιλογές των ονομάτων των ηρώων/ηρωίδων του δεν είναι τυχαίες. Άλλοτε μέσω της ονοματοδοσίας καταγράφονται λαογραφικά/εθιμοτυπικά στοιχεία των κλειστών κοινωνιών π.χ. η γυναίκα παίρνει το όνομα του άντρα (Φραγκογιαννού, Λούκαινα, Μοσχούλα). σε κάποιες περιπτώσεις, επίσης, το όνομα είναι δηλωτικό της ηλικίας ή της μοίρας του προσώπου. Ας θυμηθούμε στο Μοιρολόι της φώκιας τη γριά-Λούκαινα (στα λατινικά το ρήμα lugeo=θρηνώ) και τον πόνο της αλλά και την Ακριβούλα (το μικρό κοριτσάκι που χάνει την ακριβή/πολύτιμη ζωή του), στο Όνειρο στο κύμα τη Μοσχούλα – όχι απλώς την κόρη του κυρ-Μόσχου - αλλά το πιο ξεχωριστό πλάσμα στην Εδέμ που έχει δημιουργήσει, αλλά και τη Χαδούλα τη Φραγκογιαννού στη Φόνισσα, που αντί να δέχεται τα χάδια της οικογένειάς της μικρό κορίτσι, δέχεται τον πόνο και καταλήγει να πιστέψει πως από την αδικία της γυναικείας μοίρας μόνο το χάδι του θανάτου μπορεί να σε απαλλάξει.

Επιπλέον, οι ομωνυμίες λειτουργούν ως στοιχείο της πλοκής. Στο Όνειρο στο κύμα η ομωνυμία κοριτσιού-κατσίκας λειτουργεί:

• ως στοιχείο προοικονομίας, αφού χάρη σ’ αυτή θα επιτευχθεί η συνάντηση των δύο νέων.
• Ακόμα, η ομωνυμία συντελεί στο να μπορέσει ο βοσκός να εκφράσει τα συναισθήματά του για το κορίτσι, δεδομένης της απόστασης που τους χωρίζει.
• Από την άλλη, η ομωνυμία Μόσχου-Μοσχούλας λειτουργεί συμβολικά όσον αφορά τον κόσμο που εκπροσωπούν. Η Μοσχούλα ανήκει στον αλλοτριωμένο κόσμο, στο περιτοιχισμένο βασίλειο που την κρατά απομονωμένη και που θα την οδηγήσει στο να εξελιχθεί σεμια συνηθισμένη γυναίκα, χωρίς ελευθερία, γεμάτη φόβους, «απλή θυγάτηρ της Εύας, όπως όλαι».

Γραμματολογικές επιρροές του Παπαδιαμάντη

Α. Ηθογραφία (ηθογραφικά ονομάζονται τα διηγήματα που παρουσιάζουν με ρεαλιστικό τρόπο τα ήθη και τα έθιμα, τους ανθρώπινους χαρακτήρες και την καθημερινή ζωή σε ορισμένο τόπο και εποχή).

Τα χαρακτηριστικά της ηθογραφίας του Παπαδιαμάντη είναι:

α) Η ρεαλιστική απεικόνιση της ζωής της υπαίθρου (αγροτική και θαλασσινή Ελλάδα).

β) Λαογραφικές καταγραφές και δείγματα της παράδοσης του παραμυθιού.

γ) Ευδαιμονική αναπαράσταση του παρελθόντος.

δ) Αποστροφή για τον αστικό τρόπο ζωής, τη μόρφωση, τη μισθωτή εργασία.

ε) Νέοι τρόποι γραφής (πρωτοπρόσωπη αφήγηση, φωνογραφικά πιστοί διάλογοι).

Β. Ρεαλισμός: όλα τα πρόσωπα και τα γεγονότα προέρχονται από την αντικειμενική πραγματικότητα. Κάθε ήρωας, κάθε τοποθεσία έχουν το όνομά τους. Στο έργο του Παπαδιαμάντη η τέχνη καταγράφει τη ζωή και δείχνει ως προέκτασή της.

Γ. Νατουραλισμός:

α) Αποτύπωση της σκληρής πλευράς της πραγματικότητας.

β) Περιγραφές, που είναι απόρροια της παρατηρητικότητάς του και της αγάπης του για τη λεπτομέρεια.

Δ. Ρομαντισμός:

α) έντονος συμβολισμός

β) έμφαση στο συναίσθημα και τη φαντασία

γ) κυριαρχία του παράδοξου, του μυστηριώδους, του ονείρου, του υπερφυσικού

δ) διάχυτη μελαγχολία και απαισιοδοξία, νοσταλγική διάθεση για το παρελθόν,

ε) αξιοποίηση της εικόνας, χρησιμοποίηση υποβλητικών σκηνικών (π.χ. νυχτερινά φεγγαρόλουστα τοπία)

στ) θεματολογία: η φύση, η λαϊκή παράδοση, ο άκρατος συναισθηματισμός, ο έρωτας (συνήθως καταδικασμένος ή μελαγχολικός), το όνειρο.

Η περιγραφή στο έργο του Παπαδιαμάντη [Η Σκιάθος του Παπαδιαμάντη]

Εισαγωγικά

 Η περιγραφή της φύσης και η ζωγράφιση των ηθών και εθίμων παρουσιάζονται ως δύο ποσοτικά κυρίαρχες προθέσεις του συγγραφέα.

 Ο χώρος αποτελείται από αντικείμενα, ενώ ο λογοτεχνικός χώρος (το κείμενο) από λέξεις που αναφέρονται σε αντικείμενα ή τόπους (Σκιάθος). Η Σκιάθος του Π. που αποδίδει μέσω άλλου κώδικα τη Σκιάθο του Θεού, είναι ένα γλωσσικό παράδειγμα που δημιουργείται κάθε φορά με βάση κάποιο συγκεκριμένο διαθέσιμο λεξιλόγιο. Παρατηρεί ο Καρκαβίτας: «Όμορφη είναι η Σκιάθος του Θεού, μα η Σκιάθος του Παπαδιαμάντη μού φαίνεται ομορφότερη».

 Ο Καβάφης αναφέρει για την περιγραφική δεινότητα του Π. «Με φαίνεται ότι είναι λαμπρά ασκημένος στης περιγραφής την τριπλήν ικανότητα – το ποια πρέπει να λεχθούν, το ποια πρέπει να παραλειφθούν και εις το ποια πρέπει να σταματηθεί η προσοχή».

 Η περιγραφή στον Π. γίνεται αντιληπτή ως συνδυασμός του ρεαλιστικού με ποιητικά στοιχεία, γι’ αυτό και έχει χαρακτηριστεί και ως ρομαντική (λυρική).

Ορισμός της περιγραφής: είναι συγχρόνως γνώση των λέξεων (λεξιλογική ικανότητα του περιγράφοντος), γνώση του κόσμου (εγκυκλοπαιδική ικανότητα) και γνώση των σχημάτων κατάταξης (ταξινομική ικανότητα).

Είδη της περιγραφής

1. περιγραφή-θέαμα: η περιγραφή ως αποτέλεσμα όρασης

 περιγραφές αντικειμένων

 περιγραφές προσώπων

 περιγραφές της φύσης

2. περιγραφή-λόγος: η περιγραφή ως αποτέλεσμα του λόγου

3. περιγραφή-πράξη: η περιγραφή ως αποτέλεσμα της πράξης

Λειτουργία των παπαδιαμαντικών περιγραφών

1. Παρουσιάζονται συχνά ως παρεκβάσεις που ανατρέπουν την ιεραρχία, που θέλει την περιγραφή ancilla narrationis και τη δεδομένη αναλογία, ώστε η περιγραφή να χρησιμοποιείται ως φόντο της δράσης. Οι παπαδιαμαντικές περιγραφές δεν είναι «διακοσμητικές». Δεν περιορίζονται σε έναν επιφανειακό αισθητικό ρόλο, αλλά συχνά έχουν χαρακτήρα συμβολικό.
2.  Η περιγραφή-θέαμα στον Π. δείχνει ανώτερη από τη δράση.
3. Η αφήγηση μοιάζει να αναστέλλεται (επιβράδυνση) και να καθυστερεί, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί συχνά η εντύπωση της στατικότητας, μολονότι η περιγραφή μπορεί να αναπτύξει μια δική της αυτόνομη χρονικότητα.
4. Κατά συνέπεια η περιγραφή-θέαμα δε θεωρείται παύση στο χρόνο της ιστορίας, αλλά μπαίνει στην αφηγηματική ροή. Είναι η περιγραφή-αφήγηση.

Τυπολογία της περιγραφής

Κάθε περιγραφικό σύστημα θεωρείται ένα παιχνίδι ισοδυναμιών ανάμεσα σε μια ονομασία και σε μια ομάδα συναφών λέξεων που προκύπτουν από την ονομασία και διαπλέκονται σε υποτακτικούς ή παρατακτικούς συνδυασμούς:

1. Παντώνυμο: η ονομασία (το αντικείμενο αναφοράς), η οποία μπορεί αναφέρεται άμεσα στην αρχή της περιγραφής ή μπορεί να βγαίνει από την περιγραφική ενότητα ως κοινός παρανομαστής.

2. Ονοματολογία: απορρέει από το παντώνυμο και είναι μια σειρά υποθεμάτων, ένα λεξιλόγιο που τα συστατικά του συνδέονται με το παντώνυμο με σχέση μετωνυμικής συγκαταρίθμησης.

3. Κατηγορήματα: οι ιδιότητες κάθε ονοματολογίας με ποιοτική ή λειτουργική αξία.

Οργάνωση της περιγραφής

1. Ποσότητα: το μήκος μιας περιγραφής. Η ποσότητα δεν εξαρτάται από το αντικείμενο αναφοράς, αλλά από ενδοκειμενικές σκοπιμότητες.

2. Πληρότητα: η διεξοδική ανάπτυξη αυτού που θεωρείται νόρμα της κάθε περιγραφής. Η πληρότητα μιας περιγραφής κρίνεται με βάση κάποια εξωλογοτεχνική νόρμα ή με βάση τα γενικά (λογικά) στοιχεία που χαράσσουν την ιδέα της «μίμησης». Το κυριότερο απ’ αυτά τα στοιχεία είναι η ονοματολογία που συνοδεύεται από μια σειρά κατηγορημάτων που περιγράφουν το αντικείμενο αναφοράς. Με βάση τα κατηγορήματα κυρίωε ναγνωρίζουμε μια περιγραφή και καταλαβαίνουμε σε τι διαφέρει από οποιαδήποτε άλλη.

3. Ομοιογένεια: το ταξινομικό σύστημα που μπορεί να επηρεάσει είτε το σημαίνον/μορφή (φωνητική ή ρυθμική ομοιογένεια) είτε το σημαινόμενο/περιεχόμενο (μετωνυμική/μεταφορική κατάταξη της ονοματολογίας και/ή των κατηγορημάτων). Ομοιογένεια υπάρχει:

α) Στο επίπεδο της ονοματολογίας εξαιτίας της πραγματικότητας του αντικειμένου αναφοράς.

β) Στο επίπεδο της ταξινόμησης, ώστε να αποδοθεί η εντύπωση της πραγματικότητας.

γ) Στο επίπεδο των κατηγορημάτων εξαιτίας της ιδιαίτερης κάθε φορά σημασίας της περιγραφής.

Επομένως, η επιλογή και ο συνδυασμός των κατηγορημάτων είναι αυτά που παράγουν τις μεταφορικές-μετωνυμικές σχέσεις μέσα στο κείμενο, αυτά που σημασιοδοτούν την περιγραφή. Αναλυτικότερα, η οργάνωση της περιγραφής σχετίζεται αξεδιάλυτα με τις γενικότερες αρχές της συνάρθρωσης του αφηγήματος.