ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΒΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΝΩΜΕΝΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

H ιδέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (με διάφορες μορφές και περιεχόμενο) ξεκίνησε πολύ νωρίς, ήδη στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, προχώρησε δειλά και αποσπασματικά, πέρασε από διάφορα στάδια και υπό διαφορετικές ιστορικές συνθήκες, αμφισβητήθηκε, αναθεωρήθηκε, αλλά μπόρεσε και ωρίμασε βαθμηδόν στις συνειδήσεις των λαών και των ηγετών των χωρών της Ευρώπης. Έτσι έφτασε τελικά να αποτελεί σήμερα την αδιαμφισβήτητη και δυναμική πραγματικότητα που είναι γνωστή ως «Ευρωπαϊκή Ένωση». Αυτή η ιστορική διάσταση, αυτή η διαδικασία συνειδησιακής ωρίμανσης (που πόρρω απέχει από μια συμβατική, ευκαιριακή και συμπτωματική συμπόρευση), πρέπει να αποτελεί σταθερό σημείο επιστημονικής και ιδεολογικής αναφοράς για την ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης και την πορεία της ολοκλήρωσης αυτής της ιδέας.

Εκπλήσσουν πραγματικά οι ομοιότητες (χωρίς να λείπουν βεβαίως και οι έντονες διαφορές) στα κίνητρα, στους σκοπούς και στις μορφές συμφωνίας που παρατηρούνται ανάμεσα στις συμπολιτειακές ενώσεις της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας αφενός και στη σύμπηξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αφετέρου. Είναι, επίσης, εκπληκτικό πόσο συνεκτικά λειτούργησε μια θρησκεία, ο Χριστιανισμός, με τις δικές του αξίες, στη συνένωση των νέων λαών που συνδιαμόρφωσαν στους μεσαιωνικούς χρόνους τις τύχες της Ευρώπης, αλλά και πόσες συγκρούσεις και θρησκευτικούς πολέμους προκάλεσε ο θρησκευτικός φανατισμός. Κι ωστόσο, η χριστιανική διδασκαλία από κοινού με τον ορθό λόγο και τους παραδοσιακούς θεσμούς της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας έφεραν κοντά τους λαούς της Ευρώπης μέσα από τη βαθμιαία συνειδητοποίηση κοινών αρχών και αξιών.

Βεβαίως, όλους αυτούς τους αιώνες (από την αρχαιότητα μέχρι και όλο τον μεσαίωνα), οι φιλοδοξίες διαφόρων ηγετών και ηγεμόνων δυναστικών οίκων να επεκτείνουν την κυριαρχία τους σε ευρύτερες μάζες πληθυσμού και σε μεγαλύτερες γεωγραφικές εκτάσεις προκάλεσαν σφοδρές συγκρούσεις που τραυμάτισαν την ενότητα και κλόνισαν την ειρήνη στην Ευρώπη. Ουδέν, όμως, κακόν αμιγές καλού. Οι απώλειες σε ζωές, οι καταστροφές, οι ερημώσεις, οι ενοχές, η ανάγκη αποτροπής των συγκρούσεων οδήγησαν βαθμηδόν σε επιμέρους συμμαχίες και ενώσεις. Μετά δε από τα δεινά που επισώρευσαν στην Ευρώπη οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι, η ανάγκη για μια κοινή βάση αρχών, κανόνων και μορφών πολιτικής συμπεριφοράς που θα επέτρεπαν την υπέρβαση των αντιθέσεων και μια ουσιαστική συνένωση των Ευρωπαϊκών λαών οδήγησε σταδιακώς στο «πολιτικό θαύμα» της Ενωμένης Ευρώπης που βιώνουμε σήμερα. Μεγάλες πολιτικές μορφές της Ευρώπης συνέλαβαν και πραγματοποίησαν το όραμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης: ο Robert Schuman, o Jean Monet, o Paul Henri Spaak, αλλά και ο Charles de Gaulle, o Winston Churchill, o Konrad Adenauer και πολλοί άλλοι.

Έχει λεχθεί ότι η Ευρώπη είναι «η ήπειρος των αντιφάσεων». Ωστόσο, η Ευρώπη των αντιφάσεων –των συνενώσεων δηλαδή αλλά και των συγκρούσεων, της χριστιανικής αγάπης αλλά και των θρησκευτικών πολέμων, της δημοκρατίας αλλά και των ολιγαρχικών έως και φασιστικών καθεστώτων, της ειρήνης αλλά και των άγριων πολέμων, του πιο σημαντικού πολιτισμού στις τέχνες και στα γράμματα αλλά και ενός φάσματος ασύλληπτης βαρβαρότητας–αυτή η Ευρώπη των αντιφάσεων είναι και αυτή που κατόρθωσε, περνώντας από πολλά στάδια εξέλιξης, να φθάσει στην Ενωμένη Ευρώπη των αρχών του 21ου αιώνα, στην Ευρώπη των 25 με μια σταθερή πορεία προς την ολοκλήρωση.

H ιστορικότητα της ιδέας της Ευρώπης από κοινού με τη γνώση των σφαλμάτων, των αδυναμιών και των αποτυχιών του παρελθόντος μπορούν να βοηθήσουν σε ακόμη μεγαλύτερη συνειδητοποίηση της ουσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία θα πρέπει κάποτε να διδαχθεί και στα σχολεία της Ευρώπης, για να εδραιωθεί στις ψυχές των νέων ανθρώπων. Έχουμε πολύ δρόμο ακόμη για μια ποιοτική ένωση των ευρωπαϊκών χωρών, η οποία θα σέβεται τις ιδιαιτερότητες των κρατών-μελών, τη γλώσσα, την παράδοση, την ιδιοπροσωπία κάθε ευρωπαϊκού λαού, την πολιτισμική πολυμορφία της Ευρώπης, ενώ παράλληλα θα καλλιεργεί, θα βαθαίνει και θα αναδεικνύει ό,τι ενώνει τους Ευρωπαίους και ό,τι τους διακρίνει ιστορικά από άλλους σύγχρονους πολιτισμούς.

Ο καίριος χώρος για τη συνειδητοποίηση της ουσίας της Ενωμένης Ευρώπης και για μια ποιοτική βίωση αυτής της ουσίας είναι–μην το ξεχνάμε–ο χώρος της Παιδείας. Οι ιδέες, οι αρχές και οι αξίες περνούν μέσα από την Εκπαίδευση, τη σχολική και την ανώτατη. Εκεί φύονται, καλλιεργούνται, συνειδητοποιούνται, αποκτούν βάθος, ουσία και συνέχεια. H ευρωπαϊκή διάσταση της Παιδείας πρέπει να αρχίσει από τα Πανεπιστήμια, στην κατάρτιση των αυριανών εκπαιδευτικών της Γενικής Εκπαίδευσης, για να περάσει σωστά, ουσιαστικά και διαθεματικά στη μόρφωση και διαμόρφωση των αυριανών πολιτών της Ενωμένης Ευρώπης. Θεωρώ, μάλιστα, ιδιαίτερα σημαντικό ότι τα Πανεπιστήμια της Ευρώπης έχουν πεισθεί και ενθαρρύνουν συστηματικά τη διακινητικότητα (mobility) των φοιτητών, τη μετάβαση και φοίτησή τους (για μερικά εξάμηνα και με αναγνώριση αυτής της φοίτησης) σε άλλα πανεπιστήμια της Ευρώπης. Κι αυτό σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο. Όπως είναι σημαντική και η δυνατότητα–που αρχίζει να διαφαίνεται– απόκτησης κοινών πανεπιστημιακών πτυχίων ή και μεταπτυχιακών τίτλων. H συμφοίτηση και συνεργασία των νέων σ’ ένα κατ’ εξοχήν πνευματικό πεδίο που είναι η κατάκτηση της επιστήμης δημιουργεί τους καλύτερους όρους για μια ποιοτική βίωση της Ένωσης. (Γ. Μπαμπινιώτης, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 1-2-2004)

Θέματα:

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις.

Β1. «Είναι, επίσης, εκπληκτικό πόσο συνεκτικά λειτούργησε μια θρησκεία, ο Χριστιανισμός, με τις δικές του αξίες, στη συνένωση των νέων λαών που συνδιαμόρφωσαν στους μεσαιωνικούς χρόνους τις τύχες της Ευρώπης, αλλά και πόσες συγκρούσεις και θρησκευτικούς πολέμους προκάλεσε ο θρησκευτικός φανατισμός»: Να αναπτύξετε αντιθετικά μια παράγραφο με θεματική περίοδο το παραπάνω χωρίο του κειμένου.

Β2. Να μελετήσετε το κείμενο και κατόπιν να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα:

α. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της 6ης παραγράφου και με ποιους τρόπους αναπτύσσεται; β. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στην 4η παράγραφο; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Β3. Να παραθέσετε από έναν πλαγιότιτλο για κάθε παράγραφο του κειμένου.

Β4. Να μελετήσετε το κείμενο και κατόπιν:

α. Να παραθέσετε έναν μονολεκτικό συνώνυμο όρο για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις του κειμένου: σύμπηξη, σφοδρές, αποτροπής, υπέρβαση, βιώνουμε.

β. Να παραθέσετε έναν μονολεκτικό αντώνυμο όρο για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις του κειμένου: ομοιότητες, συμφωνία, φανατισμός, πολυμορφία, ειρήνη.

Γ. Ο συντάκτης του κειμένου υποστηρίζει πως «έχουμε πολύ δρόμο ακόμη για μια ποιοτική ένωση των ευρωπαϊκών χωρών». Εσείς, ποιοι παράγοντες, πιστεύετε, πως μπορούν να συμβάλουν σε ουσιαστική διαμόρφωση της ευρωπαϊκής συνείδησης των πολιτών; Το κείμενό σας να έχει τη μορφή προσχεδιασμένου προφορικού λόγου (500-600 λέξεων) σε σχετική εκδήλωση που διοργανώνεται στο σχολείο σας.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ "ΣΑΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΟΥ ΑΡΤΣΙΜΠΟΛΝΤΟ"

Α. Το άρθρο αναφέρεται στις τρέχουσες εξελίξεις στην Ευρώπη. Η συντάκτρια επισημαίνει τη σπουδή της πλειοψηφίας των Ευρωβουλευτών να τεθεί σε ισχύ η συνθήκη της Λισσαβόνας, παρά τον πρόσφατο σκεπτικισμό για το ίδιο θέμα. Σημειώνει πως οι δυσκολίες εφαρμογής του Ευρωσυντάγματος σχετίζονται με τις διαφορετικές αντιλήψεις για την έννοια του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Έτσι, άλλοι ισχυρίζονται πως η Ευρώπη απειλείται από την έξαρση του εθνικισμού και άλλοι την εκλαμβάνουν ως κοινή συνισταμένη του πολιτισμού μας. Η συντάκτρια αμφισβητεί την ύπαρξη ενός τέτοιου πολιτισμού και θεωρεί ευκαιριακές όποιες πολιτικές συμμαχίες διαμορφώνονται. Αντίθετα, πιστεύει πως μόνο η κοινή αντίδραση των λαών και η προσπάθειά τους για μια αξιοπρεπή διαβίωση, καθώς και η δυνατότητα συμβίωσης σε ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον εγγυώνται τη μελλοντική διαμόρφωση ενός κοινού ευρωπαϊκού πολιτισμού. (122 λέξεις)

Β1. Είναι πολιτικού περιεχομένου άρθρο, γραμμένο από δημοσιογράφο της εφημερίδας, και ανήκει στο είδος της ερμηνευτικής δημοσιογραφίας. Αναλυτικότερα:

- έχει επικαιρικό χαρακτήρα («Προχθές, … 2009», «Λίγους μήνες πριν … » ),

- έχει πληροφοριακό χαρακτήρα: πρόθεση της συντάκτριας είναι να πληροφορήσει τον αναγνώστη για την πρόσφατη πρωτοβουλία 525 Ευρωβουλευτών,

- απουσιάζει ο προσωπικός τόνος και είναι γραμμένο σε ουδέτερο ύφος με τη χρήση γ’ προσώπου και α’ πληθυντικού,

- έχει σύντομη έκταση (483 λέξεις),

- διαθέτει τίτλο με συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας (μια παρομοίωση),

- χρησιμοποιείται κατεξοχήν η αναφορική λειτουργία της γλώσσας,

- ακολουθεί τη δομή της «ανεστραμμένης πυραμίδας» (τίτλος: «Σαν πίνακας του Αρτσιμπόλντο…», περίληψη: «Προχθές … της Ένωσης»).

Β2. α. (i) «θα ενισχύσει … Ένωση»: επαναλαμβάνει αυτολεξεί την άποψη των Ευρωβουλευτών.

(ii) «γλώσσα»: για να τονίσει τη μεταφορική χρήση της λέξης «γλώσσα», που εδώ χρησιμοποιείται με την έννοια του κοινού κώδικα επικοινωνίας και συνεννόησης μεταξύ των Ευρωπαίων.

(iii) «κοινό ευρωπαϊκό πολιτισμό»: είναι καθαρά σχολιαστικό σημείο στίξης και χρησιμοποιείται για να προσδώσει ειρωνική χροιά στον όρο, του οποίου η συντάκτρια αμφισβητεί την ύπαρξη.

β. Η συντάκτρια μέσα στις παρενθέσεις εσωκλείει την προσωπική επικριτική της παρέκβαση (το προσωπικό της σχόλιο) στις απόψεις που διατυπώνονται από διάφορους για το παρόν και το μέλλον της Ευρώπης.

Β3. Στην 3η παράγραφο χρησιμοποιούνται 3 ερωτήματα (δύο στο ανάπτυγμα και ένα στην κατακλείδα). Τα δύο πρώτα είναι ρητορικά ερωτήματα, που ισοδυναμούν με αρνητική απόφανση, καθώς η συντάκτρια επιχειρεί έντεχνα να οδηγήσει τον αναγνώστη στη διαπίστωση πως η ύπαρξη κοινού οράματος που προϋποθέτει την εφαρμογή του Ευρωσυντάγματος είναι δύσκολα εφικτή, καθώς υπερισχύουν τα συμφέροντα των ισχυρών και οι πολίτες αδυνατούν να κατανοήσουν τις νέες ρυθμίσεις. Το τελευταίο ερώτημα παίζει ρόλο μεταβατικό («γέφυρα») στο θέμα της επόμενης παραγράφου.

Β4. διχόνοιες: παρανόηση

συγκυριακές: επικύρωση

συμμαχίες: επίμαχος

αξιοπρέπεια: διαπρεπής

κατάματα: ματόκλαδα

Γ. Ενδεικτικές απαντήσεις

Αντί προλόγου: Η νέα Ευρώπη χρειάζεται νέα µορφή εκπαίδευσης. Η όλο και στενότερη ένωση των λαών της Ευρωπαϊκής Ένωσης µπορεί να πραγµατοποιηθεί µόνο αν οι πολίτες κατανοήσουν την πολιτική, πολιτιστική κοινωνική και οικονοµική ζωή στα άλλα κράτη-µέλη. Η ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης αποτελεί, εποµένως, αναπόσπαστο τµήµα της παιδείας των αυριανών Ευρωπαίων πολιτών. Ωστόσο, η προσπάθεια προσέγγισης λαών οι οποίοι έχουν τις ίδιες πολιτιστικές καταβολές, αλλά διαφοροποιούνται, λόγω πoικίλων συνθηκών, στον τρόπο έκφρασής τους, πρέπει να γίνει λαµβάνοντας υπόψη κάποιες βασικές παραµέτρους. Μια βασική παράµετρος είναι εκείνη του εθνικού χαρακτήρα κάθε χώρας. Το κοινό πρότυπο που αναζητά η Ευρώπη για να ενωθεί µέσω αυτού, δεν πρέπει να βρίσκεται σε αντίθεση µε εκείνο που υπαγορεύεται από τις ιδιαίτερες πολιτιστικές, ηθικές, θρησκευτικές και κοινωνικές αξίες του κάθε λαού. Άρα, η ενσωµάτωση της ευρωπαϊκής διάστασης στη διδακτική πράξη πρέπει να γίνει διακριτικά και όχι σε βάρος των αρχικών σκοπών και στόχων που θέτει ένα εκπαιδευτικό σύστηµα.

Προσδιορισμός του όρου «Ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση»: η καλύτερη γνωριµία των λαών µεταξύ τους στο επίπεδο της γλώσσας, της ιστορίας και του πολιτισµού, η αµοιβαία κατανόηση ή αναζήτηση των χαρακτηριστικών που ενώνουν τους λαούς µεταξύ τους µε παράλληλη άµβλυνση των αντιθέσεων, η τόνωση των συγκλίσεων, ο σεβασµός των διαφορών, των ευαισθησιών και των ιδιαιτεροτήτων κάθε λαού, η καλλιέργεια των βαθύτερων πολιτισµικών δεσµών και αξιών που ενώνουν την Ευρώπη αποτελώντας ό,τι είναι γνωστό ως δυτικοευρωπαϊκός πολιτισµός.

Η αναγκαιότητα: Σε µια εποχή ραγδαίων κοινωνικών, πολιτικών και οικονοµικών εξελίξεων στην Ευρώπη, αλλά και στον κόσµο ολόκληρο, είναι επόµενο να επέρχονται ποικίλες ανακατατάξεις, σε κρατικό και διεθνικό επίπεδο, και να δηµιουργούνται έντονοι προβληµατισµοί για το τι µας επιφυλάσσει το µέλλον. Τα κράτη-µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης εµφανίζουν λίγο ή πολύ "κρίση ταυτότητας", καθώς διανύουν το µεταβατικό στάδιο της διαµόρφωσης του "Ευρωπαίου πολίτη". Η διαµορφούµενη νέα πραγµατικότητα αποτελεί πρόκληση για όλους τους Ευρωπαίους, µε την έννοια ότι οφείλουν σε πνεύµα αγαστής σύµπνοιας και συνεργασίας να διαµορφώσουν τη διαπολιτισµική Ευρώπη, τη νέα εικόνα του Ευρωπαίου πολίτη, πίσω από την οποία θα βρίσκεται σε σταθερό υπόβαθρο η ταυτότητα του πολίτη κάθε κράτους.

Εφόδια:

(α) Η δηµοκρατική εκπαίδευση του ευρωπαίου πολίτη: η γνώση τόσο των κοινοτικών οργάνων και θεσµών όσο και των ιστορικών, πολιτιστικών, θρησκευτικών και γλωσσικών εκείνων στοιχείων που συνδέουν τα ευρωπαϊκά κράτη δεν µπορεί να νοηθεί ως αυτόνοµα διδασκόµενο γνωστικό αντικείµενο. Σε µια τέτοια περίπτωση η διάσταση αυτή θα έχανε την έννοια και τη λειτουργικότητά της. Η διαµόρφωση ευρωπαϊκής συνείδησης δεν µπορεί να αποτελέσει θέµα ιδιαίτερης διδασκαλίας. Η συνείδηση δε διδάσκεται. Διαµορφώνεται. Η διαµόρφωση αυτή προκύπτει από την ευαισθητοποίηση διαφόρων πτυχών της προσωπικότητας και την προβολή των κατάλληλων παραµέτρων και θεωρείται επιτυχηµένη, όταν συντρέχει και το ανάλογο διδακτικό κλίµα. Άρα, η ευρωπαϊκή διάσταση θεωρείται ως λειτουργικότερη και αποδοτικότερη, αν παρουσιαστεί και δι-δαχθεί ως σύνθετη έννοια µέσω διαφόρων γνωστικών αντικειµένων. Η διάχυση της ευρωπαϊκής διάστασης στα αναλυτικά προγράµµατα των µαθηµάτων τα οποία διδάσκονται οι νέοι της Ευρώπης, φαίνεται να είναι ο πιο ασφαλής και απoτελεσµατικός τρόπος δηµιουργίας µιας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας. Παρέχοντας στους µαθητές γνώσεις σχετικές µε την Ευρωπαϊκή Ένωση, τα κράτη-µέλη και τις κοινές καταβολές τους µέσα από µαθήµατα όπως η Ιστορία, η Γεωγραφία, η Γλώσσα οι Κοινωνικές Επιστήµες, πετυχαίνεται η προβολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως «όλου». Η κατανόηση της αδιαίρετης ενότητας του «όλου» θα οδηγήσει στη διαµόρφωση συνειδητοποιηµένων Ευρωπαίων πολιτών.

(β) Η διδασκαλία της Ιστορίας έχει ήδη απασχολήσει σοβαρά την Ευρωπαϊκή Ένωση και ιδιαίτερα την Επιτροπή Παιδείας του Συµβουλίου της Ευρώπης. Είναι κοινή η πεποίθηση των εταίρων ότι η κατάλληλη παρουσίαση του ιστορικού υλικού µπορεί να αποτελέσει τη βάση για την αµοιβαία κατανόηση και την καλλιέργεια κλίµατος εµπιστοσύνης ανάµεσα στους λαούς της Ευρώπης. Η διδασκαλία της ιστορίας παλαιοτέρων περιόδων θα βοηθήσει τη νέα γενιά να συνειδητοποιήσει τις κοινές ρίζες που συνδέουν τους Ευρωπαίους. Με έµφαση στη διδασκαλία της ιστορίας του 20ού αιώνα θα αποσαφηνίζει σε ευρωπαϊκό επίπεδο όχι µόνο τα αγαθά της δηµοκρατίας και τη σηµασία της συνεργασίας των λαών, αλλά και τα ολέθρια αποτελέσµατα και τα προβλήµατα που συσσώρευσαν στην Ευρώπη τα δικτατορικά καθεστώτα, ο εθνικισµός, η αποικιοκρατία. Ιστορία δεν είναι µόνον η περιγραφή πολεµικών συγκρούσεων µε στόχο την ανάπτυξη µιας κακώς εννοούµενης φιλοπατρίας, είναι η παρουσίαση και η ανάπτυξη των πολιτικών, οικονοµικών, κοινωνικών, πνευµατικών, καλλιτε-χνικών, επιστηµονικών και τεχνολογικών επιτευγµάτων µέσα από διαφορετικές πηγές πληροφόρησης, που επιτρέπει την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, της διαµόρφωσης άποψης χωρίς προκαταλήψεις και τον εντοπισµό των ποικίλων σκοπιµοτήτων, ανακριβειών και παραπλανητικών πληροφοριών που κρύβονται σε υποτιθέµενες αντικειµενικές παρουσιάσεις ιστορικών συµβάντων. Μέσα από την παιδεία των λαών της Ευρώπης πρέπει να εκλείψει η ιστορία του µίσους, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι η απαραίτητη "ιστορική µνήµη κάθε λαού θα καταλήξει σε ιστορική λήθη".

(γ) Άµεση προτεραιότητα πρέπει να αποτελέσει η ενίσχυση της διδασκαλίας των ξένων γλωσσών και ο σεβασµός της πολιτιστικής διαφοροποίησης και προστασίας γλωσσικών µειονοτήτων. Επιβάλλεται να τονιστεί η κοινωνικο-πολιτιστική διάσταση της γλώσσας µε στόχο την απόδοση της πολυγλωσσίας και της πολυπολιτισµικότητας σε µια δηµοκρατική κοινωνία. Τα γλωσσικά προβλήµατα του µέλλοντος µπορούν να αντιµετωπιστούν µόνο µε τη συστηµατική καλλιέργεια της µητρικής γλώσσας στο σχολείο και την όσο γίνεται νωρίτερα εντατική εκµάθηση δύο τουλάχιστον ξένων γλωσσών. Επιβάλλεται ακόµη να δοθούν κίνητρα για την εκµάθηση µιας από τις λιγότερο διαδεδοµένες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για να βγουν από το περιθώριο οι µητρικοί οµιλητές των λιγότερο διαδεδοµένων γλωσσών, να καταργηθούν ή έστω να περιοριστούν οι γλωσσικοί φραγµοί και να ενισχυθεί η συνείδηση για την Ευρώπη του αύριο. Για την αποτελεσµατικότερη διδασκαλία των ξένων γλωσσών είναι απαραίτητο να αξιοποιηθεί ο κοινός στις ευρωπαϊκές γλώσσες λεξιλογικός θησαυρός που προέρχεται από την αρχαία ελληνική και λατινική γλώσσα, πρόταση που έχει γίνει και από πολλούς ξένους ερευνητές.

Προϋποθέσεις:

- Η Ευρώπη, ως όλον, ως σύστηµα αρχών και αξιών και όχι µόνο ως νοµικό πρόσωπο ή οικονοµικό όργανο, θα πρέπει να µελετηθεί µέσω διαφόρων πτυχών θεώρησής της. Μια τέτοια θεωρητική θεµελίωση παραπέµπει σ' ένα µοντέλο εισχώρησης και εφαρµογής της έννοιας «ευρωπαϊκή διάσταση» στη διδακτική πράξη και πρακτική, το οποίο βασίζεται κυρίως στη διάχυση όρων και ιδεών που σχετίζονται µε το επιδιωκόµενο αποτέλεσµα, στα προγράµµατα διαφόρων γνωστικών αντικειµένων.

- Σηµαντικό παράγοντα στη διαδικασία προετοιµασίας των πολιτών αυτών απoτελεί ο εκπαιδευτικός. Μόνο ο άρτια επιστηµονικά καταρτισµένος εκπαιδευτικός, ο οποίος διακατέχεται από τις αξίες της ελευθερίας και της ισότητας, θα µπορέσει να θέσει γερά θεµέλια για την Ενωµένη Ευρώπη και να «μυήσει» τους µαθητές του στους πνευµατικούς θησαυρούς της.

Αντί επιλόγου: Η ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση δεν έχει προωθηθεί στο βαθµό που θα έπρεπε. Επιβάλλεται ακόµα να αναπτυχθεί αποτελεσµατικότερο σχέδιο δράσης ενάντια στο ρατσισµό, την ξενοφοβία, τον αντισηµιτισµό και την έλλειψη κοινωνικής ανοχής. Κρίνεται επίσης απαραίτητη η δηµιουργία περισσότερων Ευρωπαϊκών Κέντρων Νεότητας και η εντατικοποίηση του προγράμματος αδελφοποίησης σχολείων.

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ Ν. ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ: "Σαν πίνακας του Αρτσιμπόλντο ..."

Προχθές, 525 από 669 ευρωβουλευτές ζήτησαν την άμεση κύρωση της Συνθήκης της Λισσαβώνας απ’ όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. προκειμένου αυτή να τεθεί σε ισχύ από 1η Ιανουαρίου 2009. Η νέα Συνθήκη, πιστεύουν, «θα ενισχύσει τον ρόλο του Ευρωκοινοβουλίου και των Εθνικών Κοινοβουλίων, τα δικαιώματα των Ευρωπαίων πολιτών και θα βελτιώσει την πραγματική λειτουργία των θεσμικών οργά-νων της Ένωσης».

Λίγους μήνες πριν φωνές διαμαρτυρίας έλεγαν ότι η νέα Συνθήκη αντίθετα είναι διάσπαρτη με διακηρύξεις και πρωτόκολλα σχεδιασμένα να ικανοποιούν τις ειδικές ανάγκες μεμονωμένων κρατών κι έχει ξαναγραφτεί έτσι ώστε να μην καταλαβαίνει κανείς τίποτα. Κοινό Σύνταγμα σημαίνει κοινό όραμα, κοινούς στόχους, μία «γλώσσα».

Είναι αυτό εφικτό σε επίπεδο κορυφής, με την ορατή διγλωσσία και τις τάσεις «ρύθμισης» ανοιχτών ζητημάτων κατά τα καλά και συμφέροντα των ισχυρών χωρών; Είναι αντιληπτό σε επίπεδο βάσης, όταν ο απλός Ευρωπαίος πολίτης δεν μπορεί ακόμη να καταλάβει αν η νέα φόρμουλα της ειδικής πλειοψηφίας (στη θέση της ομοφωνίας) είναι καλή ή κακή, σε τι μεταφράζεται ο μικρότερος αριθμός επιτρόπων κ.λπ.; Πώς αντιλαμβάνεται ο καθένας τον «κοινό ευρωπαϊκό πολιτισμό»;

Άλλοι βλέπουν την Ευρώπη κατακερματισμένη από τους εθνικισμούς (π.χ. πλήθος οι διατυπωμένοι φόβοι για αποσχιστικό «ντόμινο» μετά την ανεξαρτησία του Κόσσοβου), κι άλλοι ως την πολιτική έκ-φραση του κοινού πολιτισμού μας. Και σε τι συνίσταται όμως αυτός ο κοινός πολιτισμός; Την κοινή θρησκεία; (Η ταύτιση της ευρωπαϊκής θρησκευτικής παράδοσης με τη χριστιανική παράδοση αφήνει απ’ έξω άλλες θρησκευτικές παραδόσεις, όπως και τις αρνήσεις τους). Την κοινή γλώσσα; Την αστική δημοκρατία; Τον επιστημονικό ορθολογισμό; Την κουλτούρα του ατομισμού και του ανταγωνισμού; Την κοινή ιστορία; (Η ευρωπαϊκή ιστορία είναι γεμάτη συγκρούσεις, διχόνοιες, έριδες ανάμεσα σε γεί-τονες).

Μήπως η Ευρώπη είναι ένα πολιτιστικό παζλ που υπερβαίνει γλώσσα, θρησκεία, ιστορία, πολιτική συμμαχία; Αν πιστεύουμε στην Ευρώπη δεν πιστεύουμε τόσο επειδή υπάρχει ο Γκόρντον Μπράουν, η Άγκελα Μέρκελ, ο Νικολά Σαρκοζί κ.λπ., αλλά γιατί υπήρξαν οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, ο Μι-χαήλ Αγγελος, ο Θωμάς ο Ακινάτης, ο Βολταίρος, ο Μαρξ, ο Πασκάλ, ο Νίτσε, ο Ντοστογιέφκι, ο Καμύ, ο Τόμας Μαν, ο Καζαντζάκης, ο Καστοριάδης, ο Ρίτσος, ο Ελύτης κ.ο.κ. Διότι αγωνιζόμαστε αιώνες για περισσότερη ελευθερία, περισσότερη πρόνοια. Αν είναι να σωθούμε, δε θα σωθούμε από τις συγκυριακές πολιτικές συμμαχίες, αλλά από τα πολιτιστικά και κοινωνικά αντανακλαστικά μας.

Η Ευρώπη, όπως και ο υπόλοιπος κόσμος, έζησε αγριότητες, παρανοϊκά οράματα, πολέμους, αλλά πέτυχε και τη σχετική αξιοπρέπεια της ανθρώπινης ζωής. Αυτό θα έπρεπε να μας ενώνει. Ο στόχος για μια δικαιότερη κοινωνία. Όπως και η γνώση ότι μπορούμε να συμβιώνουμε σ’ ένα πλέγμα διαφορετι-κών θεωρήσεων. Όλα αυτά μπορούν να μας δώσουν τη δύναμη που χρειαζόμαστε για να κοιτάξουμε κατάματα το πρόσωπο της Ευρώπης. Ένα πρόσωπο σαν πίνακα του Αρτσιμπόλντο.

Θα ήταν λάθος να δούμε την Ευρώπη σαν μια ομοιογενή εικόνα. Θα ήταν επιπόλαιο έως και επικίν-δυνο να τοποθετήσουμε στα θεμέλια της ευρωπαϊκής ενότητας τον κοινό μας πολιτισμό. Αν συνεχί-σουμε να προσποιούμαστε ότι υπάρχει, θα αποκλείσουμε κάθε ενδεχόμενο να αποκτήσουμε πράγματι μια μέρα έναν κοινό ευρωπαϊκό πολιτισμό.  (Τασούλα Καραϊσκάκη, εφημ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 22/2/08)

Ο ζωγράφος Τζουζέπε Αρτσιμπόλντο (περί το 1527-1593) γεννήθηκε στην Ιταλία. Τον εκτιμούσε πάρα πολύ ο αυτοκράτορας Φερδινάνδος Α’, ο οποίος τον κάλεσε στην Αυλή της Πράγας. Συμμετείχε στη διοργάνωση των γιορτών της Αυλής. Είχε πολλή φαντασία, ζωγράφισε πολλά πορτρέτα που αποτελούνταν από διάφορα αντικείμενα (ο βιβλιοθηκάριος) ή από φυτά (οι εποχές). Οι πίνακες του Αρτσιμπόλντο ανταποκρίνονταν στα γούστα εκείνης της εποχής, πράγμα που δικαιολογεί την επιτυχία του. "Σήμερα έχει πια αποδειχθεί ότι οι πίνακες του Αρτσιμπόλντο αποκτούν εντελώς νέο νόημα και περιεχόμενο στο πλαίσιο ενός συστήματος αντιστοιχιών μεταξύ μικρόκοσμου και μακρόκοσμου, το οποίο με τη σειρά του συναρθρώνεται με το σύστημα διακυβέρνησης της εποχής. Οι πίνακες υπαινίσσονταν ότι, όπως τα διάφορα στοιχεία από τα οποία σχηματιζόταν η μορφή συνυπήρχαν αρμονικά στη φύση, έτσι κι κόσμος απολάμβανε την αρμονία που εξασφάλιζε ο αυτοκράτορας. Τα άνθη και τα φρούτα παραπέ-μπουν στην άνθηση των τεχνών και των επιστημών". («Το μουσείο και οι πρόδρομοί του», Eilean Hooper-Greenhill, σελ. 121, Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς). Εν προκειμένω, η πολυεθνική αυτοκρατορία των Αψβούργων έχει αντικατασταθεί από την Ε.Ε. και το ρόλο του αυτοκράατορα έχει αναλάβει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο... Ο νέος Αρτσιμπόλντο θα ζωγράφιζε πιθανόν μια σύνθεση αποτελούμενη όχι από φρούτα αλλά από εθνικές σημαίες ή άλλα εθνικά σύμβολα εξυμνώντας τη νέα αρμονία και το νέο μεγαλείο που γεννιέται στα πλαίσια της ευρωπαϊκής ενοποίησης.(ΣΧΟΛΙΟ: ΕΛΕΝΗ ΠΑΤΣΙΑΤΖΗ)

Θέματα:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (100-120 λέξεων).

Β1. «Η Ευρώπη, όπως και ο υπόλοιπος κόσμος, έζησε αγριότητες, παρανοϊκά οράματα, πολέμους, αλλά πέτυχε και τη σχετική αξιοπρέπεια της ανθρώπινης ζωής»: Αναπτύξτε το περιεχόμενο του αποσπάσματος σε μία παράγραφο 100 λέξεων.

Β2. Ποια στοιχεία του κειμένου πιστοποιούν πως πρόκειται για άρθρο;

Β3. α. Ποιος ο ρόλος των εισαγωγικών σε καθεμία από τις παρακάτω περιπτώσεις;

(i) «θα ενισχύσει … Ένωση»,

(ii) «γλώσσα»,

(iii) «κοινό ευρωπαϊκό πολιτισμό».

β. Ποιος ο ρόλος των παρενθέσεων στην 4η παράγραφο;

Β4. α. Στην 3η παράγραφο η συντάκτρια κάνει χρήση ερωτηματικών. Σε τι αποσκοπεί;

β. Από το β’ συνθετικό των παρακάτω λέξεων να σχηματίσετε μια άλλη σύνθετη λέξη:

διχόνοιες, συγκυριακές, συμμαχίες, αξιοπρέπεια, κατάματα.

Γ. Έχετε τη δυνατότητα να μιλήσετε στο Ευρωκοινοβούλιο Νέων, εκπροσωπώντας τη χώρα μας, για το παρόν και το μέλλον της Ευρώπης. Στην ομιλία που εκφωνείτε αναλύετε τα εφόδια με τα οποία οφείλει το σχολείο να εξοπλίζει τους σημερινούς μαθητές και αυριανούς πολίτες, ώστε να ζήσουν αρμονικά και να εργαστούν δημιουργικά στο ευρωπαϊκό περιβάλλον.

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ Ν. ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ: "Πουτ δι κοτ ντάουν, σλόουλι"

[…] Μιαν άλλου είδους ουτοπία, απολύτως δική της, έχει αναλάβει να κατασκευάσει, να διακινήσει και να επιβάλει στο συλλογικό νου η τεράστια βιομηχανία της διαφήμισης, στη βακτηρία της οποίας στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά η εμπορική τηλεόραση. Ας σημειώσουμε λοιπόν από μιας αρχής ότι ο τηλεοπτικός χρόνος που αφιερώνεται στην προβολή διαφημιστικών σποτ είναι ο μοναδικός «γυάλινος» χρόνος όπου κυριαρχούν χρώματα λαμπερά και ευφρόσυνα, αφού στη διάρκειά του πρέπει να ζωγραφιστεί ένας δελεαστικός κόσμος ευτυχίας, αμεριμνησίας και μηδενικού κινδύνου. O υπόλοιπος ενημερωτικός χρόνος της τηλεόρασης, ο ειδησεογραφικός, ας πούμε, κατακαλύπτεται από γκρίζα χρώματα, που σπάνε κάπως μόνο όταν υπερτερεί το κίτρινο του ανθρωποφαγικού κουτσομπολιού.

Αυτός λοιπόν ο διαφημιστικής κοπής λαμπρός κόσμος, αυτός ο προδήλως πλαστός κόσμος που εξέρχεται γυαλιστερός από το διαφημιστικό χαλκείο, δεν παρασταίνεται μονάχα σαν εφικτός αλλά και σαν ήδη υπάρχων, σαν ήδη εγκατεστημένος και, επιπλέον, σαν ένας κόσμος στον οποίο έχουμε δικαίωμα όλοι μας, ανεξαρτήτως βαλαντίου ή ιδεολογικών τάσεων και κοινωνικών στάσεων. Δεν έχει κανείς παρά να απλώσει το χέρι του για να δρέψει άκοπα κι ακίνδυνα τα άνθη του καλού και τους πεντανόστιμους καρπούς, τα κινητά και τα αυτοκίνητα, τα δάνεια και τις πιστωτικές (αυτά κυρίως διαφημίζονται). Όλα τούτα προσφέρονται, αν όχι απολύτως δωρεάν, πάντως σε τιμές γελοίες, εφόσον βέβαια πιστέψουμε όλα όσα βλέπουμε καθημερινά στη μικρή οθόνη κι όσα ακούμε από τις γλυκερές φωνές που εξυμνούν το ένα ή το άλλο προϊόν. Μια φορά κι έναν καιρό, λοιπόν, ο Oυμπέρτο Έκο, πιθανόν σε μια από εκείνες τις στιγμές που οι διανοούμενοι σπουδαιολογούν για να εντυπωσιάσουν χωρίς να έχουν καλοσκεφτεί, είχε ισχυριστεί ότι οι διαφημίσεις θα λειτουργήσουν κάποια στιγμή σαν μοχλός ανατροπής του πάσης φύσεως κατεστημένου. Είχε την παράδοξη γνώμη ότι οι φτωχοί, βλέποντας προβαλλόμενο τόσο πλούτο, και τόσο ετοιμοπαράδοτο, θα τον διεκδικήσουν εξεγειρό-μενοι μαζικώς.

Δυστυχώς, δεν γίνεται να εμπιστευτούμε το διαφημιστικό ντετερμινισμό. Δεν μπορούμε δηλαδή να περιμένουμε άπραγοι από τα σποτάκια ό, τι αδυνατούν να πραγματοποιήσουν τα μανιφέστα ή οι διαδηλώσεις. Και δεν το μπορούμε επειδή η διαφήμιση, σαν μικρολογοτεχνία και μικροκινηματογράφος ταυτόχρονα, σαν το μεγάλο παραμύθι της εποχής μας, αποσκοπεί στον μαζικό φενακισμό, στην ύπνωση και στη διαβουκόληση, και όχι στη διέγερση συνειδήσεων. Και τείνω να πιστεύω πως όσο πιο χαριτωμένη εμφανίζεται, τόσο πιο επικίνδυνη είναι, τόσο ικανότερη να εγγράψει στη μαζική συνείδηση το μήνυμά της, και μάλιστα το ύπουλα άρρητο μήνυμά της, το τεχνικότατα εσωτερικό.

Αν η ρεκλάμα είναι χοντροκομμένη, η αντίδρασή μας είναι σχεδόν αυθόρμητη και οπωσδήποτε καταλυτική. Ας θυμηθούμε, επί παραδείγματι, πόση ειρωνεία απελευθέρωσε η προ μηνών διαφημιστική εκστρατεία μιας τράπεζας, η οποία, με πνεύμα παραδόξως σφόδρα αντιυλιστικό, αυτοκαταστροφικά αντιυλιστικό, εξαπέλυσε ηθικοπλαστικά μηνύματα του είδους «η καλύτερη επένδυση είναι σε αμοιβαία συναισθήματα» ή «γιατί να περιοριζόμαστε στα μετρητά όταν η ζωή προσφέρει αμέτρητα». Ας θυμηθούμε επίσης τον καγχασμό με τον οποίο υποδεχτήκαμε πολλοί, μερικά χρόνια πριν την τηλεοπτική κυβερνητική προπαγάνδα που, κατόπιν ωρίμου σκέψεως στο υπουργείο Εσωτερικών, είχε θεμελιωθεί στο σλόγκαν «Μη σε νοιάζει, Xασάν». Ήταν τόσο χαώδης η απόσταση ανάμεσα στην πραγματικότητα του μετανάστη και της αντίστοιχης κρατικής πολιτικής και στην ειδυλλιακή αναπαράστασή της ώστε το χάος αυτό να καταπιεί γρήγορα το γλυκερό μήνυμα.

Αντίθετα, πολύ δύσκολα θα διατεινόταν κάποιος ότι η πλέον επιτυχημένη διαφήμιση των τελευταίων μηνών ερέθισε τα αντιρατσιστικά αντανακλαστικά μας. Μας κέρδισε, και μάλιστα μαζικά, όπως ακριβώς μάς κερδίζουν τα ρατσιστικά ανέκδοτα για ξανθές, Eβραίους, Πόντιους και τσιγγάνους, που νομίζουμε ότι τα αναπαράγουμε με την άκρη άκρη της γλώσσας μας, ενώ αυτά έχουν ήδη διεισδύσει βαθύτερα. Μας κέρδισε επειδή είναι τεχνικότερη και χιουμοριστικότερη, σαν άρτιο απόσπασμα από κινηματογραφική κωμωδιούλα, και γι’ αυτό λειτούργησε με τρόπο διαφορετικό από εκείνον για τον οποίο είχε προγραμματιστεί. Πέτυχε δηλαδή να προπαγανδίσει ιδέες και στάσεις, και όχι ένα τυχαίο προϊόν, ή μάλλον να νομιμοποιήσει, με τη μέθοδο του αστεϊσμού, ενδιάθετες ιδέες και στάσεις. Μιλάω εδώ για τη διαφήμιση που το σλόγκαν της, το μιξοελληνοαγγλικό «Πουτ δι κοτ ντάουν, σλόουλι» που λέει ένας αστυνομικός που εμφανίζεται τόσο κακομοίρης όσο μάλλον δεν υπήρξε ποτέ, έχει γίνει προ πολλού κοινός τόπος, κοινότατος. Αν πρόκειται για σκέτο γλωσσικό τόπο και όχι και για ιδεολογικό δεν το ξέρω, αν και η γλώσσα, εκτός από το να τσακίζει κόκαλα, ή και καρδιές, έχει την εγγενή ιδιότητα να οικοδομεί κόσμους και να τους καθιερώνει.

Πού ενδέχεται να οφείλεται η επιτυχία της συγκεκριμένης διαφήμισης και η μαζική, άνευ ουσιωδών αντιδράσεων επιτυχία της; Πού επέλεξε να απευθυνθεί δηλαδή, ώστε να δελεάσει, να πείσει, να γίνει τσίχλα στο στόμα μας και κάπου βαθύτερα; Στο συνειδητό ή στο υποσυνείδητό μας; Υποτίθεται βέβαια ότι, σύμφωνα με το Προεδρικό Διάταγμα 100 του 2000, που ορίζει τις προϋποθέσεις μετάδοσης των τηλεοπτικών διαφημίσεων, «η τηλεοπτική διαφήμιση δεν πρέπει να χρησιμοποιεί τεχνικές που απευθύνονται στο υποσυνείδητο». Το ίδιο διάταγμα ορίζει ότι «η τηλεοπτική διαφήμιση δεν πρέπει να εισάγει διακρίσεις λόγω φυλής, φύλου, θρησκείας ή ιθαγένειας». Και λοιπόν; Νόμοι όπως αυτός πολύ δύσκολα αντέχουν στη βουλιμική επίθεση της ελευθεριάζουσας αγοράς μας, γι’ αυτό και οι ρητορικά αυστηρότατες προϋποθέσεις καταντούν σκέτες υποθέσεις και ανούσιο ευχολόγιο - μην παραβλέπουμε άλλωστε ότι εσχάτως η Ευρωπαϊκή Ένωση αναζητεί τρόπους για να παρακαμφθεί η απαγόρευση της γκρίζας διαφήμισης, δήθεν προς το συμφέρον του εμπορίου και του καταναλωτικού κοινού.

Ειδικά πάντως τα νομοθετικώς οριζόμενα υπέρ της μη εισαγωγής διακρίσεως λόγω φύλου θα πρέπει να ρίχνουν σε βαθιά περίσκεψη και μελαγχολία τα επιτελεία των διαφημιστικών εταιρειών. Το αποτέλεσμα το βλέπουμε άλλωστε: είτε γιαούρτι διαφημίζεται είτε σοκολάτα ή αλκοολούχο ποτό ή αυτοκίνητο, ο κατεξοχήν φορέας του μηνύματος, αν όχι το μήνυμα αυτό καθεαυτό, είναι ένα σώμα, ένα σώμα γυναικός εννοείται, συνήθως λικνιζόμενο και πάντοτε λιμπιστικό και αμέσως προσφερόμενο. Kατά βάθος, πάρα πολλές διαφημίσεις δεν απευθύνονται στον ματσωμένο πιθανό πελάτη αλλά στον «ματσό».

(Παντελής Μπουκάλας, Ομιλία στη διημερίδα «Μια άλλη τηλεόραση είναι αναγκαία» του 4ου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Φόρουμ, 13-14.2.2006)

Θέματα:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (120 λέξεις).

Β1. Για ποιο λόγο πολλές διαφημίσεις, ανεξάρτητα από το τι διαφημίζουν, χρησιμοποιούν με τρόπο προκλητικό το γυναικείο σώμα;

Β2. Με ποιον τρόπο ο δημοσιογράφος επαληθεύει την άποψή του για την πετυχημένη και την αποτυχημένη διαφήμιση;

Β3. Με ποια άποψη του Ουμπέρτο Έκο διαφωνεί ο δημοσιογράφος; Με ποια επιχειρήματα την αντικρούει;

Β4. α. Στην πρώτη παράγραφο να βρείτε τρεις λέξεις /φράσεις που χρησιμοποιούνται συνυποδηλωτικά.

β. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου.

Γ. «Η γλώσσα, εκτός από το να τσακίζει κόκαλα ή και καρδιές, έχει την εγγενή ιδιότητα να οικοδομεί κόσμους και να τους καθιερώνει»: ποιους κόσμους και πρότυπα ζωής οικοδομεί η γλώσσα της διαφήμισης; Πιστεύετε πως έχει τη δύναμη να καταπολεμήσει καθιερωμένα στερεότυπα ή δημιουργεί καινούρια; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε ένα αποδεικτικό δοκίμιο.

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ Ν. ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ: "Κι εσείς διαφημιστής, Γιόχαν Σεμπάστιαν;"

Ο διαφημιστής — ο δημιουργός διαφημιστής, ο καλλιτέχνης διαφημιστής — κάνει «τέχνη κατά παραγγελίαν». Μα άραγε υπάρχει τέτοια τέχνη; Και είναι τέχνη η «κατασκευή»;

Ας ξεκαθαρίσουμε αμέσως πως κάθε διαφημιστής δεν είναι δημιουργός. Μέσα στο χώρο της διαφήμισης κινούνται πολλές ειδικότητες. Υπάρχει π.χ. ο επιχειρηματίας-διαφημιστής, που εμπορεύεται διαφημιστικές υπηρεσίες (δικές του ή τρίτων). Υπάρχει ο σύμβουλος-μελετητής, που είναι συνήθως επιστήμονας. Δουλειά του είναι να αναλύει και να διερευνά τα προβλήματα προώθησης των προϊόντων. Αλλά ο δημιουργός-διαφημιστής είναι αυτός που συλλαμβάνει και εκφράζει, μορφοποιεί και υλοποιεί σε λόγο, εικόνα, ήχο, κίνη-ση. Είναι κειμενογράφος, γραφίστας, ζωγράφος, φωτογράφος, σκηνοθέτης. Είναι ο σημαντικότερος παράγο-ντας στο διαφημιστικό κύκλωμα. Και βασικά είναι — πρέπει να είναι — καλλιτέχνης.

Το να βάζεις τη φαντασία σου, την εφευρετικότητά σου, τη λεκτική σου δύναμη, την εικαστική σου δεινότητα, τη σκηνοθετική σου δεξιοτεχνία στην υπηρεσία ενός απορρυπαντικού, τσιγάρου ή καλλυντικού είναι και προβληματικό και — σύμφωνα με την κρατούσα σήμερα γνώμη των πνευματικών ανθρώπων — εξευτελι-στικό. Έτσι συχνά το νιώθει κι ο δημιουργός. Γι’ αυτό, το πρώτο βασικό πρόβλημα του δημιουργού-διαφημιστή είναι η σύγκρουση της πνευματικής του προσωπικότητας με τις «πεζές» ανάγκες της δουλειάς του και τον εκπρόσωπό τους, τον «πελάτη».

Στην καθημερινή πρακτική, η σύγκρουση αυτή αίρεται ή ξεπερνιέται, είτε με καταπίεση των προσωπικών καλλιτεχνικών φιλοδοξιών και συμβιβασμό (και τότε δημιουργούνται τα γνωστά πλέγματα) είτε με επιλογή της «ελευθερίας» (και αποχώρηση από το επάγγελμα) είτε — πολύ σπάνια — με μιαν αρμονική συνύπαρξη. Όπου ο καλλιτέχνης, ικανοποιώντας τον «πελάτη», κάνει συγχρόνως και το κέφι του. (Συνήθως ή περίπτωση των πιο επιτυχημένων — και επαγγελματικά και δημιουργικά — διαφημιστών).

Είναι όμως δυνατή μια τέτοια συνύπαρξη; Μπορεί να γίνει καλή τέχνη «κατά παραγγελίαν»; Σίγουρα μπορεί. Άλλωστε, όλη η τέχνη του κόσμου μέχρι τον 19ο αιώνα, ξεκινούσε από παραγγελίες. Η παραγγελία είναι μόνον η αφορμή. Και η αφορμή της δημιουργίας δεν έχει καμιά επίπτωση στο ποιοτικό αποτέλεσμα. Πα-ραγγελίες για καντάτες έπαιρναν και ο Μπαχ και πολλοί άλλοι, άγνωστοι σήμερα, συνθέτες της εποχής του. Αν οι καντάτες του Μπαχ ήταν αριστουργήματα (που παράλληλα ικανοποιούσαν και τον «πελάτη») αυτό έχει ελάχιστη σχέση με την παραγγελία, αλλά μεγάλη σχέση με τον Μπαχ. Όσο κι αν φαίνεται αιρετικό, λειτουρ-γικά ο Μπαχ, όταν έγραφε την καντάτα του, ήταν ένας διαφημιστής, διαφημιστής του Υψίστου.

Είναι γνωστό πως από την αρχή της ιστορίας του ανθρώπου μέχρι πριν από περίπου διακόσια χρόνια, η τέχνη ήταν πάντα εντεταγμένη σε ένα κοινωνικό σχήμα και υπηρετούσε ένα συγκεκριμένο θεσμό: το βασιλιά, την εκκλησία, τον άρχοντα. Η έννοια της ελευθερίας του καλλιτέχνη, της «έμπνευσης», της «τέχνης για την τέχνη» ή για την προσωπική έκφραση, είναι πρόσφατα δημιουργήματα του ρομαντικού κινήματος. Θα δυσκο-λευόταν κανείς να εξηγήσει αυτή την αντίληψη για την τέχνη στον πιστό υπηρέτη των Εστέρχατσυ, τον Χάυδν — ή ακόμα και στον Πίνδαρο, τον Μανουήλ Πανσέληνο ή τον Βελάσκουεθ. Κι αυτοί είχαν «πελάτες». Κι αυτοί δημιουργούσαν κατ' εντολήν. Παράλληλα όμως, σαν μεγάλοι δημιουργοί, εκφράζουν σε κάθε έργο τους και τον εαυτό τους.

Προσωπικά πιστεύω πως η πιο «δική μας» τέχνη — η χαρακτηριστική της εποχής μας, της αμαρτωλής κοινωνίας της αφθονίας — είναι η διαφημιστική. Ξέρω διαφημιστικά κείμενα που είναι αριστουργήματα ύφους και οξύτατα ανθρώπινα ντοκουμέντα — άσχετα με το προϊόν που διαφημίζουν. (Άλλωστε τι σημασία έχει τώρα ποιος Πυθιονίκης πλήρωσε τον Πίνδαρο). Ήδη διαφημιστικές αφίσες, καταχωρίσεις και συσκευασίες υπάρχουν στα περισσότερα μουσεία μοντέρνας τέχνης. Είμαι σίγουρος πως μερικές μικρές διαφημιστικές ταινίες μας θα παίζονται σαν έργα τέχνης, όταν τα περισσότερα βαρύγδουπα πρωτοποριακά φιλμ της επο-χής μας θα έχουν ξεχαστεί. Αν σας φανεί περίεργη η άποψή μου — σκεφτείτε πόσο θα παραξενευόταν ο αρ-χαίος Αθηναίος αν του λέγατε πως το καθημερινό του κανάτι θα θαυμαζόταν μετά δυόμισι χιλιάδες χρόνια σε Μουσείο. Δεν αξιολογούμε ποτέ την «καθημερινή» μας τέχνη — αλλά αυτή είναι που μας εκφράζει. Μόνο που πρέπει να λησμονηθεί η χρήση (ή το προϊόν) για να λάμψει η καλλιτεχνική αξία.

Άσχετα όμως με την ποιότητα της τέχνης που δημιουργεί — θεληματικά ή άθελά του — ο δημιουργός που εμπορεύεται την εκφραστική του δύναμη υποφέρει από την πίεση της εντολής. (Όπως υπέφεραν και οι παλιοί δημιουργοί από τις απαιτήσεις των «πελατών» τους). Υποφέρει και από κάτι άλλο. Από τη γνώμη των τρίτων. Σήμερα η γενική άποψη για τους δημιουργικούς-διαφημιστές είναι πως «πουλήθηκαν». Κι όσο κι αν ο ίδιος ο δημιουργός έχει διαφορετική γνώμη, αυτή η άποψη, ιδιαίτερα όταν προέρχεται από τους ομότεχνους, το πνευματικό κατεστημένο, επηρεάζει και τη γνώμη του για τον ίδιο τον εαυτό του. Να κάτι που δε βάραινε την ψυχή των παλιών καλλιτεχνών που δημιουργούσαν «κατά παραγγελίαν».

Έτσι, οι περισσότεροι δημιουργοί της διαφήμισης — και στην Ελλάδα και σ' όλο τον κόσμο — βαρυγγω-μούν τόσο κάτω από το «ζυγό της ανάγκης», όσο και κάτω από την περιφρόνηση των «πνευματικών ανθρώ-πων». Και μουρμουρίζουν και γκρινιάζουν με τους «πάτρωνές» τους — όπως οι παλιοί αυλικοί ποιητές έβρι-ζαν τους βασιλιάδες που έπρεπε — δημόσια — να υμνούν. Κι ωστόσο δημιουργούν. Καθημερινά. Και πολλές φορές φτιάχνουν έργα που εκφράζουν πράγματα πολύ βαθύτερα από αυτά που ξεκίνησαν να πουν. Και που συχνά τούς δίνουν (όσο κι αν το αρνούνται) μια ψυχική ικανοποίηση. Ξέρουμε πως στα χιλιάδες χρόνια της ανθρώπινης ιστορίας οι δημιουργοί δημιουργούσαν για να δημιουργούν — και μαζί δημιουργούσαν για να ζήσουν.

Θα ρωτήσετε: ο Μπαχ πίστευε στο Θεό — ο διαφημιστής πιστεύει στο ΑVΑ; Στo μέτρο που είναι καλός διαφημιστής πρέπει να πιστεύει στο ΑVΑ. Τουλάχιστον την ώρα που γράφει γι' αυτό. Άραγε όμως όλοι οι αυλικοί ποιητές θαύμαζαν τους βασιλιάδες που υμνούσαν; Οι ζωγράφοι λάτρευαν αληθινά τις κυράδες που απεικονίζουν στα πορτρέτα τους; Κι άραγε οι καλύτεροι αγιογράφοι ήταν αυτοί που πίστευαν ή αυτοί που δεν πίστευαν; (Δεν λέω οι πιο ευτυχισμένοι. Σπάνια συμπλέουν ευτυχία και τέχνη).

Και τι να πούμε για τη σύγχρονή μας «στρατευμένη τέχνη»; Οι δημιουργοί των διαφημίσεων συνεχίζουν — χωρίς πάντα να το ξέρουν — μια πολύ παλιά ιστορία. Κάνουν τέχνη «επί μέτρῳ». Αλλά κάνουν τέχνη. Με την ανώνυμη σεμνότητα των γοτθικών λιθοξόων. Και μερικά από τα δημιουργήματά τους είναι καλύτερα από την «επώνυμη» τέχνη. Είτε αυτό αρέσει στους διανοούμενους είτε όχι.

(Ν. Δήμου)

Θέματα:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (120 λέξεις).

Β1. «Δεν αξιολογούμε ποτέ την «καθημερινή» μας τέχνη — αλλά αυτή είναι που μας εκφράζει. Μόνο που πρέπει να λησμονηθεί η χρήση (ή το προϊόν) για να λάμψει η καλλιτεχνική αξία»: να εκφράσετε σε μία παράγραφο την αντίδρασή σας για την παραπάνω διαπίστωση του Ν. Δήμου.

Β2. α. Να επισημάνετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της 5ης §.

β. Να δώσετε έναν άλλο τίτλο το κείμενο, χρησιμοποιώντας συνυποδηλωτικά τη γλώσσα.

Β3. α. Να βρείτε λέξεις /φράσεις στο κείμενο, δηλωτικές της οπτικής γωνίας του συγγραφέα.

β. Με ποιον τρόπο ο συγγραφέας αποδεικνύει ότι μπορεί να υπάρχει καλή τέχνη «κατά παραγγελίαν»;

Β4. Στην πρώτη αλλά και στην προτελευταία παράγραφο ο συγγραφέας θέτει ορισμένα ερωτήματα. Σε τι αποσκοπεί κάθε φορά με το καθένα από αυτά;

Β5. α. εφευρετικότητα, βαρυγγωμούν, σεμνότητα: να γράψετε ένα από ένα συνώνυμο για τις παραπάνω λέξεις.

β. Να γράψετε προτάσεις χρησιμοποιώντας τα ακόλουθα ονοματικά σύνολα:

- στρατευμένη τέχνη,

- πνευματικό κατεστημένο.

Γ. Υποθέστε ότι εργάζεστε σε διαφημιστική εταιρεία. Σε ένα συνέδριο διαφημιστών, να υποστηρίξετε την άποψη ότι η διαφήμιση είναι τέχνη και να υπερασπιστείτε τους διαφημιστές από την κατηγορία που συχνά εκτοξεύεται εναντίον τους, ότι υποτάσσουν την τέχνη σε εμπορικές σκοπιμότητες.

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ Ν. ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ Α' ΛΥΚΕΙΟΥ: "Η ΕΚΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΜΟΔΑΣ"

Ζούμε σ’ έναν κόσμο κυριαρχούμενο από εμπορεύματα ή, αλλιώς, από φετίχ. Οι διάσημες μάρκες δεν αφορούν πλέον προϊόντα, αλλά εμπειρίες επενδυμένες με ιδέες – όπως η ελευθερία, η αυτονομία, η κοινότητα, η νεότητα κ.λπ. Καθετί σήμερα εμπορεύεται ως η επείγουσα λύση, το σωτήριο εκείνο φάρμακο που θα θεραπεύσει τις καταναλωτικές αγωνίες της μεταμοντέρνας ζωής και θα απαλύνει το αίσθημα της υπαρξιακής μοναξιάς. Την ίδια στιγμή, καμία λύση δεν είναι οριστική• στην ατμόσφαιρα υπάρχει έντονα μια αίσθηση αναμονής για κάτι καινούριο που θα επέμβει μια για πάντα.

Ο φετιχισμός των εμπορευμάτων, γνωστός ήδη από την εποχή του Μαρξ, τελειοποιείται με την επικουρία του μάρκετινγκ και της διαφήμισης, και επηρεάζει το σύνολο της ζωής στις δυτικές κοινωνίες. Γιατί τώρα τα αντικείμενα τοποθετούνται σε ράφια ή βιτρίνες προσχηματικά – άλλωστε στο διαδίκτυο, όπου πραγματοποιείται το «μελλοντικό εμπόριο» όπως το λένε, βλέπουμε μόνο αναπαραστάσεις των προϊόντων –, αφού η πιστοποιημένη, η κατάλληλη θέση τους είναι στο ασυνείδητο των καταναλωτών. Επομένως, η πραγματική δουλειά της μόδας είναι να μας συστήσει καθετί ως απολύτως απαραίτητο για την υγεία και τη ζωή μας, μ’ άλλα λόγια να μας υποχρεώσει στην κατανάλωση ενός προϊόντος που σημαίνει κάτι. Επιπρόσθετα, εφόσον δεχόμαστε ότι «είμαστε ό,τι έχουμε», δεν μπορούμε παρά να παραδεχτούμε ότι τα φετίχ συνδέονται άμεσα με την αναζήτηση νοήματος. Μια αναζήτηση που χρησιμοποιεί ως πυξίδα της τα περιοδικά του λάιφ στάιλ.

Το αντικείμενο φετίχ που κυριαρχεί σήμερα σε όλον τον αναπτυγμένο κόσμο είναι, κατά πάσα πιθανότητα, το iPod της Apple, μια μικρή ψηφιακή συσκευή που έχει δυνατότητα αποθήκευσης και αναπαραγωγής 10.000 τραγουδιών. Από τον Οκτώβριο του 2001 έως σήμερα έχουν πουληθεί, ανά τον κόσμο, περισσότερα από 10 εκατομμύρια κομμάτια, χωρίς να υπολογίσει κανείς την παράλληλη αγορά από διάφορες μικροσυσκευές που μπορούν να τα συνοδεύουν. Πρόκειται για ένα γκάτζετ, που δημιούργησε μια νέα τάση στην αγορά φορητών συσκευών ήχου, που ριζοσπαστικοποίησε το είδος τόσο με το μέγεθος, όσο και με τη χωρητικότητά του. Τώρα, όλοι οι ανταγωνιστές είναι αναγκασμένοι να το αντιγράφουν.

Σε συμβολικό επίπεδο τώρα, είναι εκπληκτικό το πόσες ερμηνείες μπορούν να δοθούν στο σημείο «iPod». Πράγματι, αυτή η συσκευή θα μπορούσε να διαβαστεί ως συμπύκνωση των τεχνολογικών φιλοδοξιών του 21ου αιώνα (μικρή διάσταση, μεγάλη δύναμη, άμεση σχέση με την πολιτιστική βιομηχανία και τους νέους, εξαφάνιση παλιών μέσων) αλλά και ως θρίαμβος του ατομικιστικού πνεύματος της εποχής (απομόνωση από το περιβάλλον), ιδανικό γκάτζετ, διακριτικό σημάδι. Αναφορικά με το τελευταίο, για τα φτωχά παιδιά των συνοικιών φερ’ ειπείν, η συσκευή αποτελεί σύμβολο ευημερίας: το μικρό iPod Shuffle κρεμιέται στο λαιμό κι επιδεικνύεται όπως παλιότερα μια χρυσή αλυσίδα. Ενώ για τους πιο ευκατάστατους, συνιστά απόδειξη ύπαρξης αντανακλαστικών, αφού το να είναι κανείς «στη μόδα» αποτελεί υποχρέωση μάλλον παρά συνειδητή επιλογή.

Ο Τύπος μάς έχει πληροφορήσει ότι ο πρόεδρος των Η.Π.Α. έχει εδώ και καιρό το δικό του, πρόσφατα μάλιστα το πήρε και για δώρο στις κόρες του, ότι ο σχεδιαστής μόδας Καρλ Λάγκερφελντ έχει ήδη 70 απ’ αυτά και ότι η ηθοποιός Πενέλοπε Κρουζ δεν πάει πουθενά χωρίς αυτό. Το εν λόγω γκάτζετ προκαλεί έκσταση, διότι αφορά μια μόδα που σχετίζεται με την κατασκευή εικόνας και, πιο συγκεκριμένα, με το λαϊκό image making3. Η απήχηση που βρίσκει στις νεότερες ηλικίες, καθώς και η διαρκής αναζήτηση τραγουδιών για να «ικανοποιηθεί» το μεγάλο «στομάχι» του, κάνει μερικούς να μιλούν για ένα «μηχάνημα που μπορεί να σας κάνει ηρωινομανή από τα 12 σας».

Για ένα τόσο μικρό κι ασήμαντο αντικείμενο, του οποίου η δουλειά είναι να αναπαράγει μουσική (σύντομα κυκλοφορεί και κινητό τηλέφωνο), ήδη οι ερμηνείες και τα σχόλια είναι πολλά. Εννοείται πια ότι η θέση του στα αντικείμενα φετίχ των αρχών του τρέχοντος αιώνα είναι εξασφαλισμένη. Ας ελπίσουμε όμως, ότι ο ιστορικός του μέλλοντος δε θα σταθεί μόνο στην ευφορία που προκαλούν οι έρευνες αγοράς και τα μουσεία του ντιζάιν, αλλά θα θελήσει να δει αν οι άνθρωποι έγιναν πιο ευτυχισμένοι έχοντας στο τσεπάκι τους 10.000 τραγούδια.

(Μανώλης Ανδριωτάκης, «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ», 22-9-2005)

Θέματα:

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 90-100 λέξεις.

Β1. «Καθετί σήμερα εμπορεύεται ως η επείγουσα λύση, το σωτήριο εκείνο φάρμακο που θα θεραπεύσει τις καταναλωτικές αγωνίες της μεταμοντέρνας ζωής και θα απαλύνει το αίσθημα της υπαρξιακής μοναξιάς»: Να αποδείξετε με επιχειρήματα και τεκμήρια την αλήθεια αυτής της διαπίστωσης σε μια παρά-γραφο 130-150 λέξεων.

Β2. «Οι διάσημες μάρκες δεν αφορούν πλέον προϊόντα, αλλά εμπειρίες επενδυμένες με ιδέες – όπως η ελευθερία, η αυτονομία, η κοινότητα, η νεότητα»: Έχοντας ως θεματική περίοδο την παραπάνω διαπί-στωση, να συντάξετε μια παράγραφο (80-100 λέξεων) που θα αναπτύσσεται με τη μέθοδο του παραδείγματος.

Β3. Να γράψετε από έναν πλαγιότιτλο σε κάθε παράγραφο του δημοσιεύματος.

Β4. Να παραθέσετε έναν (1) μονολεκτικό συνώνυμο όρο για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις του κειμένου: φάρμακο, επικουρία, διακριτικό, ευκατάστατους, ευφορία.

Γ. Προεκτείνοντας τον προβληματισμό του συντάκτη, να αναλύσετε το ρόλο που διαδραματίζει η μόδα στη ζωή όλων μας και ιδιαίτερα των νέων. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου 450-550 λέξεων σε νεανικό περιοδικό.

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Ν. ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΡΕΙΣ ΛΥΚΕΙΑΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ - ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ

«Δίνε δωρεάν το χρόνο...»

«Η κατανόηση της ποίησης είναι κάτι το εντελώς άσχετο με ό,τι ως τώρα συνηθίζαμε να ονομάζουμε ευφυΐα... Η κατανόηση αυτή είναι πολύ περισσότερο ζήτημα μιας άλλης ικανότητας, που θα μπορούσαμε ίσως να ονομάσουμε ποιητική νοημοσύνη. Η ποιητική αυτή νοημοσύνη μπορεί να λείπει από τους παντογνώστες κι, ωστόσο, να κατοικεί μέσα στον πιο απλό άνθρωπο» (1). Άραγε, σε τι συνίσταται η ποιητική νοημοσύνη; Πρόκειται για μία διανοητική λειτουργία ή μήπως συνδέεται με μια ικανότητα να φτιάχνουμε τη ζωή μας και να διαχειριζόμαστε το χρόνο της, με τρόπο που να κρατά τις αισθήσεις μας ανοιχτές στο να αναγνωρίσουν τα ουσιαστικά της στοιχεία;

Φαίνεται, ότι στην εποχή μας οι άνθρωποι δεν διακρίνουν την αξία που κρύβουν οι απλές καταστάσεις της ζωής. Δεν έχουν χρόνο γι' αυτές. Όλες οι ρυθμίσεις, που έκαναν παλιότερα στο χρόνο της καθημερινότητας, γνωρίζοντας πότε πρέπει να σταματήσουν τις συμβατικές υποχρεώσεις τους για να ονειροπολήσουν, να ρεμβάσουν, να παίξουν άσκοπα, να χαρούν απλά πράγματα της ζωής, θεωρούνται σήμερα χάσιμο χρόνου. Ο χρόνος έχει αποκτήσει ένα χρηστικό και ωφελιμιστικό χαρακτήρα, γινόμενος «χρόνος δεσμώτης», όπως τον ονομάζει ο ποιητής, γιατί «κανείς μας δεν έδειξε την πρόθεση να τον χτυπήσει στο αδύνατο σημείο του, που είναι η συμβατική του υπόσταση, αυτή που εμείς οι ίδιοι του προσδώσαμε, απλώς για να διευκολύνει τις καθημερινές μας συναλλαγές» (2). Γι' αυτό μας υπενθυμίζει, «κάπου ανάμεσα Τρίτη και Τετάρτη πρέπει να παράπεσε η αληθινή σου μέρα» (3). Όπως όμως μας λέει ο Ελύτης, «αν δεν στηρίξεις το ένα σου πόδι έξω από τη Γη ποτέ σου δεν θα μπορέσεις να σταθείς επάνω της» (4). Σήμερα ακόμη και τον έρωτα προσπαθούμε να τον ζήσουμε στα γρήγορα. Όμως «... ο έρωτας, θέλει περιθώριο χρόνου, έτσι που να αναπτύσσεται ο καθένας μέσα στην αδημονία του άλλου, αποκτώντας κάτι από το άφθαρτο του ονείρου» (5). «Ίσια, ναι, πάει ο χρόνος αλλά ο έρωτας κάθετα και ή κόβονται στα δύο ή που δεν απαντήθηκαν ποτέ» (6).

Η «α-νόητη» διαχείριση που κάνουμε στον χρόνο μας, ίσως να είναι ένα είδος «αυτοτιμωρίας», επειδή απομακρυνθήκαμε από τα ουσιαστικά πράγματα που νοηματοδοτούν τη ζωή μας. «Το ελάχιστο θέλησα και με τιμώρησαν με το πολύ» (7) μας λέει. Το παράδοξο είναι ότι πολλές φορές καμαρώνουμε για τις επιλογές μας. Παράδειγμα αυτό που επιβάλλουμε στα παιδιά μας, από τότε που αρχίζουν μέχρι που τελειώνουν την εκπαίδευσή τους. Πάντα απασχολημένα με δραστηριότητες και υποχρεώσεις σχολικές και εξωσχολικές, προκειμένου να αποκτήσουν τα απαραίτητα εφόδια για να επιβιώσουν αύριο σε μια σκληρή πραγματικότητα. Η πραγματική ζωή, όμως, πού βρίσκεται μέσα σε όλα αυτά; Η ψυχαγωγία έχει πάρει τη μορφή της περιστασιακής εκτόνωσης, ενώ οι φιλικές σχέσεις και ο έρωτας των νέων παιδιών πνίγονται μέσα στα μηνύματα των κινητών τηλεφώνων.

Με τον πληθωρισμό των υλικών και τεχνολογικών δυνατοτήτων που διαθέτουμε σήμερα, χάσαμε την ικανότητα να διακρίνουμε το ουσιαστικό από το επουσιώδες, το αυθεντικό από την απομίμηση. Ο ποιητής γνωρίζει αυτές τις καταστάσεις και κάνει τις επιλογές του. «Από το ελάχιστο φτάνεις πιο σύντομα οπουδήποτε. Μόνο που 'ναι πιο δύσκολο» (8) «Είμαι του ολίγου και του ακριβούς» (9) «Αρνούμαι τροφή στους χορτάτους που ζητούν κι άλλη, κι άλλη πείνα» (10).

Η επιθυμία μας να κερδίσουμε όλο και περισσότερα πράγματα έχει μειώσει δραματικά τους χαλαρούς χρόνους της καθημερινότητάς μας, οι οποίοι είναι εξίσου σημαντικοί και απαραίτητοι με τους υπόλοιπους χρόνους της ζωής. Όπως η αγρανάπαυση είναι απαραίτητη για τη γη αν θέλουμε να παραμείνει εύφορη και να μην μαραζώσει, έτσι και ο χωρίς σκοπιμότητα άμορφος χρόνος είναι ζωτικής σημασίας. Για τον σύγχρονο άνθρωπο, όμως, που έχει σαν σύνθημα «ο χρόνος είναι χρήμα», αυτά είναι πολυτέλειες.

Ακόμη και τον ελεύθερο χρόνο του τον έχει μετατρέψει σε «υποχρεωτικές» διακοπές, μεταφέροντας σε ένα νέο περιβάλλον τους ίδιους ρυθμούς και το ίδιο στρίμωγμα που υπάρχει στην καθημερινότητά του. Ίσως μάλιστα να ακούει σαν αφελείς τις προτροπές του ποιητή, που μας λέει «Εμπρός λοιπόν για μια στιγμή ας παίξουμε ό,τι μας κατέβει από το νου: ζάρια, κουδούνια, πλόες, αγάπες, όστρακα. Και τα λάθη μας να τα βάζουμε κι αυτά στον λογαριασμό» (11). Φαίνεται, ότι αυτές οι καταστάσεις, που συχνά θεωρούμε σαν χάσιμο χρόνου, εμπεριέχουν ένα νόημα που αφαιρέσαμε από τη ζωή μας.

Ο Ελύτης όμως το υπενθυμίζει «Δίνε δωρεάν το χρόνο αν θες να σου μείνει λίγη αξιοπρέπεια» (12), «Πλησίον μας βρίσκεται η γλυκιά γοητεία των γνώριμων πραγμάτων και των απλών τους ανταποκρίσεων» (13), αλλά όσο και αν ακούγεται παράξενο, μας προειδοποιεί «Γνωρίζω πόσο είναι, σε έσχατη ανάλυση, δύσκολο πράγμα η απλότητα» (14). Όπως τα παιδιά μέσα από το παιχνίδι τους κατορθώνουν να δημιουργήσουν έναν άλλο κόσμο, έτσι και οι μεγάλοι θα μπορούσαν να ξανανακαλύψουν τη ζωή τους, εάν αναγνώριζαν την αξία των απλών πραγμάτων που τη συνθέτουν γιατί «μια ανθρωπότητα που δεν βρίσκει τον τρόπο να ξαναφτιάξει τον κόσμο γύρω της, βρίσκει τον τρόπο να γεράσει και πολύ γρήγορα μάλιστα» (15).

Η ποιητική νοημοσύνη δεν αναφέρεται σε μία διανοητική λειτουργία. Συνιστά μια ικανότητα να δημιουργούμε διασυνδέσεις, που να κρατούν σε επικοινωνία τα διάφορα επίπεδα της ζωής μας, διατηρώντας τις αισθήσεις μας ανοιχτές ώστε να συλλάβουν το πραγματικό νόημα των απλών καταστάσεων που μας περιβάλλουν. Δυστυχώς, όμως, τα βιώματά μας περιορίζονται ολοένα περισσότερο σε εικονικού τύπου απολαύσεις, ενώ η δημιουργία μιας βουλιμικής λογικής, μας έχει μετατρέψει σε «... νεόπλουτους της μεγάλης συλλογιστικής μας ικανότητας...» (16).

Από τη στιγμή που αφαιρέσαμε το χρόνο από τις απλές χαρές της ζωής στο όνομα μιας άκρατης ματαιοδοξίας, είναι δύσκολο να βρούμε το νόημά της. Όπως με λύπη διαπιστώνει ο ποιητής: «Είναι κρίμας αυτός ο ισόβιος εγκλεισμός στην κιβωτό της Ανάγκης, με καθηλωμένες τις αισθήσεις σε υπηρετικό επίπεδο» (17), γιατί τελικά «Το μόνο πράγμα που παίρνει μαζί του πεθαίνοντας ο άνθρωπος είναι το μικρό εκείνο μέρος της περιουσίας του, που ίσα-ίσα δεν ενδιαφέρει κανέναν άλλον. Κάτι λίγες αισθήσεις ή στιγμές• δυο τρεις νότες κυμάτων, την ώρα που το μαλλί το παίρνει ο αέρας με τα γλυκά ψιθυρίσματα στο σκοτάδι• ολίγες μέντες από δύο κοντά βαλμένες ανάσες•...» (18).

Ίσως μέσα από τα αδιέξοδα που βιώνουμε στις μέρες μας, μπορέσουμε κάποια στιγμή να συνειδητοποιήσουμε την «α-νοησία» που κρύβει η εποχή μας, γιατί, «θέλουμε δεν θέλουμε, είμαστε όλοι μας δέσμιοι μιας ευτυχίας που από δικό μας λάθος αποστερούμαστε» (19).

Δημ. Δαμίγος, Ελευθεροτυπία, 30/6/02

____________________________________________________________________________________

Ανοιχτά Χαρτιά (1) σ. 479, (14) σ. 7, (19) σ. 43

Εν λευκώ (2) σ. 358, (5) σ. 170, (13) σ. 174, (15) σ. 170, (16) σ. 182, (18) σ. 350

Μικρός Ναυτίλος (8) σ. 51

Μαρία Νεφέλη (3) σ. 105, (4) σ. 29, (12) σ. 57

Ο Κήπος με τις αυταπάτες (9) σ. 14, (10) σ. 14

Ιδιωτική οδός (11) σ. 34, (17) σ. 30

Το Φωτόδεντρο (6) σ. 50, (7) σ. 41

Θέματα:

Α. Πυκνώστε το δημοσίευμα σε ένα δικό σας κείμενο 130 λέξεων.

Β1. Να σχολιάσετε σύντομα το περιεχόμενο του αποσπάσματος: «Όπως η αγρανάπαυση είναι απαραίτητη για τη γη αν θέλουμε να παραμείνει εύφορη και να μην μαραζώσει, έτσι και ο χωρίς σκοπιμότητα άμορφος χρόνος είναι ζωτικής σημασίας».

Β2. Να επισημάνετε τον τρόπο ανάπτυξης της 3ης παραγράφου.

Β3. Ποιο θέμα – ερώτημα απασχολεί στην αρχή τον ποιητή; Σε ποιο σημείο δίνει την απάντηση; Να καταγράψετε τη συλλογιστική πορεία που ακολουθεί.

Β4. α. Γιατί ο συντάκτης ενσωματώνει στο δημοσίευμά του τόσο πολλές απόψεις του Ελύτη;

β. Να σχολιάσετε το ύφος των φράσεων του Ελύτη.

Γ. Έχοντας διαβάσει το παραπάνω δημοσίευμα, την προσοχή σας ελκύει η τρίτη παράγραφος. Ο συντάκτης, αν και σε ώριμη ηλικία, υπερασπίζεται τα παιδιά και ειδικότερα τους μαθητές. Στείλτε μια επιστολή στο συντάκτη εκφράζοντας ως νέοι άνθρωποι τις απόψεις σας για τη σημασία του ελεύθερου χρόνου στη ζωή των νέων. Στο τέλος, να αναφέρετε ποιους τρόπους ψυχαγωγίας θεωρείτε εποικοδομητικούς και επωφελείς για τους νέους, οπότε πρέπει να τους επιδιώκετε, και ποιους άγονους και βλαπτικούς, οπότε πρέπει να τους αποφεύγετε.

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Ν. ΓΛΩΣΣΑΣ Α' ΛΥΚΕΙΟΥ - ΕΝΟΤΗΤΑ: ΦΙΛΙΑ

[Οι παρέες]

Παραδοσιακά, ο ελεύθερος χρόνος ήταν κατεξοχήν ο χρόνος των κοινωνικών συναναστροφών. Στις θρησκευτικές και κοινοτικές γιορτές και στα πανηγύρια, στις οικογενειακές συγκεντρώσεις, στο καθιερωμένο απογευματινό ή κυριακάτικο «σουλάτσο» σε κάποιους δρόμους και πλατείες, τα μέλη της κοινωνίας είχαν την ευκαιρία να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, να ανταλλάξουν μοναδικές και πολύτιμες εμπειρίες, τις χαρές τους και τις λύπες τους, να αναζητήσει ο καθένας και να βρει καθρεφτισμένη στα πρόσωπα κάποιων άλλων, την κοινωνική εκτίμηση, την κοινωνική αναγνώριση ή, ακόμα περισσότερο, την αίσθηση ότι γι' αυτούς τους κάποιους άλλους είναι αναντικατάστατος - μοναδικός. «Κι αλήθεια», γράφει ο λογοτέχνης Ασημάκης Πανσέληνος, αναπολώντας τις παρέες των παιδικών και εφηβικών του χρόνων στην παραδοσιακή κοινωνία της Μυτιλήνης των αρχών του αιώνα μας, «τι όμορφο πράγμα θα ήταν η ομαδικότητα στη ζωή των ανθρώπων να εκφραζόταν με μικρούς κύκλους μονάχα, συγκροτημένους αυτόματα με την ελεύθερη προσέγγιση των μελών τους χωρίς καμιά εξωτερική πειθαρχία ή καθοδήγηση. Η παρέα! Αυτή είναι η μόνη ελεύθερη ομάδα, ως τα σήμερα, στη ζωή των ανθρώπων».

Κι όμως! Στις μεγαλουπόλεις των σύγχρονων κοινωνιών της καπιταλιστικής μητρόπολης ακόμα κι η παρέα έχει προ πολλού πάψει να αποτελεί μια «ελεύθερη» ομάδα, στην οποία τα μέλη της συμμετέχουν και συναλλάσσονται αυθόρμητα και αυτόνομα. Οι κοινωνικές δυνάμεις και διαδικασίες που είναι υπεύθυνες για την εμπορευματοποίηση των ανθρώπινων σχέσεων, για τον άκρατο ανταγωνισμό μεταξύ των ανθρώπων με βάση το ατομικό συμφέρον, για την υποταγή του ατόμου σε αλλότριες και καταπιεστικές κοινωνικές καταστάσεις, με λίγα λόγια για την αλλοτρίωση του ανθρώπου και των ανθρώπινων σχέσεων στους χώρους της εργασίας, της οικογένειας και της πολιτικής ζωής, εισχωρούν και καθορίζουν και το χώρο των κοινωνικών συναναστροφών - τη μορφή και τον τρόπο λειτουργίας της σύγχρονης «παρέας». «Τα μέλη της», παρατηρεί ο Ρήσμαν, «ασχολούνται με το να καταναλώνουν τους εαυτούς τους και τους άλλους. Δηλαδή, οι άνθρωποι και οι φιλίες αντιμετωπίζονται ως το σπουδαιότερο απ' όλα τα καταναλωτικά αγαθά».

Για να 'μαστε αγαπητοί ή «δημοφιλείς», ή ακόμα απλά και μόνο για να διασκεδάσουμε ή να ξεφύγου-με από τη μοναξιά, στις κοινωνίες που ζούμε πρέπει να 'χουμε να προσφέρουμε κάτι που να ικανοποιεί την ιδιοτέλεια του άλλου. Όπως θα 'λεγε κι ο Μιλς, και στις κοινωνικές μας συναναστροφές πρέπει να πουλήσουμε μικρά κομμάτια του εαυτού μας για να προσπαθήσουμε να τα ξαναγοράσουμε με το νόμισμα της «δημοτικότητας», της διασκέδασης ή της κοινωνικής αποδοχής. Έτσι, δίνουμε την «προσοχή» μας και το «ενδιαφέρον» μας σε πρόσωπα και πράγματα που δεν μας αγγίζουν πραγματικά. εκφράζουμε τη «χαρά» μας ή τη «λύπη» μας για γεγονότα στη ζωή των άλλων που στην πραγματικότητα δεν μας προξενούν καμιά τέτοια συναισθηματική αντίδραση. δείχνουμε ότι «διασκεδάζουμε» σε περιστάσεις που τις χαρακτηρίζει η τυποποίηση και η ανία. Στις σύγχρονες «συντροφιές» ή κοσμικές συναντήσεις η τάση είναι για τους ανθρώπους απλά να συνυπάρχουν χωρίς να έρχονται σε καμιά ουσιαστική επαφή μεταξύ τους.

Στα 1944 ο Αντόρνο και ο Χορκχάιμερ έγραφαν για τον κάτοικο των μεγαλουπόλεων πως «μπορεί να αντιληφθεί τη φιλία μόνο ως “κοινωνική επαφή”, ότι δηλαδή βρίσκεται σε κοινωνική επαφή με άλ-λους με τους οποίους δεν έχει καμιά εσωτερική επαφή». Ή όπως παρατηρούσαν οι Μπαράν και Σούηζη: «Καθώς η λέξη φιλία ξεθωριάζει και καταλήγει να υποδεικνύει κάποιον που κανείς τυχαίνει να έχει συναντήσει, χρησιμοποιείται για μια πληθώρα γνωριμιών και για κανέναν ιδιαίτερα».

Κάτω απ' αυτές τις συνθήκες είναι τραγική αλλά όχι παράδοξη η διαπίστωση του Ρήσμαν για την αμερικάνικη κοινωνία - που όμως ισχύει για οποιαδήποτε σύγχρονη κοινωνία του αναπτυγμένου καπι-ταλισμού - ότι «το πρόβλημα των ανθρώπων σήμερα είναι οι άλλοι άνθρωποι». Ολοένα και περισσότερο ο σύγχρονος άνθρωπος ανακαλύπτει ότι, όχι μόνο δε διασκεδάζει στις κοινωνικές του συναναστροφές (όλο και πιο συχνά φεύγει από κάποια τέτοια συνάθροιση με τη σκέψη ότι καλύτερα θα 'ταν να 'χε μείνει σπίτι), αλλά παραμένει κι εκεί ουσιαστικά μόνος - δεν αποτελεί παρά μέλος ενός «μοναχικού πλήθους». Και καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι αν είναι, για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Άρθουρ Μίλερ, να μένει μόνος, καλύτερα είναι να μένει μόνος με τον εαυτό του, ο σύγχρονος άνθρωπος κλείνεται στο σπίτι του, κι αποσύρεται στις «ιδιωτικές» του ασχολίες και ενδιαφέροντα.

Αλλά κι εκεί η σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία φροντίζει να μη μείνει πραγματικά μόνος με τον εαυτό του. Τον κατακλύζει με τα πολιτιστικά προϊόντα των ΜΜΕ, με - φτηνά και προσιτά - βιβλία τσέ-πης, με εφημερίδες και περιοδικά, με ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά προγράμματα, με κόμικς και φωτο-ρομάντζα, με δίσκους και κασέτες και βιντεοκασέτες. Ο σκοπός αυτής της εντυπωσιακής μαζικής πολιτιστικής παραγωγής, λένε οι παραγωγοί της, είναι η ψυχαγώγηση, η επιμόρφωση, η ενημέρωση του κοινού. Θέλουν, υποστηρίζουν οι εκπρόσωποι των σύγχρονων ΜΜΕ, να ανοίξουν διάπλατα τους πνευματικούς και αισθητικούς ορίζοντες του «μέσου ανθρώπου», να προσφέρουν πλούσια και πολυποίκιλα ερεθίσματα στον κόσμο της φαντασίας του.

(Μελίνα Σεραφετινίδου, Κοινωνιολογία των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, εκδ. Gutenberg, σελ. 117-120)

Θέματα:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (120 λέξεις).

Β1. Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο το ακόλουθο απόσπασμα: «Το πρόβλημα των ανθρώπων σήμερα είναι οι άλλοι άνθρωποι».

Β2. Να επισημάνετε τη δομή (μέρη και τρόποι ανάπτυξης) της 2ης παραγράφου.

Β3. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το απόσπασμα που διαβάσατε προέρχεται από μελέτη, να αξιολογήσετε το ρόλο των πολλαπλών μαρτυριών που ενσωματώνει στο κείμενο η συγγραφέας.

Γ. Ο λογοτέχνης Ασημάκης Πανσέληνος, αναπολώντας τα εφηβικά του χρόνια, γράφει: «Τι όμορφο πράγμα θα ήταν η ομαδικότητα στη ζωή των ανθρώπων να εκφραζόταν με μικρούς κύκλους μονάχα, συγκροτημένους αυτόματα με την ελεύθερη προσέγγιση των μελών τους χωρίς καμιά εξωτερική πει-θαρχία ή καθοδήγηση. Η παρέα! Αυτή είναι η μόνη ελεύθερη ομάδα, ως τα σήμερα, στη ζωή των αν-θρώπων».

Με αφορμή τη θέση του συγγραφέα για τη σημασία της παρέας στη ζωή των ανθρώπων, να καταθέσε-τε τον προβληματισμό σας για το ρόλο (θετικό/αρνητικό) που παίζουν οι παρέες στη ζωή των νέων και να επισημάνετε τις επιπτώσεις που επιφέρει η βαθμιαία αποδυνάμωση της ομαδικότητας στην προσωπικότητα κάθε ατόμου και στη συνοχή της κοινωνίας. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου στην ηλεκτρονική σελίδα του σχολείου σας.

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ Ν. ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ: "ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ"

Αισθήσεις

Κάποτε ένας γέρων σοφός έγινε μάρτυρας μίας συζήτησης μεταξύ δύο εφήβων που παραλίγο θα κατέληγε σε συμπλοκή μεταξύ τους, αν δεν παρενέβαινε να λύσει τη διαφορά τους. Όπως συμβαίνει συνήθως με τις αυθόρμητες συζητήσεις, ο διάλογος μεταξύ των δύο εφήβων ξεκίνησε ήρεμα για κάποιο ζήτημα που προκάλεσε την προσοχή τους άσχετο προς το επίμαχο σημείο της αντιπαράθεσής των και, σιγά σιγά, ερώτηση στην ερώτηση και απάντηση στην απάντηση, κορυφώθηκε στο ερώτημα για το ποια από τις δύο αισθήσεις, η όραση ή η ακοή, είναι πολυτιμότερη για τη ζωή μας.

«Η όραση, ισχυριζόταν ο ένας έφηβος, «γιατί χάρη σε αυτήν απολαμβάνομε ό,τι ωραίο υπάρχει γύρω μας – τόσο τις ομορφιές της φύσης όσο και τα έργα της τέχνης – τα αγάλματα, τους ζωγραφικούς πίνακες, τις χορευτικές κινήσεις κ.ά.τ. Σκέφτεσαι πόσο μίζερη θα ήταν η ζωή μας, αν, βυθισμένοι στο πηχτό σκοτάδι, δεν βλέπαμε τίποτε άλλο από όλα αυτά;».

«Η ακοή», αντέτεινε ο άλλος έφηβος, «αφού έτσι μπορούμε να ακούμε τους γρύλους τη νύχτα, τα κελαηδίσματα των πουλιών, το θρόισμα των φύλλων, το κελάρυσμα του νερού στα ρυάκια και τα ποτάμια, τον ήχο του βιολιού και των άλλων μουσικών οργάνων, το νανούρισμα της μάνας, τα τραγούδια κ.λπ. Φαντάζεσαι πόσο απελπιστικά μόνοι θα ήμασταν χωρίς τη συντροφιά όλων αυτών των ηχητικών παραστάσεων;»

Καθώς οι δύο έφηβοι είχαν εξαντλήσει τα επιχειρήματα που διέθεταν για να υποστηρίξουν ο καθένας τη θέση του, κατέφυγαν στην ένταση της φωνής, προκειμένου να επιβάλουν ο ένας στον άλλο την άποψή του, δίχως και πάλι όμως να μπορέσει να επικρατήσει κανένας των. Το επόμενο βήμα που τους απέμενε, για να λύσουν τη διαφορά τους, ήταν να πιαστούν στα χέρια. Και θα το έκαναν κάτω από τη μεγάλη ψυχική φόρτιση που βρίσκονταν, αν δεν έμπαινε στη μέση ο γέρων σοφός, που, ως εκείνη την ώρα, παρακολουθούσε αμέτοχος τη σκηνή.

«Ακούστε», τους είπε, «ούτε ο ένας σας ούτε ο άλλος έχετε δίκιο να τσακώνεστε για το αν είναι η όραση ή η ακοή η πιο σπουδαία από τις αισθήσεις μας. Ο δημιουργός μάς προίκισε όχι με δύο αλλά με πέντε αισθήσεις, φροντίζοντας, παράλληλα, να τις ξεχωρίσει σε δύο κατηγορίες: σε εκείνες – συγκεκριμένα, την όραση και την ακοή – που μας εξασφαλίζουν καλύτερη ποιότητα ζωής, και σε εκείνες – ορισμένως, την όσφρηση, τη γεύση και την αφή – που είναι απαραίτητες για να ζήσουμε. Πράγματι, ένας τυφλός ή ένας κουφός δεν μπορεί να χαρεί όσα απολαμβάνει ένας αρτιμελής άνθρωπος. Παρόλ’ αυτά, όμως, και ο τυφλός και ο κουφός, όσο μίζερη κι αν είναι η ζωή τους, έχουν τη δυνατότητα να συνεχίσουν να ζουν.

Αντίθετα, είναι αδύνατον να ζήσει ένας άνθρωπος χωρίς γεύση, χωρίς όσφρηση ή χωρίς αφή. Θα τρώει αγκάθια και, ενώ θα κινδυνεύει να πεθάνει από ακατάσχετη αιμορραγία μέσα του, δε θα αισθάνεται το παραμικρό. θα εισπνέει δηλητηριώδη αέρια δίχως να συνειδητοποιεί τον επερχόμενο θάνατο. θα πιάνει ένα ηλεκτροφόρο σύρμα και δεν θα παίρνει είδηση το ρεύμα που, διαπερνώντας το κορμί του, θα τον στέλνει στον άλλο κόσμο. Αν, λοιπόν, η ζωή αποτελεί για τον καθένα μας το πολυτιμότερο αγαθό, τότε και από τις αισθή-σεις μας εκείνες που αξίζουν πιο πολύ δεν μπορεί να είναι η όραση ή ακοή, αλλά η γεύση, η όσφρηση και η αφή, άνευ των οποίων είναι αδύνατο να ζήσομε.

Και δεν είναι μόνον αυτός ο λόγος που η γεύση, η όσφρηση και η αφή υπερτερούν της όρασης και της ακοής. Εν αντιθέσει προς την όραση και την ακοή, οι αισθήσεις της γεύσης, της όσφρησης και της αφής μάς φέρνουν σε άμεση επαφή με τα πράγματα γύρω μας. Νιώθομε τη σκληρότητα του τραπεζιού, καθώς το αγγίζομε. μυρίζομε το άρωμα του λουλουδιού, καθώς αυτό περνάει εντός μας μέσω της μύτης μας. γευόμαστε τη γλυκύτητα του μελιού, καθώς αυτό ακουμπάει στη γλώσσα μας. κ.ο.κ. Απεναντίας, για να δούμε ή να ακού-σουμε κάτι, θα πρέπει να υπάρχει αυτό σε κάποια απόσταση από μας. διαφορετικά, αν το φέρομε πολύ κοντά στα μάτια μας ή στο αφτί μας, η όψη του και ο ήχος του αντίστοιχα, παραποιούνται.

Χάρη στην άμεση επαφή μας με την πραγματικότητα, που μας εξασφαλίζουν οι αισθήσεις της αφής, της όσφρησης και της γεύσης, τα πράγματα που αγγίζομε, μυρίζομε ή γευόμαστε φωλιάζουν μέσα μας. Γι’ αυτό και οι μνήμες μας για πράγματα που κάποτε αγγίξαμε, μυρίσαμε ή γευθήκαμε συμβαίνει να μας αναστατώνουν – είτε θετικά είτε αρνητικά, ανάλογα με τις περιστάσεις υπό τις οποίες πρωτοήρθαμε σε επαφή μαζί τους – σε μεγαλύτερη ένταση από όσο οι μνήμες για πράγματα που είδαμε ή ακούσαμε.

«Αν, παρά ταύτα», κατέληξε ο γέρων σοφός, απευθυνόμενος στους δύο εφήβους, «οι άνθρωποι εξακολουθούν να εκλαμβάνουν την όραση και την ακοή σαν τις πιο σημαντικές από τις αισθήσεις μας και να διαπληκτίζονται, όπως εσείς τώρα, ως προς το ποια από τις δύο είναι πολυτιμότερη για τη ζωή μας, τούτο συμβαίνει γιατί είναι απείρως πιο σύνηθες να χάσει κανείς την όραση ή την ακοή του από όσο να απωλέσει τη γεύση του, την όσφρησή του ή την αφή του. Υπάρχουν εκατομμύρια συνανθρώπων μας στον κόσμο που εί-ναι τυφλοί ή κουφοί, ενώ είναι ελάχιστοι εκείνοι που δε διαθέτουν όσφρηση, γεύση ή αφή – χωρίς να είμαι βέβαιος αν υπάρχουν και καθόλου. Και είναι γνωστό ότι εκείνο που κατέχομε και θεωρούμε δεδομένο πως δεν θα το χάσομε, το υποβαθμίζουμε κιόλας».

(Θ. Πελεγρίνης, Σφηνάκια, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, σελ. 17)

Θέματα:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (110-120 λέξεις).

Β1. Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο το νόημα του παρακάτω αποσπάσματος: «Και είναι γνωστό ότι εκείνο που κατέχομε και θεωρούμε δεδομένο πως δεν θα το χάσομε, το υποβαθμίζουμε κιόλας».

Β2. Να επισημάνετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της 6ης παραγράφου.

Β3. Να απαντήσετε σύντομα στα παρακάτω ερωτήματα:

α. Από ποιο περιστατικό ξεκινάει ο προβληματισμός και ποιο έχει για κεντρικό του θέμα;

β. Πόσες ενότητες – εικόνες μπορείτε να διακρίνετε στο κείμενο;

γ. Με ποιον τρόπο παρουσιάζει το θέμα του ο συγγραφέας και τι εντύπωση σάς δημιουργεί ο συγκεκριμένος τρόπος;

δ. Τι νομίζετε ότι εκπροσωπούν οι δύο νέοι και τι ο γέρων σοφός;

Β4. α. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για τις λέξεις του κειμένου: συμπλοκή, εκλαμβάνουν, διαπληκτίζονται.

β. Να χρησιμοποιήσετε σε δικές σας προτάσεις τα παρακάτω ονοματικά σύνολα: επίμαχο σημείο, ψυχική φόρτιση.

Γ. Ο Οδυσσέας Ελύτης στο δοκιμιακό του έργο «Ο κήπος με τις αυταπάτες» υποστηρίζει πως «Δυστυχώς, οι άνθρωποι αποκτούν εύκολα μεγάλη παιδεία και σε ό,τι απαιτείται μονάχα εγκέφαλος, διαπρέπουν. Σε ό,τι όμως απαιτείται να μετέχουνε οι αισθήσεις, υπνώττουν». Με αφορμή την άποψη του Ελύτη, σε ένα αποδεικτικό δοκίμιο 500 λέξεων, να παρουσιάσετε τις απόψεις σας, αφενός, για το ρόλο των αισθήσεων στη ζωή του ανθρώπου και, αφετέρου, για τους λόγους που οι αισθήσεις μας «υπνώττουν».

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΗ Ν. ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ Α' ΛΥΚΕΙΟΥ - ΕΝΟΤΗΤΑ: "ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΤΥΠΑ"

«Έχω ζήσει!»

Κύριε Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι,

το θέμα σήμερα το μεσημέρι είναι «Μια αναρχική κοιτάζει τη ζωή». Δεν μπορώ να μιλήσω για όλους τους άλλους αναρχικούς αλλά για τον εαυτό μου θα ήθελα να πω ότι ήμουν τόσο έντονα απασχολημένη με το να ζω τη ζωή μου, ώστε δεν μου απέμενε στιγμή για να την κοιτάξω. Έχω συναίσθηση ότι για τον καθένα έρχεται μια περίοδος που είμαστε υποχρεωμένοι, αναγκαστικά, να καθίσουμε και να κοιτάξουμε τη ζωή. Η περίοδος αυτή είναι το σοφό γήρας, καθότι όμως ποτέ μου δεν έγινα σοφή, δεν περιμένω να φτάσω σε αυτό το σημείο.

Οι περισσότεροι άνθρωποι που κοιτάζουν τη ζωή δεν τη ζουν ποτέ. Αυτό που βλέπουν δεν είναι ζωή αλλά μόνο η σκιά της. Δεν έχουν μάθει ότι η ζωή είναι μια κατάρα που τους έχει σταλεί από έναν αδέξιο Θεό, ο οποίος έφτιαξε τον άνθρωπο κατά την εικόνα του; Γι' αυτόν τον λόγο οι περισσότεροι άνθρωποι κοιτάζουν τη ζωή ως ένα είδος εφαλτηρίου προς έναν παράδεισο στην άλλη ζωή. Δεν τολμούν να ζήσουν τη ζωή ή να αδράξουν το πνεύμα της ζωής από τη ζωή όπως τους παρουσιάζεται. Αυτό σημαίνει ρίσκο• σημαίνει την παραίτησή τους από τα μικρά υλικά τους επιτεύγματα. Σημαίνει την αντίθεση προς την «κοινή γνώμη» και τους νόμους και τους κανόνες της χώρας του καθενός. Υπάρχουν λιγοστοί άνθρωποι που έχουν την τόλμη και το κουράγιο να παραιτηθούν από όσα αγκαλιάζουν στην καρδιά τους. Φοβούνται ότι το πιθανό κέρδος τους δεν θα είναι το αντίστοιχο όσων απαρνήθηκαν. Όσο για εμένα, μπορώ να πω ότι [...] μεγάλωσα με τη ζωή, τη ζωή από όλες τις απόψεις της, στα ύψη και στα βάθη της. Το αντίτιμο που πλήρωσα ήταν υψηλό βεβαίως, όμως αν έπρεπε να το πληρώσω πάλι από την αρχή, θα το έκανα με προθυμία, επειδή αν δεν είσαι πρόθυμος να πληρώσεις το αντίτιμο, αν δεν είσαι πρόθυμος να βουτήξεις στα βάθη, δεν θα κατορθώ-σεις ποτέ να αναρριχηθείς και πάλι στα ύψη της ζωής.

Φυσικά η ζωή παρουσιάζει τον εαυτό της με διαφορετικές μορφές σε διαφορετικές ηλικίες. Ανάμεσα στην ηλικία των οκτώ και των δώδεκα ονειρευόμουν να γίνω μια Ιουδίθ. Αποζητούσα να εκδικηθώ για τα δεινά του λαού μου, των Εβραίων, να κόψω το κεφάλι του κάθε Ολοφέρνη. Όταν ήμουν 14 ήθελα να σπουδάσω ιατρική, ώστε να είμαι ικανή να βοηθήσω τους συνανθρώπους μου. Όταν ήμουν 15 υπέφερα από έρωτα δίχως ανταπόδοση και επιθυμούσα να αυτοκτονήσω με ρομαντικό τρόπο, πίνοντας πολύ ξίδι. Πίστευα ότι αυτό θα με έκανε να φαίνομαι αέρινη και ενδιαφέρουσα, πολύ χλωμή και ποιητική, όταν θα βρισκόμουν στον τάφο μου, στα 16 όμως αποφάσισα έναν πιο δοξαστικό θάνατο. Ήθελα να χορέψω μέχρι θανάτου.

Ύστερα ήρθε η Αμερική, η Αμερική με τα τεράστια εργοστάσιά της, να σπρώχνω τα πετάλια μιας μηχανής για δέκα ώρες την ημέρα, προς δυόμισι δολάρια την εβδομάδα. [Την εμπειρία αυτή] ακολούθησε το μεγαλύτερο γεγονός της ζωής μου, αυτό που με έκανε αυτό που είμαι. Ήταν η τραγωδία στο Σικάγο, το 1887, όταν πέντε από τους πιο ευγενείς ανθρώπους δολοφονήθηκαν δικαστικά από την Πολιτεία του Ιλινόι. Ήταν οι διάσημοι αναρχικοί της Αμερικής - ο Πάρσονς, ο Σπάις, ο Φίσερ, ο Ένγκελς και ο Λινγκ - που δολοφονήθηκαν με τον νόμο την 11η Νοεμβρίου 1887. Ο γενναίος, νεαρός Λινγκ εξαπάτησε τους εκτελεστές του, προτιμώντας να πεθάνει από το ίδιο του το χέρι, ενώ τρεις άλλοι σύντροφοι των εκτελεσθέντων - ο Νίμπι, ο Φίλντεν και ο Σβαμπ - καταδικάστηκαν σε φυλάκιση. Ο θάνατος αυτών των μαρτύρων του Σικάγο ήταν η πνευματική μου γέννηση: το ιδεώδες τους έγινε το κίνητρο ολόκληρης της ζωής μου.

Συνειδητοποιώ ότι οι περισσότεροι από εσάς έχουν πολύ ανεπαρκή, παράξενη και συνήθως ψευδή αντίληψη του αναρχισμού. Δεν σας κατηγορώ. Παίρνετε τις πληροφορίες σας από τον ημερήσιο Τύπο. Αυτό όμως είναι το τελευταίο μέρος στη γη για να ψάξετε για την αλήθεια οποιασδήποτε μορφής. Ο αναρχισμός, για τους μεγάλους δασκάλους και ηγέτες της πνευματικής πλευράς της ζωής, δεν ήταν δόγμα, δεν ήταν κάτι που στραγγίζει το αίμα από την καρδιά και κάνει τους ανθρώπους ζηλωτές, δικτάτορες ή απίθανα βαρετούς. Ο αναρχισμός είναι μια δύναμη απελευθερωτική, επειδή διδάσκει τους ανθρώπους να βασίζονται στις δικές τους δυνατότητες, τους διδάσκει πίστη στην ελευθερία και εμπνέει άνδρες και γυναίκες να παλεύουν για μια κατάσταση της κοινωνικής ζωής όπου όλοι θα είναι ελεύθεροι και ασφαλείς. Στον σημερινό κόσμο δεν υπάρχει ούτε ελευθερία ούτε ασφάλεια: είτε κάποιος είναι πλούσιος είτε φτωχός είτε το επίπεδό του είναι υψηλό είτε χαμηλό, κανένας δεν είναι ασφαλής όσο υπάρχει έστω και ένας σκλάβος στον κόσμο. Κανένας δεν είναι ελεύθερος ή ασφαλής όσο πρέπει να υποτάσσεται στις διαταγές, στα καπρίτσια ή στη θέληση κάποιου άλλου, ο οποίος έχει τη δύναμη να τον τιμωρήσει, να τον στείλει στη φυλακή ή να του στερήσει τη ζωή, να διατυπώ-σει τους όρους της ύπαρξής του, από την κούνια του ακόμη ως τον τάφο.

Δεν είναι μόνο λόγω της αγάπης προς τον συνάνθρωπο, είναι για το δικό τους καλό που οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να κατανοούν το νόημα και τη σημασία του αναρχισμού και δεν θα αργήσει η στιγμή που θα εκτιμήσουν τη μεγάλη αξία και ομορφιά της φιλοσοφίας του.

Ο αναρχισμός αντιμάχεται κάθε απόπειρα μιας ομάδας ανθρώπων ή ενός ατόμου να διαχειρίζεται τη ζωή των άλλων. Η βάση του αναρχισμού είναι η πίστη στην ανθρωπότητα και στις δυνατότητές της, ενώ όλες οι άλλες κοινωνικές φιλοσοφίες δεν έχουν καμία απολύτως πίστη στην ανθρωπότητα. Οι άλλες φιλοσοφίες επιμένουν ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να κυβερνήσει τον εαυτό του και πρέπει να κυβερνάται. Σήμερα οι περισσότεροι πιστεύουν ότι όσο ισχυρότερη είναι η κυβέρνηση τόσο πιο επιτυχημένη θα είναι η κοινωνία. Πρόκειται για την παλαιά πεποίθηση στη ράβδο: όσο περισσότερο τη χρησιμοποιεί κανείς πάνω σε ένα παιδί τόσο αξιότερο θα γίνει όταν μεγαλώσει και γίνει άνδρας ή γυναίκα. Έχουμε ελευθερωθεί από αυτή τη βλακεία. Έχουμε φτάσει να κατανοούμε ότι εκπαίδευση δεν σημαίνει ξύλο, δεν σημαίνει το σακάτεμα, το σκέβρωμα, τη συντριβή της νεαρής ζωής. Έχουμε μάθει ότι η ελευθερία στην ανάπτυξη ενός παιδιού εξασφαλίζει καλύτερα αποτελέσματα, και όσον αφορά το παιδί και όσον αφορά την κοινωνία.

Αυτός, κυρίες και κύριοι, είναι ο αναρχισμός. Όσο μεγαλύτερες είναι η ελευθερία και οι ευκαιρίες για κάθε μονάδα της κοινωνίας τόσο αξιότερο θα είναι το άτομο και τόσο το καλύτερο για την κοινωνία• και τόσο πιο δημιουργική και εποικοδομητική θα είναι η ζωή του συνόλου. Αυτό, εν συντομία, είναι το ιδανικό στο οποίο αφιέρωσα τη ζωή μου.

Ο αναρχισμός δεν είναι μια θεωρία κομμένη και αποξηραμένη. Είναι ένα ζωοφόρο πνεύμα που αγκαλιάζει όλη τη ζωή. Γι' αυτό δεν απευθύνομαι μόνο σε ορισμένα στοιχεία της κοινωνίας: δεν απευθύνομαι μόνο στους εργάτες. Απευθύνομαι στις ανώτερες τάξεις επίσης, επειδή πράγματι χρειάζονται διαφώτιση περισστερο από τους εργάτες. Η ίδια η ζωή διδάσκει τις μάζες και είναι μια αυστηρή, αποτελεσματική δασκάλα. Δυστυχώς η ζωή δεν διδάσκει εκείνους που θεωρούν τους εαυτούς τους επίλεκτους της κοινωνίας, τους καλύτερα μορφωμένους, τους ανώτερους. Πίστευα πάντα ότι κάθε μορφή πληροφορίας και εκπαίδευσης που βοηθά να διευρυνθεί ο πνευματικός ορίζοντας των ανδρών και των γυναικών είναι πολλή χρήσιμη και θα έπρεπε να χρησιμοποιείται. Επειδή, σε τελευταία ανάλυση, η μεγάλη περιπέτεια - που είναι η ελευθερία, η αληθινή έμπνευση όλων των ιδεαλιστών, των ποιητών και των καλλιτεχνών - είναι η μόνη ανθρώπινη περι-πέτεια για την οποία αξίζει να παλεύει και να ζει κανείς.

Δεν γνωρίζω πόσοι από εσάς έχουν διαβάσει το θαυμάσιο πεζοτράγουδο του Γκόρκι που λέγεται Το φίδι και το γεράκι. Το φίδι δεν μπορεί να καταλάβει το γεράκι. «Γιατί δεν ξεκουράζεσαι εδώ στα σκοτεινά, στην όμορφη, γλιστερή υγρασία;» ρωτάει το φίδι. «Γιατί να πετάγεσαι στους ουρανούς; Δεν ξέρεις τους κινδύνους που παραμονεύουν εκεί, τη βία και την καταιγίδα που σε περιμένουν εκεί, και το όπλο του κυνηγού που θα σε γκρεμίσει και θα καταστρέψει τη ζωή σου;». Αλλά το γεράκι δεν έδειξε προσοχή. Άπλωσε τις φτερούγες του και πετάχτηκε στους αιθέρες, το θριαμβευτικό τραγούδι του να αντηχεί στους ουρανούς. Μια μέρα το γεράκι γκρεμίστηκε, το αίμα ανάβλυζε από την καρδιά του και το φίδι είπε: «Ανόητε, σε προειδοποίησα, σου είπα να μείνεις εκεί όπου ήμουν, στα σκοτεινά, στην όμορφη, ζεστή υγρασία, όπου κανένας δεν μπορούσε να σε βρει και να σε βλάψει». Αλλά με την τελευταία του πνοή το γεράκι απάντησε: «Έχω πετάξει στους αιθέρες, έχω ανεβεί σε ύψη ιλιγγιώδη, έχω αντικρίσει το φως, έχω ζήσει, έχω ζήσει!» ".

(Έμα Γκόλντμαν)

Θέματα:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (120 λέξεις).

Β1. Να αναπτύξετε σε δύο παραγράφους το νόημα των παρακάτω χωρίων του κειμένου:

α. «η μεγάλη περιπέτεια - που είναι η ελευθερία, η αληθινή έμπνευση όλων των ιδεαλιστών, των ποιητών και των καλλιτεχνών - είναι η μόνη ανθρώπινη περιπέτεια για την οποία αξίζει να παλεύει και να ζει κανείς».

β. «Έχουμε φτάσει να κατανοούμε ότι εκπαίδευση δεν σημαίνει ξύλο, δεν σημαίνει το σακάτεμα, το σκέβρωμα, τη συντριβή της νεαρής ζωής. Έχουμε μάθει ότι η ελευθερία στην ανάπτυξη ενός παιδιού εξασφαλίζει καλύτερα αποτελέσματα, και όσον αφορά το παιδί και όσον αφορά την κοινωνία».

Β2. Στο κείμενο που διαβάσατε το α’ ενικό πρόσωπο εναλλάσσεται με το γ’ πρόσωπο. Τι εξυπηρετεί αυτή η εναλλαγή της εκφοράς του λόγου;

Β3. Η ομιλία κλείνει με την αφήγηση μιας ιστορίας του Ρώσου συγγραφέα Μαξίμ Γκόρκι. Τι επιδιώκει η ομιλήτρια με την παρεμβολή αυτής της ιστορίας;

Β4. Να χρησιμοποιήσετε σε δικές σας προτάσεις τις παρακάτω λέξεις, ώστε να φαίνεται καθαρά η σημασία τους: εφαλτήριο, αδράξουν.

Γ. Το κείμενο αναφέρεται στην πολιτική ιδεολογία του αναρχισμού που έδωσε νόημα στη ζωή της Έμα Γκόλντμαν. Στην εποχή μας, ωστόσο, πολλοί διαπιστώνουν πως δεν υπάρχουν ιδεολογίες ικανές να νοηματοδοτήσουν τη ζωή των νέων, γι’ αυτό και άλλοι νέοι ιδιωτεύουν, ενώ κάποιοι άλλοι εκτονώνονται με τυφλές πράξεις βίας. Υποθέστε ότι γράφετε ένα κείμενο στο προσωπικό σας ηλεκτρονικό ημερολόγιο (blog), για την ιδεολογία εκείνη που θα μπορούσε να οιστρηλατήσει τους σημερινούς νέους και να αποτελέσει δρομοδείκτη για την πορεία τους στη ζωή. (Κάθε άποψη είναι δεκτή, αρκεί να είναι επαρκώς τεκμηριωμένη.)

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ Ν. ΓΛΩΣΣΑ - ΕΝΟΤΗΤΑ: "ΓΛΩΣΣΑ"

«Για τη σωτηρία των γλωσσών»

Το 1987 πέθανε στην Πάλα της Καλιφόρνιας μια 94χρονη, η τελευταία μιλούσε την κουπένιο. Τώρα δεν υπάρχει κανείς που να μιλάει αυτή την παλιά βορειοαμερικανική γλώσσα ούτε άλλωστε τα ματιπού, τα αμαπά, τα σκιανά, τα απιακά, τα κοϊάρι, τα γίμας... Οι ηλικιωμένοι φεύγουν, το ίδιο και οι γλώσσες: κάθε δεκαπέντε μέρες εξαφανίζεται μία - είκοσι πέντε το χρόνο. Αν δεν γίνει τίποτε, οι μισές από τις 5.000 γλώσσες που ομιλούνται σήμερα θα έχουν εξαφανιστεί σε έναν αιώνα.

Τι μας νοιάζει όμως, αν πάψει να μιλιέται η παταξό ή η νακρεχέ; «Οι γλώσσες», εξηγεί ο Αζέζ στο γαλλικό «Λ' Εξπρές», «είναι λίγο σαν τα διάφορα είδη ζώων: ζουν, πεθαίνουν, υποκύπτουν σε επιθέσεις αρπακτικών. Και δεν είναι μόνον οι λέξεις που εξαφανίζονται μαζί με καθεμιά απ' αυτές. Εξαφανίζεται μια ιστορία, μια μνήμη, ένας τρόπος σκέψης. Λίγο από την ανθρωπιά μας». Άλλωστε, προσθέτει ο γλωσσολόγος, το φαινόμενο δεν αφορά μόνον τις ινδονησιακές ή τις αφρικανικές γλώσσες, αφορά και τις άλλες γλώσσες του πλανήτη, οι οποίες απειλούνται από τα αγγλοαμερικανικά. Πρόκειται για πραγματικό κατακλυσμό, ο οποίος συμβαίνει μέσα στη γενική αδιαφορία.

Στο τελευταίο βιβλίο του («Halte a la mort des langues», εκδ. Odile Jacob), o Αζέζ εξηγεί πως, όταν εξαφανίζεται μια γλώσσα, δεν χάνονται μόνο κείμενα, αλλά και ένας τρόπος κατανόησης της φύσης, μια αντίληψη για τον κόσμο - φτωχαίνει συνεπώς η ανθρώπινη ευφυΐα. Συνήθως οι γλώσσες πεθαίνουν πέφτοντας θύματα μιας άλλης, κυρίαρχης γλώσσας, της γλώσσας εκείνων που έχουν την εξουσία και το χρήμα ή εκείνων που επιβάλλονται με τον στρατό, τα μέσα επικοινωνίας, το σχολείο: όταν οι Ευρωπαίοι αποίκισαν την Αμερική, οι ιεραπόστολοι δίδασκαν στους Ινδιάνους ότι ο Θεός δεν αγαπάει τις ινδιάνικες γλώσσες, επειδή είναι διαβολικές. Άλλοτε ήταν τα λατινικά που εξαφάνισαν τα ιλλυρικά, τα δακικά, τα γαλατικά• σήμερα, τα αγγλοαμερικανικά οδηγούν γλώσσες στον αφανισμό.

Ο Αζέζ επισημαίνει πως το πρόβλημα επιδεινώνεται, επειδή οι γλώσσες που εξαφανίζονται είναι κυρίως φυλών με προφορική παράδοση και έτσι γλώσσα και λόγος χάνονται μαζί, δεν μένει τίποτε για να διατηρήσει τα ίχνη τους. «Είμαστε πιο κοντά στους κροκοδείλους απ' ό,τι πιστεύουν οι διανοούμενοι», υποστηρίζει ο Αζέζ. «Υπακούμε ακόμη στο τμήμα εκείνο του εγκεφάλου μας που παράγει τους πολέμους, τις αντιπαραθέσεις, τις εδαφικές διενέξεις κ.λπ. Η ικανότητα της γλώσσας είναι αυτή που μας διαχωρίζει από τους πιθήκους. Και οι γλώσσες μας είναι ό, τι πιο ανθρώπινο έχουμε. Είναι ένας καλός λόγος για να τις υπερασπιστεί κανείς, δεν είναι;».

(Γ. Αγγελόπουλος, εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 14/11/2000)

Θέματα:

Α. Πυκνώστε το δημοσίευμα σε ένα δικό σας κείμενο 70-80 λέξεων.

Β1. Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο τη δήλωση ενός εναπομείναντα της αφρικανικής φυλής Κομάνι, στους οποίους τα 500 χρόνια κατοχής από αποίκους, επέβαλαν τη σιωπή: «Κάθομαι εδώ, χωρίς τη γλώσσα των γονιών μου. Είμαι ανίσχυρος… Μερικές φορές αισθάνομαι ότι εξαφανίζομαι. Αυτό μου προκαλεί λύπη».

Β2. α. Ποια τα δομικά στοιχεία της δεύτερης παραγράφου και πώς αναπτύσσεται;

β. Με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η τρίτη παράγραφος;

Β3. Να δικαιολογήσετε τη χρήση της ενεργητικής/παθητικής σύνταξης στις παρακάτω προτάσεις:

• σήμερα, τα αγγλοαμερικανικά οδηγούν γλώσσες στον αφανισμό.

• οι μισές από τις 5.000 γλώσσες που ομιλούνται σήμερα θα έχουν εξαφανιστεί σε έναν αιώνα.

Β4. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για τις λέξεις: ευφυΐα, αφανισμό, επιδεινώνεται, διενέξεις.

Γ. Ζούμε, λένε οι επιστήμονες, μια πρωτοφανή «σφαγή» των γλωσσών του κόσμου. Ποιοι λόγοι οδηγούν μια διάλεκτο στο θάνατο; Αν δέχεστε ότι με τη γλώσσα ο άνθρωπος δημιουργεί και ονομάζει τον κόσμο, όπως ισχυρίζεται ο Γ. Σεφέρης, τότε σε ποια στέρηση υποβάλλονται τα άτομα που χάνουν τη γλώσσα τους; Στα ερωτήματα αυτά καλείστε να απαντήσετε με μια ομιλία σας σε ένα συνέδριο για τη «Σωτηρία των Γλωσσών και των Διαλέκτων».

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ Ν. ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ Α' ΛΥΚΕΙΟΥ: ΕΝΟΤΗΤΑ "ΔΙΑΛΟΓΟΣ"

«Δημοσιογραφία της διαβούλευσης»

Ζούμε σε μια εποχή όπου κατακλυζόμαστε από πληροφορίες. Αυτό όμως που απαιτεί η δημοκρατία είναι ο δημόσιος διάλογος, όχι πληροφορίες. Κανείς δεν παραβλέπει την αξία των πληροφοριών, αλλά χρειαζόμαστε το είδος των πληροφοριών που είναι αναγκαίο για να δημιουργηθεί ενεργός διάλογος. Για να επιτευχθεί όμως αυτό, πρέπει να θέτουμε τα σωστά ερωτήματα στο πεδίο της δημόσιας αντιπαράθεσης.

Πώς θα γίνει αυτό εφικτό, όταν από το πλήθος των πληροφοριών που εισπράττουμε καθημερινά έχουμε αρχίσει να χάνουμε την ικανότητα να τις ξεχωρίζουμε και στην πράξη τις δεχόμαστε με παθητικό τρόπο; Από αυτή την παρατήρηση συνάγεται ότι ο στόχος των μέσων ενημέρωσης πρέπει να είναι η ενθάρρυνση του δημόσιου διαλόγου και όχι η παροχή πληροφοριών στους πολίτες. Όπως όμως έχουν τα πράγματα, τα μέσα ενημέρωσης τείνουν να προσφέρουν σχεδόν αμέτρητες πληροφορίες, τις οποίες ουσιαστικά δεν ξέρουμε τι να τις κάνουμε. Δεν είναι μυστικό ότι το κοινό γνωρίζει λιγότερα για τα δημόσια ζητήματα σε σχέση με το παρελθόν. Χιλιάδες συμπολίτες μας δεν μπορούν να πουν τι είναι ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, ποιο είναι το έργο της Βουλής, τι προβλέπει το Σύνταγμα για τις εξουσίες, πώς εμφανίστηκε και λειτουργεί το πολιτικό σύστημα.

H άγνοια για τις δημόσιες υποθέσεις συνήθως αποδίδεται στην αποτυχία του εκπαιδευτικού συστήματος και μόνο δευτερευόντως στην αποτυχία των MME να επιτελέσουν τον ενημερωτικό τους ρόλο. Ωστόσο, από τη στιγμή που το κοινό δε συμμετέχει στα εθνικά ζητήματα, δεν έχει λόγο να είναι καλύτερα ενημερωμένο. Όταν λοιπόν ο διάλογος έχει αρχίσει να υποβαθμίζεται, η παροχή πληροφοριών δεν κάνει τη διαφορά.

Γιατί γίνεται αυτό; Ο δημόσιος διάλογος διεθνώς άρχισε να παρακμάζει από τότε που τα MME, ιδιαίτερα ο Τύπος, έγιναν περισσότερο επαγγελματικά, πολιτικά ουδέτερα και «περισσότερο συνειδητοποιημένα» για τον πολιτικό τους ρόλο, με αποτέλεσμα η πληροφορία, εκτός κι αν συμβάλλει στο δημόσιο διάλογο, να καθί-σταται άσχετη, αποπροσανατολιστική, χειραγωγική - στην καλύτερη περίπτωση. Όλο και περισσότερο, η πληροφορία παράγεται από εκείνους που επιθυμούν να προβάλουν κάτι ή κάποιον - μια άποψη, έναν πολιτικό - χωρίς να υποστηρίζουν τα προσόντα - τις ιδιότητές του ή σαν να πρόκειται για κάποιο προϊόν. Έτσι, μεγάλη μερίδα των μέσων ενημέρωσης στην προσπάθειά τους να ενημερώσουν το κοινό έχουν μετατραπεί σε αγωγό παρόμοιο με «άχρηστο ταχυδρομείο», όπου οι πολίτες γίνονται παραλήπτες πλήθους άχρηστων πληροφοριών που κανείς δεν θέλει, οι περισσότερες από τις οποίες καταλήγουν στον κάλαθο των αχρήστων.

Παρά ταύτα, ο όγκος των πληροφοριών αυξάνεται και το σημαντικότερο αποτέλεσμα αυτής της τάσης - πέραν της καταστροφής των δασών και του προβλήματος διαχείρισης των σκουπιδιών - είναι η υποβάθμιση του κύρους της λέξης. Όταν οι λέξεις χρησιμοποιούνται ως εργαλεία για δημοσιότητα ή προπαγάνδα, χάνουν τη δύναμη της πειθούς. Σύντομα καταλήγουν να μη σημαίνουν τίποτα για κανέναν. Οι άνθρωποι χάνουν την ικανότητά τους να χρησιμοποιούν τη γλώσσα με ακρίβεια και σαφήνεια ή ακόμη και να ξεχωρίζουν τη μία λέξη από την άλλη. Μάλλον τα μοντέλα του προφορικού λόγου κυριαρχούν στον γραπτό παρά το αντίστροφο και ο καθημερινός λόγος αρχίζει να επισκιάζει το γραπτό, που απαιτεί σκέψη και επιχειρήματα.

Μία από τις λύσεις είναι οι δημοσιογράφοι να πάρουν ξανά στα χέρια τους την ενημέρωση. Στις ΗΠΑ την τελευταία δεκαετία η δημοσιογραφική κοινότητα έχει προτείνει τη δημιουργία της «κοινωνικής» δημοσιογραφίας (public journalism). Βασική πρόταση αυτής της κίνησης είναι ότι η δημοσιογραφία πρέπει, αφενός, να αποσκοπεί στη βελτίωση της ποιότητας της κοινωνικής ζωής και, αφετέρου, να ενθαρρύνει τη συμμετοχή και το διάλογο στην κοινωνία. Στόχος είναι η μετατόπιση από τη «δημοσιογραφία της πληροφορίας και της ψυχαγωγίας» στη «δημοσιογραφία της διαβούλευσης», που θα προκαλεί διάλογο και αντιπαράθεση. Με αυτή την προοπτική, η δημοσιογραφική λογική της ουδέτερης και αντικειμενικής ενημέρωσης δεν έχει νόημα, ούτε όμως σημαίνει επιστροφή στην κομματικοποιημένη ή στρατευμένη δημοσιογραφία.

Για να το πούμε απλά. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε στον 21ο αιώνα δεν είναι η διακίνηση των πληροφοριών, αλλά με ποιον τρόπο οι πληροφορίες θα μετατραπούν σε γνώση. Τα μέσα ενημέρωσης, ιδιαίτερα οι εφημερίδες, πρέπει να απεμπλακούν από την παροχή πληροφοριών και να στραφούν στην παροχή γνώσεων, δηλαδή συγκροτημένες πληροφορίες που εντάσσονται σε κάποιο πλαίσιο και οδηγούν κάποιον να αναζητήσει περισσότερες πληροφορίες με σκοπό να κατανοήσει κάτι που αφορά τον κόσμο. Χωρίς οργανωμένες πληροφορίες, όπως έχει επισημάνει ο Νιλ Πόστμαν, μπορεί να γνωρίζουμε κάτι από τον κόσμο, αλλά πολύ λίγα σχετικά με αυτόν. Όταν κάποιος έχει γνώση, μπορεί να βγάζει νόημα από τις πληροφορίες, γνωρίζει πώς να τις συσχετίσει με τη ζωή κάποιου. Ειδικότερα, γνωρίζει πότε οι πληροφορίες είναι άσχετες.

(Στέλιος Παπαθανασόπουλος, ΤΑ ΝΕΑ, 06/04/2006)

Θέματα:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (100 λέξεις).

Β1. «Όταν οι λέξεις χρησιμοποιούνται ως εργαλεία για δημοσιότητα ή προπαγάνδα, χάνουν τη δύναμη της πειθούς»: να σχολιάσετε σε μία παράγραφο το νόημα της παραπάνω διαπίστωσης.

Β2. α. Ποια είναι η άποψη του αρθρογράφου για τις πληροφορίες που δεχόμαστε από τα ΜΜΕ; Με ποιον τρόπο τεκμηριώνει την άποψή του στη δεύτερη παράγραφο;

β. Να αναπτύξετε αντιθετικά σε μία παράγραφο το ζεύγος εννοιών: «δημοσιογραφία της πληροφορίας και της ψυχαγωγίας» vs «δημοσιογραφία της διαβούλευσης».

Β3. Να σχολιάσετε τη συνεκτικότητα και τη συνοχή των παραγράφων.

Β4. Ο αρθρογράφος επικαλείται τη λογική (με επιχειρήματα και τεκμήρια) και την αυθεντία. Να γράψετε τρία παραδείγματα από το κείμενο, ένα για κάθε περίπτωση.

Β5. Από το δεύτερο συνθετικό των παρακάτω λέξεων να σχηματίσετε μία άλλη σύνθετη λέξη: διαβούλευσης, απεμπλακούν, παροχή.
Γ. «Στόχος είναι η μετατόπιση από τη «δημοσιογραφία της πληροφορίας και της ψυχαγωγίας» στη «δημοσιογραφία της διαβούλευσης», που θα προκαλεί διάλογο και αντιπαράθεση». Με αφορμή την παραπάνω διαπίστωση, να εξετάσετε κατά πόσο η τηλεόραση – όπως λειτουργεί – προωθεί το δημόσιο διάλογο και να προτείνετε συγκεκριμένους τρόπους με τους οποίους ο δημοσιογραφικός λόγος μπορεί να καταστεί ουσιαστικό βήμα για το διάλογο των πολιτών.