Μεθοδολογία ανάπτυξης/σχολιασμού άποψης σε παράγραφο

Κατανόηση κειμένου είναι μία διαδικασία κατασκευής νοήματος μέσω της αλληλεπίδρασης αναγνώστη και κειμένου. Η κατανόηση κειμένου προϋποθέτει την ύπαρξη τριών οντοτήτων:

1. του αναγνώστη που κατανοεί,

2. του κειμένου προς κατανόηση και

3. της δραστηριότητας - αλληλεπίδρασης η οποία είναι μέρος της κατανόησης.

ΒΗΜΑΤΑ:

1. Διαβάζουμε πολλές φορές το απόσπασμα.

2. Το εντάσσουμε στη συνολική λογική του κειμένου, για να το κατανοήσουμε καλύτερα. Πολλές φορές, διευκρινίσεις για όρους του αποσπάσματος περιέχονται σε άλλα σημεία του κειμένου.

3. Υπογραμμίζουμε τις λέξεις-κλειδιά.

4. Διαπιστώνουμε εάν ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τη γλώσσα λογικά ή συνυποδηλωτικά.

5. Στη δεύτερη περίπτωση αποσυμβολίζουμε το απόσπασμα και το διατυπώνουμε κυριολεκτικά.

6. Διαπιστώνουμε τη λογική σχέση που συνδέει τις προτάσεις / φράσεις / λέξεις του αποσπάσματος. Συνήθως, η σχέση αυτή καθορίζει και το βασικό τρόπο ανάπτυξης της δικής μας παραγράφου.

7. Αφού αναδιατυπώσουμε το απόσπασμα (με δικές μας λέξεις), το τοποθετούμε ως θεματική περίοδο στην προς ανάπτυξη παράγραφο.

8. Από τη στιγμή αυτή, η θεματική περίοδος αποτελεί την αποδεικτέα θέση που καλού-μαστε να αποδείξουμε.

9. Για να την αναπτύξουμε μπορούμε να θέσουμε – με βάση την αποδεικτέα θέση – ορισμένα θεμελιώδη ερωτήματα: ΤΙ – ΓΙΑΤΙ – ΣΥΝΕΠΩΣ – ΑΝ ΔΕΝ – ΜΗΠΩΣ ΔΕΝ – ΠΩΣ, τα οποία ενεργοποιούν σκέψεις και συλλογισμούς.

10. Με βάση την αποδεικτέα θέση, συγκεντρώνουμε αποδεικτικό υλικό (θεωρητικό και πρακτικό) και οργανώνουμε την επιχειρηματολογία μας με τις 11 μεθόδους οργάνωσης των επιχειρημάτων:

1. ορισμός – διευκρίνιση

2. διαίρεση

3. αιτιολόγηση

4. αποτέλεσμα-σκοπός

5. αντίθεση

6. ερώτηση-απάντηση

7. προϋποθέσεις

8. ιστορική αναφορά

9. μαρτυρία

10. αξιολόγηση

11. συμπέρασμα

Εφαρμογή:«Ο Τύπος αποτελεί το βασικό μέσο άσκησης κριτικής στην εξουσία».

1Η δημοκρατία είναι το μόνο πολίτευμα που απαιτεί την άσκηση σοβαρής, αμείλικτης και συνεχούς κριτικής, 2προκειμένου να αποκαλύπτονται οι όποιες αδυναμίες κατά την άσκηση της εξουσίας και οι τυχόν ατασθαλίες. 3Κι αυτό γιατί το δημοκρατικό πολίτευμα, ενώ είναι το καλύτερο των πολιτευμάτων, είναι ταυτόχρονα και το πιο εύθραυστο, 4με την έννοια ότι κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή από τους υπονομευτές του. 5Γι’ αυτό στα πλουραλιστικά πολιτικά καθεστώτα, ο Τύπος ως «τέταρτη εξουσία» είναι επιφορτισμένος με το καθήκον να επιβλέπει την ομαλή λειτουργία των τριών άλλων εξουσιών, να κα-ταγγέλλει τις παραλείψεις τους, να διαφωτίζει τις αποφάσεις τους, ασκώντας έλεγχο και κριτική προς πάσα κατεύθυνση. 6Αντίθετα, στα ολοκληρωτικά καθεστώτα, αυτή η λειτουργία βρίσκεται εξ ολοκλήρου στην υπηρεσία των κρατούντων. 7Εφόσον, λοιπόν, η πολιτική κριτική του Τύπου είναι αντικειμενική, αμερόληπτη, ακριβοδίκαιη και αδογμάτιστη, 8τότε σίγουρα ο Τύπος αποτελεί εγγύηση για το δημοκρατικό πολίτευμα.

Η πρόταση 1 αποτελεί αξιολογική κρίση

Η πρόταση 2 δηλώνει τον επιδιωκόμενο σκοπό της πρότασης 1

Η πρόταση 3 αιτιολογεί την πρόταση 2

Η πρόταση 4 διευκρινίζει την πρόταση 3

Η πρόταση 5 αποτελεί λογικό συμπέρασμα της πρότασης 4

Η πρόταση 6 δίνει την αντίθεση της πρότασης 5

Η πρόταση 7 αποτελεί προϋπόθεση με την οποία ισχύει η πρόταση 5

Η πρόταση 8 αποτελεί το τελικό συμπέρασμα.

Παραδείγματα
1. Να αναπτύξετε σε μια παράγραφο 80 έως 100 λέξεων το περιεχόμενο του παρακάτω αποσπάσματος του κειμένου: … με το ένα βιβλίο ν’ ανασκευάζει ή να πολεμάει τ’ άλλο, όλα μαζί σε γυμνάζουν στη διαδικασία του διαλόγου… (Ημερήσια, 2009)

Η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στα βιβλία εκγυμνάζει τον άνθρωπο στη διαδικασία του διαλόγου. Το βιβλίο είναι χώρος έκφρασης, διακίνησης και αντιπαράθεσης ιδεών, από-ψεων και θεωριών. Η ύπαρξη διαφορετικών, ακόμη και αντίθετων οπτικών απέναντι σε ένα θέμα συμβάλλει στην πολυπρισματική θέαση της πραγματικότητας και στον πλου-ραλισμό των ιδεών. Όλα αυτά αποτελούν έναυσμα πνευματικής αναζήτησης και κριτικής προσέγγισης, αποδεσμεύουν το άτομο από προκαταλήψεις και δογματισμούς, φραγμούς στην επικοινωνία με τους άλλους και προάγουν το διάλογο. Συνεπώς, το άτομο μαθαίνει να σέβεται τις απόψεις των άλλων και αποκτά πνευματική ανεκτικότητα. (87 λέξεις)

2. Να αναπτύξετε σε 100-120 λέξεις το περιεχόμενο του ακόλουθου αποσπά-σματος από το κείμενο: «Και η Ελευθερία είναι υ π ε ύ θ υ ν η. Τούτο σημαίνει πως δεν είναι μεγάλη η ευθύνη του ανθρώπου μονάχα όταν έχει χάσει την Ελευθερία του αλλά κι όταν την έχει κερδίσει.»  (Επαναληπτικές Ημερησίων 2007)

Ελευθερία και ευθύνη είναι έννοιες αλληλένδετες. Κατ’ αρχάς, εξαρτάται από τον καθένα μας να κατακτήσει την εσωτερική του ελευθερία. Αλλά και όταν την κατακτήσει, είναι υπεύθυνος να την αξιοποιήσει, για να πετύχει τους υψηλούς στόχους που θέτει στη ζωή του και όχι να την σπαταλήσει σε άγονες περιπλανήσει. Επίσης, έχει ευθύνη να προφυλάξει την ελευθερία από τους εχθρούς της. Κι αυτό γιατί η ελευθερία είναι ένα διαρκές αγώνισμα, μια ανάβαση στην κλίμακα του πολιτισμού, μια δοκιμασία εις το διηνεκές. Αντίθετα, η ανευθυνότητα είναι εχθρός της ελευθερίας. Ο ανεύθυνος είναι και ανελεύθερος, εφόσον αποποιείται την ελευθερία του και δεν αποδέχεται τις ευθύνες για ό,τι πράττει και για όσα παραλείπει να πράξει.

3. "H δημόσια, κι όχι μόνο, ζωή, πάσχει όπως έχουμε επισημάνει κι άλλες φορές από έναν έντονο επικοινωνισμό". Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 200-250 λέξεων το περιεχόμενο του αποσπάσματος.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η επιμέλεια της δημόσιας εικόνας των κυβερνήσεων έχει, για πολλούς λόγους, κερδίσει έδαφος σε βάρος της παραγωγής πολιτικής τα τελευταία 30 χρόνια. Στην Ελλάδα το φαινόμενο αναπτύχθηκε γρήγορα τα τελευταία 15 χρόνια. Επικοινωνισμός είναι η κυριαρχία της εικόνας στην πολιτική. Όταν μόνος στόχος της πολιτικής είναι η εικόνα. Δικαιολογημένα, η κατάληξη -ισμός προδιαθέτει αρνητικά. Ο επικοινωνισμός ακούγεται σαν να είναι μια ασθένεια της σύγχρονης πολιτικής ζωής στην Ελλάδα. Αν λοιπόν ήταν ιός ο επικοινωνισμός, τότε είναι ισχυρός και αρκετά μεταλλαγμένος, γιατί προσβάλλει οριζόντια τους φορείς του συστήματος της πολιτικής – και όχι μόνο - επικοινωνίας στη χώρα μας. Ας θυμηθούμε πόσες φορές προφέρονται και γράφονται το επίθετο ‘επικοινωνιακός’ και το επίρρημα ‘επικοινωνιακά’ στα ΜΜΕ. Από το πιο σπουδαίο μέχρι το ασήμαντο, τα πάντα στην πολιτική ανάγονται, αργά ή γρήγορα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στη διάσταση της επικοινωνίας. Παλιά ο πολιτικός στηριζόταν στην προσωπική επαφή του με τον κόσμο, στο πολιτικό του αισθητήριο και τη διορατικότητά του. Σήμερα όλα αυτά έχουν αντικατασταθεί από τους δημοσκόπους. Οι δημοσκοπήσεις όχι μόνο δεν προσφέρουν ασφαλή στοιχεία, αλλά απλούστατα οι πολιτικοί τις χρησιμοποιούν απλώς για να βρουν τρόπους επικοινωνιακής διαχείρισης των τάσεων της κοινής γνώμης και όχι σαν εργαλεία διάγνωσης και επίλυσης των σημαντικών για την κοινωνία προβλημάτων. Γίνεται φανερό πως ο ‘επικοινωνισμός’ είναι εδώ και πλήττει όχι μόνο τους πολιτικούς. Εξίσου, αν όχι περισσότερο, αφορά τους δημοσιογράφους. Αλλά και το κοινό της πολιτικής που όλο και πιο εθισμένο σε αυτόν αλλά και δύσπιστο εξαιτίας του γίνεται.

KΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ Ν. ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ (περιλαμβάνεται στο βιβλίο: ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΟΛΟ ΤΟ ΛΥΚΕΙΟ, εκδ. ΠΑΤΑΚΗ

[Περί φιλίας]

Κατά πόσον οι σημερινές συνθήκες ζωής επιτρέπουν να διατηρούνται ή να δημιουργούνται φιλίες, σαν αυτές που όλοι στο παρελθόν έχουμε ζήσει; Φιλίες που προϋποθέτουν συλλογικότητα, επικοινωνία και ενδιαφέρον περίσσιο για τους συντελεστές τους.

Δύσκολες οι απαντήσεις. Αν το καλοσκεφτούμε, ο καθένας από μας έχει κάτι να πει για φιλίες που ατόνησαν, για φιλίες που στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης έδειχναν αυθεντικές, τότε που όλοι αισθανόμασταν δυνατούς τους κτύπους της καρδιάς για μεγάλα οράματα και μεγάλες επιδιώξεις. Και τότε, αν θυμάστε καλά, κανείς δεν είχε διανοηθεί ότι τα μεγάλα πράγματα θα προωθούνταν χωρίς το δέσιμο των ανθρώπων μεταξύ τους, τη βαθιά αξεπέραστη φιλία. Σήμερα, ο χρόνος έχει συμβάλει στο να εξανεμιστεί εκείνο το κλίμα. Ο σύγχρονος άνθρωπος γίνεται όλο και πιο ανθεκτικός στις φιλικές προκλήσεις, περιχαρακώνεται σε σημείο προκλητικό, απορρίπτει τον άλλον με φοβερή ταχύτητα και γι’ αυτή τη συμπεριφορά του έχει ως μόνιμη επωδό την έλλειψη εμπιστοσύνης και την υπεραπασχόληση. Εγωκεντρικός, περιχαρακωμένος και με σαφείς πλέον ατομικιστικές αντιλήψεις εξαντλεί την έννοια της φιλίας σε επιφανειακές και με ημερομηνία λήξης κοινωνικές σχέσεις. Θα έχετε όλοι πιάσει τον εαυτό σας να λέτε, «α, ναι, έχω πολλούς γνωστούς, αλλά φίλους, ε, εντάξει... ».

Οι ρυθμοί διαβίωσης είναι τόσο γρήγοροι, ώστε ο άνθρωπος έχει ελάχιστες δυνατότητες να ξανοιχτεί και να πειραματιστεί. Πιεζόμενος υπερβολικά προκειμένου να αντεπεξέλθει σε χιλιάδες μικρές δοκιμασίες, τις οποίες εν πολλοίς ο ίδιος δημιούργησε, θέλοντας να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνίας, οπαδός του «φαίνεσθαι» κι όχι του «είναι», φροντίζει να επιδίδεται σε αγώνα δρόμου επαγγελματικής ανέλιξης σε τέτοιο βαθμό, ώστε η έννοια «φιλία», ποδοπατημένη από τον ανταγωνισμό, να ηχεί εξωπραγματική. Μια έννοια που την εντοπίζει κανείς πιο εύκολα σε παλιά βιβλία, αλλά δεν θέλει να τη βιώσει, που την ακούει μέσα από αφηγηματικές συζητήσεις γηραιών κυριών, αλλά απορεί, που την οσφραίνεται μέσα από επετειακές εκπομπές της τηλεόρασης, όπου παλιοί αγωνιστές ανατρέχουν στις «στιβαρές» φιλίες που δημιουργήθηκαν μέσα από κοινές αγωνίες μιας άλλης νιότης, αλλά τους αποδίδει γραφικότητα. Σήμερα αποφεύγουμε ακόμη και να μιλάμε στους γείτονες, πόσω μάλλον να κάνουμε ένα βήμα παραπέρα.

«Μιλάτε στους διπλανούς σας», ήταν ένα από τα συνθήματα που κυριαρχούσαν στο Παρίσι τον Μάη του ’68, μας θυμίζει ο Κορνήλιος Καστοριάδης στο βιβλίο του «Η Άνοδος της Ασημαντότητας». Μέσα από το κίνημα εκείνου του Μάη συντελέστηκε μια καταπληκτική κοινωνικοποίηση, έστω κι αν ήταν τελικά παροδική. Οι άνθρωποι αναζητούσαν τη ζέστη και τη μυρωδιά του άλλου. Διακατέχονταν από τις ίδιες διαθέσεις: α-πέρριπταν την κενή ασημαντότητα και την πομπώδη βλακεία και ποθούσαν μεγαλύτερη ελευθερία για τον καθένα και για όλους. Γύρευαν την αλήθεια και την ελευθερία, γύρευαν όμως και την κοινότητα... αυτήν που προϋποθέτει τη συλλογικότητα και τη φιλία.

Σήμερα η έννοια της συλλογικότητας έχει αμβλυνθεί και ο ατομικισμός αποτελεί την κορωνίδα του συστήματος. Πώς να αντέξει λοιπόν η φιλία; Κάποιοι καλύπτουν τα κενά συνωστιζόμενοι σε γραφεία ψυχολόγων, κάποιοι άλλοι σε ινστιτούτα καλλωπισμού. Κάνουν γιόγκα μετά μανίας, κτυπιούνται ώρες πάνω σε διάφορα όργανα, λοξοκοιτούν τους συναθλητές τους, καταγράφουν τον τρόπο που κινούνται, το τι φοράνε, το πώς γέρνουν το σώμα ή το κεφάλι, το πώς πίνουν στο διάλειμμα την πορτοκαλάδα. Ρουφούν σαν άλλο φρεντοτσίνο τις συμβουλές των περιοδικών ποικίλης ύλης, εκεί όπου η γυναίκα είναι αποδεκτή μόνον αν έχει συγκεκριμένες αναλογίες. Ξέρετε, τώρα, ποιες.

Για να σοβαρευτούμε όμως, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι νέοι άνθρωποι, λάτρεις της τεχνολογίας, λάτρεις όμως και της ήσσονος προσπάθειας – οι φιλίες έχουν ζόρι– στρέφονται προς την απρόσωπη ηλεκτρονική επικοινωνία, τα ηλεκτρονικά ταχυδρομεία. Στις ΗΠΑ μάλιστα αναπτύσσεται ραγδαία ο κλάδος της on line ψυχοθεραπείας (e-therapy). Λογικό, από τη στιγμή που εξέλιπε ο κολλητός ο φίλος, η κολλητή αν και κουτσομπόλα γειτόνισσα.

Και εν μέσω αυτής της απαξίας μιας αρετής, όπως ήταν η φιλία για τον αρχαιοελληνικό κόσμο, (κατά τον Πυθαγόρα, ο φίλος είναι ο άλλος μας εαυτός και μοιράζεται μαζί μας την αυτή ψυχή), αυξάνονται διεθνώς οι πωλήσεις βιβλίων που καταπιάνονται με την ευτυχία. Πανζουρλισμός πραγματικός και αναζήτηση αντιδότου. Οι Εργατικοί στη Βρετανία έχουν τον δικό τους γκουρού της ευτυχίας (η ευτυχία γι’ αυτόν είναι συνδεδεμέ-νη βεβαίως με την οικονομική ευμάρεια), ενώ στο BBC προβάλλεται «Η Φόρμουλα της Ευτυχίας»...

«Απ’ όλα τα αγαθά που μας παρέχει η σοφία για τη διασφάλιση μιας ευτυχισμένης ζωής, το μεγαλύτερο είναι η απόκτηση φίλων», έλεγαν οι επικούρειοι φιλόσοφοι, αλλά ποιος έχει πια χρόνο γι’ αυτούς. Κι αν κάποια στιγμή μας κεντρίζουν το ενδιαφέρον, είναι η αυξανόμενη ασημαντότητα του κοινωνικού περιβάλλοντος που μας κάνει να μη μιλάμε για τα παλιά τα αποφθέγματα. Προφανώς επανακαθορίζουμε τις συντεταγμένες ζωής. Προσαρμόζουμε τη σκέψη μας και τη συμπεριφορά μας στα δεδομένα του σύγχρονου κόσμου και αναζητούμε νέους κανόνες για το ευ ζην. Κανείς, ωστόσο, δεν μπορεί ακόμη να πει αν θα παρασύρουμε μαζί μας στο μέλλον τη λησμονημένη συλλογικότητα και τη βαθιά έννοια της φιλίας που την περιβάλλει.

(Ρίτσα Μασούρα, «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 14-5-2006)

Θέματα:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (120 λέξεις).

Β1. «Απ’ όλα τα αγαθά που μας παρέχει η σοφία για τη διασφάλιση μιας ευτυχισμένης ζωής, το μεγαλύτερο είναι η απόκτηση φίλων»: Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο το περιεχόμενο της παραπάνω διαπίστωσης.

Β2. Ποια είναι τα δομικά μέρη της 3ης παραγράφου και με ποια μέθοδο αναπτύσσεται;

Β3. Να απαντήσετε σύντομα στα παρακάτω ερωτήματα: α. Ποια η λειτουργία του ερωτήματος στην πρώτη παράγραφο; β. Σε άλλα σημεία η αρθρογράφος χρησιμοποιεί α’ πληθυντικό και άλλοτε β’ πληθυντικό πρόσωπο. Σε τι αποβλέπει σε κάθε περίπτωση;

Β4. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με τρία χωρία από το κείμενο:
Επίκληση στην αυθεντία:

Τεκμήριο:

Επιχείρημα:

Β5. Να μελετήσετε το κείμενο και κατόπιν:

α. Να παραθέσετε έναν μονολεκτικό συνώνυμο όρο για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις:

εξανεμιστεί, περιχαρακώνεται.

β. Να παραθέσετε έναν μονολεκτικό αντώνυμο όρο για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις:

παροδική, αμβλυνθεί, απέρριπταν.

γ. Να χρησιμοποιήσετε σε μια δική σας πρόταση τη λόγια φράση: «ήσσων προσπάθεια».

Γ. Προεκτείνοντας τον προβληματισμό της αρθρογράφου για τη δοκιμασία της φιλίας στην εποχή μας, να συντάξετε ένα κείμενο για το περιοδικό του σχολείου σας, στο οποίο να εξετάσετε τη σχέση φιλίας και τεχνολογίας. Πιστεύετε πως τα επιτεύγματα της τεχνολογίας (διαδίκτυο, κινητό τηλέφωνο κ.ά.) ευνοούν ή δυσχεραίνουν τη σύναψη φιλικών δεσμών μεταξύ των νέων;

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ Ν. ΓΛΩΣΣΑ της Β' ΛΥΚΕΙΟΥ

T.V.: Φίλος ή εχθρός;

Ξανά, μία ακόμη φορά, στο προσκήνιο η τηλεόραση και ο εν δυνάμει παιδαγωγικός ή ο τοις πράγμασι εκμαυλιστικός ρόλος της. Η συζήτηση διεξάγεται με μανιχαϊκούς όρους. Οι αφορισμοί και οι δαιμονολογικές κατασκευές δίνουν και παίρνουν και τα αντίπαλα στρατόπεδα διασταυρώνουν καθημερινώς τα ξίφη τους. Οι μεν ενοχοποιούν το μέσο και όχι τη χρήση του και ζητούν παρεμβάσεις από το κράτος, τη δικαιοσύνη, το ραδιοτηλεοπτικό συμβούλιο, την ΕΣΗΕΑ και όποιον άλλο φορέα είναι πρόθυμος να βάλει τάξη στα τηλεοπτικά πράγματα. Οι δε υπερασπίζονται με φανατισμό το προϊόν που παράγεται από τηλοψίας, επισείοντας τις μετρήσεις θεαματικότητας, τις οποίες ερμηνεύουν ως απόδειξη επιδοκιμασίας και απορρίπτουν μετά βδελυγμίας κάθε σκέψη για συναινετικές ρυθμίσεις στο τηλεοπτικό τοπίο, γιατί αυτές υπονομεύουν την ελευθερία της έκφρασης και φαλκιδεύουν το δικαίωμα του δημοσιογράφου να ιεραρχεί όπως αυτός νομίζει τη σειρά προβο-λής των θεμάτων.

Η πολωτική ατμόσφαιρα που επικρατεί και οι εξ αυτής ακραίες προσεγγίσεις συσκοτίζουν το πρόβλημα. Είναι οριακή η θέση που είχε διατυπώσει ο Άρης Φακίνος το 1994, όταν, απαντώντας στο ερώτημα αν μπορεί να υπάρξει ποιοτική τηλεόραση, είπε ότι «πρέπει να σταματήσουμε να αναζητούμε ήλιο τα μεσάνυχτα και παρθένες στα πορνεία». Είναι όμως και ανόητη η αντίληψη που υποστηρίζει ότι «η τηλεόραση είναι αυτή που είναι γιατί έτσι τη θέλουν οι πολίτες και, αν δεν τους αρέσει, μπορούν να την κλείσουν ή να αλλάξουν κανά-λι».

Κι όμως υπάρχουν «παρθένες στα πορνεία». Στα τόσα χρόνια που λειτουργεί η ιδιωτική τηλεόραση - γιατί περί αυτής ο λόγος - έχουν εμφανιστεί και εξαιρετικές δημοσιογραφικές εκπομπές και σοβαρές ερευνητικές προσπάθειες και αξιολογότατες σειρές και, το κυριότερο, ο κόσμος τις στήριξε και τις επιβράβευσε. Να συμφωνήσουμε ότι δεν ήταν αυτές που έδωσαν τον τόνο. Να συμφωνήσουμε ότι χάθηκαν μέσα στην πλημμυρίδα της ασχήμιας, της ελαφρότητας και της κοινοτοπίας. Όμως υπήρξαν και ενισχύουν την άποψη ότι δεν ευθύνεται το μέσο αλλά ο τρόπος με τον οποίο το χρησιμοποιούν οι διάφοροι επαγγελματίες του είδους. Το γιατί συμπεριφέρονται έτσι είναι άλλης τάξεως πρόβλημα, που ξεφεύγει από τα όρια αυτού του σημειώματος. Συνοπτικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η απάντηση πρέπει να αναζητηθεί στην τρομερή ιδεολογική δύναμη του μέσου και στο σχέδιο χειραγώγησης των πολιτών από την πλευρά των ποικιλώνυμων συμφερόντων που ελέγχουν την ενημέρωση και την ψυχαγωγία.

Η προεκτεθείσα απόλυτα ιδεαλιστική άποψη για το ρόλο της τηλεόρασης συγκρούεται με την απόλυτα κυνική. Οι οπαδοί της δεύτερης σχολής επικαλούνται τη θεωρητική δυνατότητα του απλού πολίτη να προτιμήσει άλλο δρόμο ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, να διαλέξει ένα από τα πολλά κανάλια που υπάρχουν και επιπροσθέτως καταθέτουν προς υπεράσπιση των θέσεών τους τα «βαριά» χαρτιά: την ελευθερία της έκφρασης και την ελευθερία επιλογής με δημοσιογραφικά κριτήρια της σειράς των ειδήσεων. Αν δεν έχουμε να κάνου-με με απύθμενη ευήθεια, τότε πρόκειται για την αποθέωση της υποκρισίας. Και εξηγούμαστε:

Η προσφυγή σε λύσεις πέρα και έξω από τις προσφερόμενες από την τηλεόραση θα ήταν δυνατή, αν το ακροατήριο είχε συνηθίσει σε διαφορετικούς τρόπους ενημέρωσης και ψυχαγωγίας. Οι κυκλοφορίες των εφημερίδων, οι πωλήσεις των βιβλίων και οι γλίσχρες εισπράξεις των θεάτρων μάς πείθουν ότι οι περισσότεροι πολίτες για διάφορους λόγους έχουν αναθέσει στην τηλεόραση το ρόλο της κάλυψης των κενών τους στους τομείς της ενημέρωσης και της ψυχαγωγίας. Η τηλεόραση είναι το πιο φτηνό, το πιο άμεσο, το πιο ε-ντυπωσιακό και συνάμα το πιο διαβρωτικό - γιατί εισβάλλει στα σπίτια χωρίς αντίδρομο λόγο - μέσο για την πλειονότητα. «Αλλάξτε κανάλι» φωνάζουν οι απολογητές «αν δεν σας αρέσει αυτό που βλέπετε». Για να δούμε τι; Είναι εκπληκτική η ομοιότητα των τηλεοπτικών προϊόντων. Όλοι μοιάζουν με όλους σε όλα τα επίπεδα: ειδήσεις, ενημερωτικές εκπομπές, ριάλιτι σόου, σκουπίδια. Ο συναγωνισμός δεν είναι για το καλύτερο αλλά για το χειρότερο. Οι υπεύθυνοι εξαντλούν τη φαντασία τους με στόχο να κερδίσουν τον αγώνα της τηλεθέασης διά της πλειοδοσίας στο χρηματιστήριο της φτήνιας. Η πρόταση για διαφυγή προς εναλλακτικές μορφές τηλεόρασης θα είχε νόημα, αν αυτές υπήρχαν.

Το αδιαμεσολάβητο δημοσιογραφικό κριτήριο για την κατάταξη των ειδήσεων είναι ο άλλος διαδεδομένος μύθος. Αλήθεια ποιο δημοσιογραφικό κριτήριο επιβάλλει να ιεραρχούνται η φλεγμονή της τάδε ηθοποιού, η εγκυμοσύνη της δείνα, οι κόντρες του άλλου, με άλλους συναδέλφους του για το τραγούδι της Γιουροβίζιον ως ειδήσεις σπουδαιότερες, από την ανάδειξη της Κικής Δημουλά ως μέλους της Ακαδημίας Αθηνών ή από τη διακυβερνητική διάσκεψη για το σύνταγμα της Ευρώπης; Αν οι πρώτες είναι σοβαρότερες ειδήσεις συγκριτικά με τις δεύτερες και δικαιωματικά καταλαμβάνουν περίοπτη θέση στα βραδινά δελτία, τότε πρέπει να αρχίζουμε ως κλάδος να προβληματιζόμαστε για το επίπεδο των υπηρεσιών που προσφέρουμε.

Με όλα αυτά δεν θέλουμε να υποστηρίξουμε ότι είναι απαραίτητες κάποιες παρεμβάσεις από την πλευρά του κράτους ή άλλων μηχανισμών. Κάθε άλλο. Υπάρχει όμως ο κίνδυνος, αν δεν πρυτα-νεύσει η ηθική της ευθύνης, το κύμα δυσαρέσκειας να φουντώσει και το σύνθημα «αλήτες-ρουφιάνοι-δημοσιογράφοι» να μην το φωνάζουν μόνο οι περιθωριακές ομάδες, αλλά να αποκτήσει διαστάσεις χιονοστιβάδας. Κι ας μην οχυρώνο-νται οι εξωραϊστές του τηλεοπτικού τοπίου πίσω από τις μετρήσεις τηλεθέασης, γιατί το «βλέπω» δεν ση-μαίνει κατ’ ανάγκην και «επιδοκιμάζω».

Τάσος Παππάς, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 10/03/2002, ελαφρά διασκευασμένο

Θέματα:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (120 λέξεις).

Β1. «Ο συναγωνισμός δεν είναι για το καλύτερο αλλά για το χειρότερο. Οι υπεύθυνοι εξαντλούν τη φαντασία τους με στόχο να κερδίσουν τον αγώνα της τηλεθέασης διά της πλειοδοσίας στο χρηματιστήριο της φτήνιας»: να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 80-90 λέξεων το περιεχόμενο του αποσπάσματος.

Β2. Να επισημάνετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της 6ης παραγράφου («Το αδιαμεσολάβητο … προσφέρουμε»).

Β3. Κυκλώστε το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση:

I. «εκμαυλιστικός» είναι αυτός που:

α. παραπλανά

β. παρασύρει στη διαφθορά

γ. αποπροσανατολίζει

δ. χειραγωγεί

II. «φαλκιδεύουν» σημαίνει

α. περιφρουρούν

β. καταργούν

γ. αφαιρούν

δ. περιορίζουν / νοθεύουν

Β4. Να εντάξετε σε δικά σας φραστικά σύνολα τις παρακάτω λέξεις/φράσεις, ώστε να φαίνεται καθαρά η σημασία τους: διασταυρώνουν συνεχώς τα ξίφη τους, επισείοντας, κυνική, γλίσχρες, πρυτανεύσει.

Β5. Να αιτιολογήσετε τις παρακάτω προτάσεις με πληροφορίες που θα αντλήσετε από το κείμενο:

- H τηλεόραση είναι το πιο εντυπωσιακό και συνάμα διαβρωτικό μέσο.

- Δεν ευθύνεται η ίδια η τηλεόραση, αλλά ο τρόπος χρήσης της.

- δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις έξω από την εμπορική τηλεόραση.

Γ. Γράψτε ένα άρθρο (600 λέξεων) για την ηλεκτρονική εφημερίδα του σχολείου σας στο οποίο να αναλύσετε τους τρόπους με τους οποίους, κατά τη γνώμη σας, θα μπορούσε να επιτευχθεί ποιοτικότερη λειτουργία της τηλεόρασης.

Απαντήσεις

Α. Το δημοσίευμα αντιπαραθέτει δύο απόψεις για το ρόλο της τηλεόρασης. Η πρώτη επιρρίπτει την ευθύνη στο ίδιο το μέσο και επικαλείται την κρατική μεσολάβηση, ενώ η δεύτερη αποκηρύσσει κάθε απόπειρα ελέγχου. Ο συντάκτης παραδέχεται πως μπορεί να υπάρξει ποιοτική τηλεόραση, αρκεί να κατανοηθεί ο ιδεολογικός ρόλος της και τα ποικίλα συμφέροντα που την ελέγχουν. Επίσης, αντικρούει την άποψη που υπερασπίζεται τη δήθεν ελευθερία της έκφρασης και της επιλογής των ειδήσεων με ειδησεογραφικά κριτήρια. Αφενός, θεωρεί πως δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις, διότι τα τηλεοπτικά προγράμματα είναι πανομοιότυπα, αφετέρου, ανησυχεί για τον τρόπο ιεράρχησης των ειδήσεων. Τέλος, απορρίπτοντας την ανάγκη έξωθεν επεμβάσεων στα τηλεοπτικά πράγματα, προσδοκά την ανάληψη ευθύνης από τη μεριά των δημοσιογράφων, ώστε να κατευναστούν οι ακραίες σε βάρος τους αντιδράσεις. (121 λέξεις)

Β1. Ο ανταγωνισμός στο δημοσιογραφικό πεδίο εξωθεί σε μόνιμη επιτήρηση των δραστηριοτήτων των ανταγωνιστών και σε αμοιβαία κατασκόπευση των προγραμμάτων τους, με στόχο τα κανάλια να αντιγράψουν και να εφαρμόσουν συνταγές επιτυχίας, αποφεύγοντας λάθη που οδήγησαν σε αποτυχία. Το αποτέλεσμα είναι ο ανταγωνισμός όχι μόνο να μην παράγει πρωτοτυπία, αντίθετα, να ευνοεί την ομοιογένεια της προσφοράς, όπως εύκολα μπορεί να διαπιστωθεί, αν συγκριθούν τα περιεχόμενα των μεγάλων εβδομαδιαίων περιοδικών ή των ραδιοφωνικών ή τηλεοπτικών καναλιών με μεγάλη ακρο-αματικότητα.

Β2. Δομή 6ης παραγράφου:

• Θ.Π.: «Το αδιαμεσολάβητο … μύθος».

• Ανάπτυγμα: «Αλήθεια … της Ευρώπης;»

• Κατακλείδα: «Αν οι πρώτες … προσφέρουμε».

Τρόπος ανάπτυξης: με παραδείγματα.

Β3. I-β, II-δ.

Β4. – Οι βουλευτές, όταν κατατίθεται προς ψήφιση ένα νομοσχέδιο, διασταυρώνουν συνεχώς τα ξίφη τους.

- Ο δάσκαλος, για να νουθετήσει τους μαθητές του, συχνά επισείει την απειλή της τιμωρίας.

- Προέβη σε κυνική ομολογία της αποτυχίας του, και όλοι έμειναν άναυδοι.

- Αν και δουλεύει σκληρά, τα γλίσχρα εισοδήματά του δεν του φτάνουν να ζήσει με αξιοπρέπεια.

- Για να επιλυθεί το πρόβλημα, πρέπει να πρυτανεύσει η λογική από όλες τις αντιμαχόμενες πλευ-ρές.

Β5.

- Γιατί εισβάλλει στα σπίτια χωρίς αντίδρομο λόγο για την πλειονότητα.

- Η απάντηση πρέπει να αναζητηθεί στην τρομερή ιδεολογική δύναμη του μέσου και στο σχέδιο χει-ραγώγησης των πολιτών από την πλευρά των ποικιλώνυμων συμφερόντων που ελέγχουν την ενη-μέρωση και την ψυχαγωγία.

- Είναι εκπληκτική η ομοιότητα των τηλεοπτικών προϊόντων. Όλοι μοιάζουν με όλους σε όλα τα ε-πίπεδα: ειδήσεις, ενημερωτικές εκπομπές, ριάλιτι σόου, σκουπίδια. Ο συναγωνισμός δεν είναι για το καλύτερο αλλά για το χειρότερο. Οι υπεύθυνοι εξαντλούν τη φαντασία τους με στόχο να κερδίσουν τον αγώνα της τηλεθέασης διά της πλειοδοσίας στο χρηματιστήριο της φτήνιας.

Γ. Ενδεικτικές απαντήσεις

Μπορούμε να καλυτερεύσουμε την τηλεόραση και πώς;

Η καλυτέρευση της τηλεόρασης δεν είναι καθόλου εύκολη δουλειά. Αντίθετα, μάλιστα, προϋποθέτει οπωσδήποτε την ταυτόχρονη καλυτέρευση όλων των παραγόντων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση κι αλληλεξάρτηση μαζί της κι επηρεάζουν (έτσι) το τελικό της αποτέλεσμα. Πολύ περιληπτικά, είναι ανάγκη λοιπόν να γίνουν τα εξής:

1. Η τηλεόραση πρέπει να αποφεύγει στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό τον «εναγκαλισμό» του συστήματος, οποιωνδήποτε οργανωμένων συμφερόντων και της κρατικής (ιδιαίτερα της κυβερ-νητικής) εξουσίας. Θα πρέπει, αντίθετα, να στηρίζεται όσο μπορεί περισσότερο στο προσωπικό της, στο λαό που την παρακολουθεί και τους φορείς που τον εκπροσωπούν, δηλ. κοινοβούλιο, τοπική αυτοδιοίκηση, συνδικάτα, πολιτιστικούς φορείς κ.λπ.

2. Η οργάνωση και η λειτουργία της τηλεόρασης πρέπει να υλοποιούν την προσπάθειά της γι’ αποκέ-ντρωση, ενώ τελικός στόχος θα είναι η δυνατότητα λήψης των διαφόρων αποφάσεων στο επίπεδο που αυτές εκτελούνται. Τα πλεονεκτήματα στην περίπτωση αυτή είναι φανερά.

3. Στόχος της τηλεόρασης δεν πρέπει να είναι η μεγαλύτερη ακροαματικότητα, που έχει αιτία κι απο-τέλεσμα το διαρκές κυνήγι για το οικονομικό της κέρδος, γιατί έτσι ελέγχεται από τη διαφήμιση και προκαλεί την αναπαραγωγή των «φθαρμένων αξιών» της κοινωνίας, που εμποδίζουν την προοδευ-τική εξέλιξη. Με τον ίδιο τρόπο προκαλεί επίσης ακόμα πιο πολύ την «ισοπέδωση», την παθητικο-ποίηση και τη μαζικοποίηση του τηλεθεατή. Αντίθετα, λοιπόν, κύριος στόχος της τηλεόρασης πρέπει να είναι το κοινωνικό και πολιτιστικό κέρδος κάθε τηλεθεατή χωριστά αλλά και του κοινωνικού συνόλου.

4. Η τηλεόραση θα πρέπει επίσης να παρακολουθεί συνέχεια κι από κοντά τις συχνές τεχνολογικές ή άλλες εξελίξεις, που πραγματοποιούνται σε όλους του τομείς κι επηρεάζουν τη λειτουργία της. Και μάλιστα να τις «εκμεταλλεύεται» σωστά. Σύμφωνα δηλαδή με τις προοπτικές της και την προσπά-θειά της να υλοποιήσει τους διάφορους στόχους της, ιδιαίτερα στους τομείς προγραμματισμού και παραγωγής των εκπομπών της.

5. Πρέπει ακόμα να στηρίζει τα έσοδά της κατά το δυνατό περισσότερο και στις εισφορές του κοινού παρά στις κρατικές επιχορηγήσεις και ιδιαίτερα στη διαφήμιση, που δεσμεύει όπως είδαμε την ε-λευθερία έκφρασης των μηνυμάτων της αλλά και τους στόχους της.

6. Η πρόσβαση όλων των κοινωνικών, πολιτιστικών, πολιτικών και λοιπών φορέων (ακόμα και των ατόμων) προς την τηλεόραση, πρέπει να διευκολύνεται από την ίδια. Παράλληλα, η διαρκής προ-σπάθειά της για την ανταλλαγή όλων των απόψεων από τις εκπομπές της πρέπει να στοχεύει στην πλήρη ανεξαρτησία της. Γιατί μια τέτοια ανταλλαγή θα τη βοηθήσει να γίνει πιο αντικειμενική. Και τότε θα είναι πιο ελεύθερη να διαλέγει η ίδια τα μηνύματά της.

7. Η σωστή συμμετοχή του προσωπικού της – σε όλα τα επίπεδα και σε όλους τους τομείς της λει-τουργίας της – πρέπει να κατοχυρώνεται και να διευκολύνεται από την ίδια με τη συνεχή επιμόρ-φωση και σωστή πληροφόρησή του, αλλά και την κατάλληλη αναπροσαρμογή της οργανωτικής της δομής.

8. Όλα τα σπουδαία θέματα που αφορούν την τηλεόραση, όπως και οι λύσεις που θα αποφασιστούν για τη διευθέτησή τους, πρέπει να γνωστοποιούνται πλατιά και έγκαιρα στο λαό, που τελικά θα κρίνει την ορθότητά τους.

Συμπερασματικά, για να καλυτερεύσουμε πραγματικά τη λειτουργία και τις επιδράσεις της τηλεόρασης, πρέπει να καλυτερεύσουμε ταυτόχρονα και ανάλογα το κοινό που την παρακολουθεί και την κοινωνία στην οποία λειτουργεί. Σε μια τέτοια κοινή και μακρόχρονη προσπάθεια, η τηλεόραση θα παίξει σωστά τον τεράστιο κοινωνικό της ρόλο, αν κατορθώσει να ξεπεράσει τα ποικίλα εμπόδια που φράζουν το δρόμο της, αν σηματοδοτήσει και μπει επικεφαλής στην πορεία που πρέπει να ακολουθήσουν οι κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές, τεχνολογικές και πολιτιστικές εξελίξεις, για να οδηγήσουν τον απλό άνθρωπο σε ένα καλύτερο αύριο. Με δύο λόγια, αν η τηλεόραση ελευθερωθεί απ’ όλες τις δεσμεύσεις της. Κι αντί να υπηρετεί τα γνωστά συμφέροντα, έρθει όσο πιο κοντά μπορεί στα αληθινά προβλήματα, στις ανάγκες και στις προσδοκίες του λαού και της κοινωνίας, για να τα προβάλει σωστά και να ανιχνεύσει τις δυνατότητες μαζί με τις προϋποθέσεις που χρειάζονται για την επίλυσή τους.

To σημείωμα που βρέθηκε στον τόπο της αυτοκτονίας του Μαγιακόφσκι (14/4/1930)

«Σε όλους. Μην κατηγορήσετε κανέναν για το θάνατο μου και παρακαλώ να λείψουν τα κουτσομπολιά. Ο Μακαρίτης τα απεχθανόταν φοβερά.
Μαμά, αδελφές, και σύντροφοι, σχωρέστε με – αυτός δεν είναι τρόπος (δεν τον συμβουλεύω σε κανένα), μα εγώ δεν έχω διέξοδο. Λιλλή αγάπα με.
Συντρόφισσα κυβέρνηση, η οικογένειά μου είναι η Λιλλή Μπρικ, η μαμά, οι αδελφές και η Βερόνικα Βιτόλνταβνα Πολόνσκαγια. Αν τους εξασφαλίσεις μια ανεκτή ζωή, σ' ευχαριστώ. Τα αρχινισμένα ποιήματα δώστε τα στους Μπρικ, αυτοί θα τα καθαρογράψουν.
Όπως λένε "Το επεισόδιο έληξε".
Η βάρκα του έρωτα συντρίφτηκε πάνω στην καθημερινότητα. Έχω ξοφλήσει τους λογαριασμούς μου με τη ζωή. Προς τι, λοιπόν, η απαρίθμηση των αμοιβαίων πόνων, των συμφορών και των προσβολών;
Να 'στε ευτυχισμένοι.»

O Δεκέμβρης του 2008

http://www.enet.gr/?i=news.el.ellada&id=109044

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Ν. ΓΛΩΣΣΑΣ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ: ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ

Το σπαγγέτι στο πανεπιστήμιο

«Όσο περισσότερο γερνάω, τόσο περισσότερο επιστρέφω στις ρίζες μου. Η οικογένειά μου, για παράδειγμα, δεν συνήθιζε να απευθύνεται σ' εμάς τα παιδιά στην τοπική μας διάλεκτο κι έτσι δεν την έμαθα. Τώρα όμως επιδιώκω να τη μιλάω, ακόμα κι αν τη γνωρίζω άσχημα! Το να αναζητούμε τις ρίζες είναι μια απόλυτα φυσιολογική πορεία, ανήκει στο λαό. Νομίζουμε ότι μαζί με την ανάπτυξη επέρχεται και η λήθη, ότι μια κοινωνία χάνει την επαφή της με την παράδοση, την ξεχνά. Αυτό δεν είναι καθόλου αληθινό. Σήμερα ξέρουμε περισσότερα για τους Ρωμαίους απ' ό,τι ήξεραν γι' αυτούς στην Αναγέννηση. Όσο μια κοινωνία προοδεύει τόσο περισσότερο αναζητεί και ανακαλύπτει το παρελθόν της.

Βέβαια, στη διαδικασία της αναστύλωσης, της συντήρησης, είναι φυσιολογικό να εισαγάγεις και το μη αληθινό, αυτό που φαντάζεσαι ότι υπήρξε. Ακόμα και ο φιλήσυχος αμερικανός επαρχιώτης, που έχει πλήρη συνείδηση της αμερικανικής υπηκοότητάς του, αν τύχει να έχει κάποιες ρίζες από άλλη χώρα, αν είναι γερμανικής καταγωγής, για παράδειγμα, κάνει το παν για να βρεθεί με άλλους που έχουν την ίδια με αυτόν καταγωγή, οργανώνει παιχνίδια ή παρελάσεις και ίσως ανακαλύπτει παραδόσεις που δεν υπήρξαν στην ουσία ποτέ. Υπάρχει πάντα η ανάγκη του γυρισμού ακόμα κι από αυτούς που ζουν δικαιωματικά και ήσυχα σε έναν τόπο.

Όταν μια παράδοση χάνεται, υπάρχει η ανάγκη να αντικατασταθεί από κάτι άλλο. Κοιτάξτε τι μπορεί να συμβεί με τα τοπικά γλωσσικά ιδιώματα. Στην Αλεσάντρια (σ.σ.: πόλη της επαρχίας Κουνέο, απ' όπου κατάγεται ο Έκο) με την άφιξη των Ιταλών από τον Νότο και πρόσφατα με την άφιξη των ξένων, χάθηκε το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα, η διάλεκτος, με αποτέλεσμα να μην είναι πλέον εφικτή ούτε η κλασική χριστουγεννιάτικη παράσταση. Δεν υπάρχουν θεατές, αλλά το κυριότερο δεν υπάρχουν ηθοποιοί για να την παίξουν στην παραδοσιακή μορφή της. Η διάλεκτος χάνεται και είναι ανώφελο να καταφεύγουμε στις κουταμάρες της Λέγκας που θέλει να γράφονται τα ονόματα των τόπων στη διάλεκτο, τη στιγμή που ανέκαθεν αυτά τα ονόματα ήταν γραμμένα στα ιταλικά, ή που επιδιώκει να διδάσκεται η διάλεκτος στα σχολεία. Το γλωσσικό ιδίωμα δεν μαθαίνεται στο σχολείο. Είναι ένα πρόβλημα για το οποίο δεν μπορώ να δω μια λύση. Αντίθετα, στον τόπο μου, ποτέ δεν κυκλοφορούσαν τόσα πολλά βιβλία τοπικής ιστορίας απ' όσα κυκλοφορούν τώρα!

Η παράδοση από τη φύση της έχει ανανεωτικό χαρακτήρα, δεν είναι ποτέ συντήρηση. Μιλώντας για διατροφικές συνήθειες και παραδοσιακά προϊόντα, το σπαγγέτι δεν γεννήθηκε στην Ιταλία, και η πίτσα δεν θα ήταν πίτσα χωρίς την ντομάτα που ήρθε από την Αμερική. Το λάθος που κάνουν ορισμένοι, όπως η Γαλλία, είναι να θέλουν να επιβάλουν με το ζόρι στους άλλους τη δική τους παράδοση. Απαγορεύουν τη χρήση των αγγλικών λέξεων, απαγορεύουν το τσαντόρ στα σχολεία. Μα ούτε ο φασισμός δεν κατάφερε να επιβάλει τις γραμματικές λύσεις που πρότεινε στους Ιταλούς. Ελάχιστες λέξεις από αυτές που επινόησαν έμειναν στο λεξιλόγιο του κόσμου.

Η παράδοση μπορεί να νικήσει με την εκπαίδευση. Θα μπορούσαμε να εφαρμόσουμε το πρόγραμμα «Έρασμος» στους αγρότες και στους εργάτες. Θα μάθαιναν μια ξένη γλώσσα και θα έρχονταν σε επαφή με καινούριες τεχνικές. Αυτό θα βοηθούσε την άμιλλα και θα ήταν πιο αποτελεσματικό από τις επιταγές άνωθεν που εφαρμόζουν οι Γάλλοι.

Oυμπέρτο Έκο, εφημ. «Η ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ», 30/05/2004

Θέματα:

Α. Πυκνώστε το κείμενο με 90 λέξεις.

Β1. α. Ποια τα δομικά στοιχεία της 1ης παραγράφου;

β. Ποιος ο τρόπος ανάπτυξης της 3ης παραγράφου;

Β2. Για ποιους λόγους στην εποχή μας χάνονται σταδιακά πολλά γλωσσικά ιδιώματα;

Β3. Γράψτε από ένα αντώνυμο για τις λέξεις: συντήρηση, λήθη, ανανεωτικός, παραδοσιακά.

Β4. Πώς θα χαρακτηρίζατε το συγγραφέα, λαμβάνοντας υπόψη τη μέθοδο με την οποία αναπτύσσει τις απόψεις του;

Γ. Σε ένα κείμενο 600 λ. να προβληματιστείτε, αφενός, για την αναγκαιότητα αναζή-τησης του πολιτιστικού μας παρελθόντος και, αφετέρου, για τους κινδύνους που συχνά εγκυμονεί αυτή η προσπάθεια. Τέλος, να αναφέρετε πιθανούς τρόπους με τους οποίους μπορεί να αποβεί πραγματικά ωφέλιμη αυτή η αναζήτηση. Να υποθέσετε ότι το κείμενό σας θα αποτελέσει την ομιλία σας σε πολιτιστική σχολική εκδήλωση αφιερωμένη στην παράδοση του τόπου μας.

KΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ Ν. ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

Η μπριζόλα και η πολιτική

Πέρασε κιόλας ένας μήνας από τότε που ο πιανίστας Maurizio Pollini προσπάθησε να διαβάσει την πολυσυζητημένη δήλωση για το Βιετνάμ, πριν αρχίσει τη συναυλία στην αίθουσα της «Εταιρείας του Κουαρτέτου» και η διαμάχη δεν τελείωσε ακόμη. Πιστεύω, επομένως, ότι δε θα είναι κακό αν προσπαθήσω να κάνω μια θεωρητική εξέταση του γεγονότος από όλες του τις πλευρές, γιατί πράγματι η χειρονομία του Pollini και η αντίδραση που προκάλεσε δεν αφορά μόνο την πολιτική αλλά τον ίδιο το ρόλο και την έννοια της τέχνης και του καλλιτέχνη της εποχής μας. Ας δούμε λοιπόν ποιο είναι το νόημα του επεισοδίου από πολιτική σκοπιά, από αισθητική σκοπιά («τι είναι η τέχνη;») και από κοινωνιολογική σκοπιά («τι είναι σήμερα ο καλλιτέχνης;»).

Ειπώθηκε ότι ο Pollini έκανε πολιτική μέσα σε ένα περιβάλλον που, από παράδοση και ορισμό, πρέπει να είναι άσχετο με την πολιτική. Ωραία. Ας προσπαθήσουμε τώρα να φανταστούμε τι θα συνέβαινε αν ο Pollini, δίνοντας μια συναυλία ύστερα από μια καταστροφική νεροποντή ή ύστερα από κάποιο σεισμό ή ακόμα έπειτα από ένα τρομακτικό αεροπορικό δυστύχημα, άρχιζε τη βραδιά διαβάζοντας μια συγκινητική δήλωση συμπαράστασης, ζητώντας από το κοινό ενός λεπτού σιγή. Είναι εύκολο να υποθέσουμε ότι όλοι θα σηκωνόντουσαν και, συγκινημένοι θα δεχόντουσαν την ευγενική πρόταση.

Αυτό όμως που έγινε είναι ότι ο Pollini θέλησε να μιλήσει για τα θύματα άγριων βομβαρδισμών που συγκλόνισαν όλο τον κόσμο. Και οι περισσότεροι θεατές αρνήθηκαν αυτή την έκκληση. Γιατί; Προφανώς γιατί οι διαφωνούντες κάνανε διάκριση μεταξύ θυμάτων για τα οποία είναι ωραίο και ευγενικό να συγκινείται κανείς και θυμάτων για τα οποία πρέπει να δυσπιστούμε. Επομένως, αυτός που έκανε πολιτική, ανοιχτή, δηλωμένη, ευτελή, είναι το ακροατήριο που σταμάτησε τον Pollini: είναι σαν να του είπε: «Σώπα, αυτοί οι νεκροί δεν είναι όλων μας, όπως οι νεκροί ενός σεισμού». Είναι μόνο δικοί σου και των φίλων σου. Υπάρχουν νεκροί και νεκροί».

Βέβαια, ο Pollini έκανε μια πολιτική χειρονομία, αλλά ας μην είμαστε υποκριτές κι ας μην κάνουμε πως πιστεύουμε ότι μόνο αυτός έκανε πολιτική: στην αίθουσα υπήρχαν δύο πολιτικές και κανένας (όπως είναι φυσικό) δε συμπεριφέρθηκε κατά τρόπο απολιτικό. Και δεν είναι πράγματι δυνατό. Το να λέει κανείς ότι στο Βιετνάμ σκοτώνονται άνθρωποι αλλά υπάρχουν και προνομιούχες νησίδες στις οποίες ο αντίλαλος από τον έξω κόσμο δεν πρέπει να εισχωρεί, είναι πολιτική χειρονομία και προϋποθέτει μια κάποια πολιτική αντίληψη της τέχνης: η τέχνη είναι αυτό που ευχαριστιέται κανείς όταν δε θέλει να σκέφτεται την πραγματικότητα.

Έτσι φτάνουμε στο δεύτερο σημείο. Ποια είναι η θέση της τέχνης, των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, σε σχέση με τις άλλες μορφές της πραγματικότητας; Ίσως οι περισσότεροι από τους θαμώνες της «Εταιρείας του Κουαρτέτου», που πάνε ν΄ ακούσουν Chopin - όπως οι κατώτεροί τους – κάθονται σπίτι ν΄ ακούσουνε την εκπομπή Καντσονίσιμα (δηλ. να συγκινηθούνε με απλοϊκές μελωδίες) – δε βλέπουν αυτό το πρόβλημα. Αλλά οι σύγχρονοι καλλιτέχνες, είναι γνωστό, το αντιμετωπίζουν και μάλιστα κατά τρόπο δραματικό. Σε σημείο που καμιά φορά αρνούνται την ίδια την τέχνη. Είναι επομένως λογικό ένας ευαίσθητος καλλιτέχνης, καθώς ετοιμάζεται να ακουμπήσει τα πλήκτρα του πιάνου, τη στιγμή που γύρω του συμβαίνον πράγματα συγκλονιστικά για τη συνείδηση κάθε πολιτισμένου ανθρώπου, να αναρωτηθεί: «Έχω το δικαίωμα να κάνω αυτό που κάνω, να χρησιμοποιήσω την τέχνη για να προσποιηθώ ότι τίποτε δε συμβαίνει, να χρησιμοποιήσω την τέχνη σαν ναρκωτικό;

Και είναι σωστό που αποφάσισε να εκθέσει στο κοινό τους λόγους μιας ανησυχίας. Ήταν ανησυχία που, κι αυτό είναι σημαντικό, δεν αφορούσε μόνο τη συνείδηση του Pollini σαν «homo politicus», αλλά και τη συνείδηση του Pollini σαν καλλιτέχνη. Επίτηδες ο Pollini έσπασε την τελετουργία της συναυλίας, γιατί αυτή η τελετουργία τον υποχρέωνε να θεωρήσει το ρόλο του σαν κάτι ξεκομμένο απ΄ οτιδήποτε υπήρχε πριν και μετά. Λες και οι μεγάλοι συνθέτες των οποίων τα έργα εκτελούσε δε γράψανε τη μουσική τους αντιδρώντας σε ιστορικές περιστάσεις, σε συγκεκριμένα γεγονότα, σε πάθη της εποχής τους. Επομένως, ακόμη και με την ιδιότητα του καλλιτέχνη, είχε την υποχρέωση να θυμίσει στο κοινό του ότι η συναυλία δεν είναι νεκρική πομπή.

Αποκρούοντας την ενέργειά του (και αρνούμενο τουλάχιστο να τη συζητήσει) ένα μεγάλο μέρος του κοινού απαίτησε αντίθετα να γίνει το κοντσέρτο νεκρική πομπή, τελετή νεκροταφείου με μουσική χωρίς ζωντάνια, απόκρυφη δραστηριότητα όπως η μουσική χωρίς ζωντάνια, απόκρυφη δραστηριότητα όπως η ανάγνωση πορνογραφικών περιοδικών, χώρος διανοητικού ευνουχισμού. Αν είχε νόημα να μιλήσουμε χρησιμοποιώντας όρους αποκλειστικά αισθητικούς, θα έπρεπε να πούμε στους μελομανείς που σκανδαλίστηκαν ότι εκείνο το βράδυ πρόσβαλαν και ταπείνωσαν την τέχνη σαν δραστηριότητα που συνεχώς αναζητά τους λόγους της ύπαρξής της, τη λειτουργία της και τα όριά της.

Τελευταίο ερώτημα. Τι είναι ο καλλιτέχνης; Στη σύγχρονη κοινωνία, κυρίως, ο καλλιτέχνης εκτός των άλλων είναι και βεντέτα. Θέλει δε θέλει. Μ΄ αυτή την ιδιότητα παίζει συγκεκριμένο κοινωνικό ρόλο: είναι αντικείμενο θαυμασμού και μίμησης. Αν έχει μακριά μαλλιά, θα τον μιμηθούν οι νέοι. Οι ερωτικές του περιπέτειες ενδιαφέρουν τα λαϊκά έντυπα. Οι αρρώστιες του θ΄ αναγκάσουνε τις εφημερίδες να του αφιερώσουν πολλά άρθρα. Η κοινωνία χρησιμοποιεί τον καλλιτέχνη σαν πρότυπο, σαν αντικείμενο ταύτισης και προβολής και, σε αντάλλαγμα, του παρέχει ένα ευρύ φάσμα ελευθερίας: του συγχωρεί την πολυγαμία, τη χρήση ναρκωτικών, το εκκεντρικό ντύσιμο, την ομοφυλοφιλία, τους τσακωμούς στα νάιτ κλαμπ, την προβολή των φωτορεπόρτερ. Από αυτόν τον νόμο δε ξεφεύγουν ούτε οι ερμηνευτές κλασικής μουσικής, οι τενόροι, οι διευθυντές ορχήστρας, οι σοπράνο που εμφανίζονται γυμνές στη σκηνή. Πριν από καιρό ο Francesco Alberoni διατύπωσε μια κοινωνιολογική θεωρία των ειδώλων σαν μέλη μιας «ελίτ χωρίς εξουσία». Ασκούν μια τεράστια επιρροή πάνω στο κοινό, υπό τον όρο να μένουν έξω από τη σφαίρα της διαχείρισης των κοινών πραγμάτων. Η θεωρία επιβεβαιώθηκε από την περίπτωση Pollini, το αγαπημένο και πολυθαυμασμένο είδωλο στο οποίο οι θεατές θα επιτρέπανε τα πάντα (ακόμη και να διακόψει τη συναυλία για τι κάποιος έβηξε στην αίθουσα ή γιατί δεν του άρεσε η γραβάτα κάποιου κυρίου στην πρώτη σειρά), αλλά στο οποίο δεν μπορέσανε να συγχωρέσουνε το ότι προσπάθησε να επέμβει κατά κάποιο τρόπο στα κοινά πράγματα.

Αυτό σημαίνει απλώς ότι το είδωλο η αστική κοινωνία, που το πληρώνει και το προσκαλεί να περάσει το Σαββατοκύριακο στη βίλα, το αντιμετωπίζει όπως αντιμετώπιζαν κάποτε το γελωτοποιό. Ας μιλάμε στον ενικό, αλλά είναι σαφές ποιοι είναι τα αφεντικά (που διαχειρίζονται τα οικονομικά, οπλίζουνε συμμορίες και στρατούς και κηρύσσουνε πολέμους) και ποιοι είναι οι σαλτιμπάγκοι (που εννοείται, δεν πρέπει να ταφούν σε αγιασμένα χώματα). Έτσι, οι αγανακτισμένοι μελομανείς δε διστάσανε να διαχωρίσουν τους ρόλους και να επιβάλουν τις αποστάσεις. Οι πόλεμοι, είπανε στον Pollini είναι δική μας υπόθεση. Εσύ κοίτα να μας διασκεδάσεις.

Και πράγματι τι θα λέγαμε για ένα σερβιτόρο που πριν μας δώσει το πιάτο με την μπριζόλα, θα ήθελε να μας εκθέσει τις πολιτικές του ανησυχίες; Το κοινό της «Εταιρείας του Κουαρτέτου» θύμισε στον Pollini και σε όλους μας ότι σε μια καταναλωτική κοινωνία η τέχνη είναι ένα γαστρονομικό αγαθό. Μ΄ αυτόν τον τρόπο αυτό το κοινό έκανε πολιτική και ταπείνωσε την τέχνη. Τι να πει κανείς; Καλή μας όρεξη.

(Ουμπέρτο Έκο, 1973)

ΘΕΜΑΤΑ:

Α. Πυκνώστε το κείμενο σε ένα δικό σας κείμενο 100 λέξεων.

Β1. Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο την ακροτελεύτια άποψη του Έκο: «Το κοινό της «Εταιρείας του Κουαρτέτου» θύμισε στον Pollini και σε όλους μας ότι σε μια καταναλωτική κοινωνία η τέχνη είναι ένα γαστρονομικό αγαθό».

Β2. Χωρίστε το κείμενο σε ενότητες και γράψτε έναν πλαγιότιτλο για καθεμία.

Β3. Γράψτε έναν άλλο τίτλο για το κείμενο, νοηματικά ενεργό.

Β4. α. Γράψτε ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: μελομανείς, είδωλο, επιρροή.

β. Ποια η σημασιολογική διαφορά των λέξεων: δυστύχημα – ατύχημα. Γράψτε από ένα παράδειγμα, ώστε να φαίνεται καθαρά η σημασία τους.

γ. Να γράψετε τρεις σύνθετες λέξεις με α’ συνθετικό το α’ συνθετικό της λέξης γαστρονομικό.

Γ. Υποθέστε πως το περιστατικό με τον Pollini, στο οποίο αναφέρεται ο Έκο, συνέβαινε στην εποχή μας, με αφορμή κάποιο άλλο γεγονός. Στείλτε μια επιστολή (500 λέξεων) στον καλλιτέχνη, εκφράζοντας τη συμπαράσταση ή την αποδοκιμασία σας για τη στάση του. Στην επιστολή σας να τονίσετε ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η θέση της τέχνης στη σημερινή εποχή και ποια η σχέση της με την πολιτική.

Το αβγό του φιδιού εκκολάπτεται στη γειτονιά μας

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_2_29/11/2009_381340

ΟΙ ΣΚΕΨΕΙΣ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

"Αργοπεθαίνει", του Pablo Neruda

Αργοπεθαίνει όποιος γίνεται σκλάβος της συνήθειας, επαναλαμβάνοντας κάθε μέρα τις ίδιες διαδρομές, όποιος δεν αλλάζει περπατησιά, όποιος δεν διακινδυνεύει και δεν αλλάζει χρώμα στα ρούχα του, όποιος δεν μιλεί σε όποιον δεν γνωρίζει. Αργοπεθαίνει όποιος αποφεύγει ένα πάθος, όποιος προτιμά το μαύρο για το άσπρο και τα διαλυτικά σημεία στο "ι" αντί ενός συνόλου συγκινήσεων που κάνουν να λάμπουν τα μάτια, που μετατρέπουν ένα χασμουρητό σε ένα χαμόγελο, που κάνουν την καρδιά να κτυπά στο λάθος και στα συναισθήματα. Αργοπεθαίνει όποιος δεν αναποδογυρίζει το τραπέζι, όποιος δεν είναι ευτυχισμένος στη δουλειά του, όποιος δεν διακινδυνεύει τη βεβαιότητα για την αβεβαιότητα για να κυνηγήσει ένα όνειρο, όποιος δεν επιτρέπει στον εαυτό του τουλάχιστον μια φορά στη ζωή του να αποφύγει τις εχέφρονες συμβουλές. Αργοπεθαίνει όποιος δεν ταξιδεύει, όποιος δεν διαβάζει, όποιος δεν ακούει μουσική, όποιος δεν βρίσκει σαγήνη στον εαυτό του. Αργοπεθαίνει όποιος καταστρέφει τον έρωτά του, όποιος δεν επιτρέπει να τον βοηθήσουν, όποιος περνάει τις μέρες του παραπονούμενος για τη τύχη του ή για την ασταμάτητη βροχή. Αργοπεθαίνει όποιος εγκαταλείπει μια ιδέα του πριν την αρχίσει, όποιος δεν ρωτά για πράγματα που δεν γνωρίζει. Αποφεύγουμε τον θάνατο σε μικρές δόσεις, όταν θυμόμαστε πάντοτε ότι για να είσαι ζωντανός χρειάζεται μια προσπάθεια πολύ μεγαλύτερη από το απλό γεγονός της αναπνοής. Μόνο η ένθερμη υπομονή θα οδηγήσει στην επίτευξη μιας λαμπρής ευτυχίας.

To μέλλον τελείωσε, το ξόδεψαν άλλοι

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_29/11/2009_381078

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗ Ν. ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΟΛΟ ΤΟ ΛΥΚΕΙΟ" ΤΩΝ ΣΠΥΡΟΥ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΙ ΔΗΜΗΤΡΗ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ, εκδ. ΠΑΤΑΚΗ

Διαπραγματευόμενοι την οροθετική γραμμή

Όσο αποδεκτό είναι να ιεραρχούμε τα σχολικά ιδρύματα ανάλογα με τις επιδόσεις τους, τόσο καταστροφικό είναι να καταστήσουμε το σχολείο ένα εργοστάσιο παραγωγής πελατών κι όχι ελεύθερων ανθρώπων. Οι επιχειρήσεις που καραδοκούν με επιμονή κυνηγού τις ελλείψεις της δημόσιας εκπαίδευσης – κι ο Θεός ξέρει πόσο πολλές είναι – κάνουν τη δουλειά τους. Όμως η αποστολή του Κράτους είναι να διαφυλάξει για το παιδί ένα χώρο ελεύθερο από κάθε θρησκευτική, ιδεολογική ή εμπορική επιρροή έτσι που να προσφέρει στους πάντες, αδιακρίτως, μια ποιοτική μόρφωση.

Οι χώρες μας έχουν άμεση ανάγκη από μια μεγάλη μεταρρύθμιση στον τομέα της εκπαίδευσης η οποία, υπερμεγέθης και πολυέξοδη, παράγει τόσο άγνοια όσο και γνώση, τόσο ανισότητες όσο και επιτυχία. Όμως αυτή τη μεταρρύθμιση δε θα μας την εξασφαλίσει ο ιδιωτικός τομέας, όποιες κι αν είναι οι προτεινόμενες μέθοδοι, όπως η διδασκαλία κατ’ οίκον, το επίδομα εκπαίδευσης, η αγορά κάποιων ειδικών υπηρεσιών από την οικογένεια ή το just in time open learning, η ανοιχτή εκπαίδευση την κατάλληλη ώρα όπου μαθαίνει κανείς όλα τα πράγματα που πρέπει να ξέρει σε μια συγκεκριμένη στιγμή. Το σχολείο δεν είναι μια επιχείρηση μινιατούρα μήτε οι μαθητές του λυκείου επαγγελματικό σώμα, αν επάγγελμα σημαίνει αμειβόμενη δραστηριότητα. Το σχολείο δεν υπόκειται σε κριτήρια κέρδους αλλά απόδοσης και διάδοσης γνώσεων. Έστω κι αν αποτελεί τόπο χρήσιμων γνώσεων που θα αποφέρουν αργότερα χρηματικό κέρδος, οφείλει να συνεχίσει να προσφέρει δωρεάν τη γνώση που συνδέεται με την προσωπική τελείωση.

Για ποιο λόγο να μαθαίνει κανείς μουσική, φιλοσοφία, ζωγραφική, νεκρές γλώσσες, αν πρόκειται να γίνει αργότερα μηχανικός, χρηματομεσίτης ή αστροναύτης; Επειδή έτσι από την παιδική μας ηλικία μάς ξεκλειδώνονται κάποιες πόρτες που, όταν θα μεγαλώσουμε, θα αποφασίσουμε μόνοι μας αν θα τις ανοίξουμε ή αν θα τις αφήσουμε κλειστές. επειδή έτσι προσφέρεται στον καθένα η απίστευτη δυνατότητα να ξεφύγει από τη μονοτονία της μιας και μόνης επαγγελματικής δραστηριότητας, του ενός και μόνου προφίλ, προπάντων όταν είχε την τύχη να μυηθεί από έναν καθηγητή πάνω από τα κοινά μέτρα. Ο κόσμος είναι πιο πλούσιος από τη μικρή μου ύπαρξη, υπάρχουν και άλλες υπέροχες, ασυνήθιστες πραγματικότητες που θα τις εγκαταλείψω: ιδού το μήνυμα του σχολείου που μας δίνει ένα διπλό μάθημα ταπεινότητας και περιέργειας. Το σχολείο παραμένει μια πολυτέλεια στις ωφελιμιστικές κοινωνίες μας, επειδή συντηρεί το πνεύμα της φιλομάθειας, της ενασχόλησης με τη μελέτη που δεν «χρησιμεύει» σε τίποτα. Εξ ου και το μίσος που γεννά σε εκείνους που θέλουν να το προσαρμόσουν στις απαιτήσεις της αγοράς ή ορισμένων ιδιωτών.

Επιβάλλεται, λοιπόν, να το καταστήσουμε ιερό, να το προστατεύσουμε από τον κίνδυνο να καταποντιστεί μέσα σε μια «φιλελεύθερη» - με την κακή έννοια του όρου – κοινωνία, να αλωθεί από τα ιδιωτικά συμφέροντα, τους διαφημιστικούς ιούς και γενικά από την ομοιομορφία, την αμνησία, τη βλακεία, που είναι οι μάστιγες της δημοκρατίας των μαζών. Το όριο ανάμεσα στο εμπορικό και το μη-εμπορικό πρέπει να προσδιορίζεται και να επαναπροδιορίζεται ακατάπαυστα με συλλογικές και τεκμηριωμένες αποφάσεις.

Εναπόκειται στην κάθε γενιά να αποφασίσει αν θα βγάλει στον πλειστηριασμό αυτούς τους συμβολικούς χώρους, αυτά τα εχέγγυα της κοινωνικής συνοχής που είναι η δικαιοσύνη, η δημόσια διοίκηση, ο πολιτισμός, η οικολογία, η εκπαίδευση, οι δημόσιες υπηρεσίες, η κάθε γενιά θα μετακινήσει τον κέρσορα ανάλογα με τις επιθυμίες της, θα αποφασίσει για τα ρίσκα που είναι διατεθειμένη να αναλάβει, για τις απαγορεύσεις που θα διατηρήσει, για την αντίσταση που θα προβάλει στις παράλογες απαιτήσεις ατόμων ή λόμπι. Ούτε λίγο ούτε πολύ, αυτό που διακυβεύεται είναι η ποικιλομορφία της ζωής μας.

Πασκάλ Μπρυκνέρ, Η μιζέρια του πλούτου, σσ. 197-201

Θέματα:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (100 λέξεις).

Β1. α. «… η ομοιομορφία, η αμνησία, η βλακεία είναι οι μάστιγες της δημοκρατίας των μαζών»: να σχολιάσετε σε μία παράγραφο το περιεχόμενο της παραπάνω διαπίστωσης.

β. Τι εννοεί ο Μπρυκνέρ με τη φράση: «Το σχολείο δεν υπόκειται σε κριτήρια κέρδους αλλά απόδοσης και διάδοσης γνώσεων».

Β2. Να πλαγιοτιτλοφορήσετε τις παραγράφους του κειμένου.

Β3. Να επισημάνετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της 3ης §.

Β4. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για τις λέξεις: τελείωση, αλωθεί, ακατάπαυστα.

Γ. Ως τελειόφοιτοι, έχετε διαπιστώσει πως οι περισσότεροι μαθητές στις τελευταίες λυκειακές τάξεις αδιαφορούν για τα μαθήματα που δε θα τους φανούν «χρήσιμα» στις εξετάσεις. Στα πλαίσια μιας σχολικής εκδήλωσης εκφωνείτε μια ομιλία, στην οποία διερευνάτε τις αιτίες και τις συνέπειες της χρησιμοθηρικής αντιμετώπισης της γνώσης από τους νέους και προτείνετε συγκεκριμένες λύσεις, ώστε η γνώση να μην αντιμετωπίζεται ωφελιμιστικά.

[ΟΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ  ΠΑΤΑΚΗ]

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ: "Ο ΝΕΟΣ ΔΙΚΤΥΑΚΟΣ ΛΟΓΟΣ" (από το υπό έκδοση βιβλίο "ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗΣ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ"

Ο Νέος Δικτυακός Λόγος

«Ο κόσμος φτιάχτηκε για να καταλήξει σε ένα όμορφο βιβλίο». Όταν ο Mallarmé είπε αυτή τη φράση, δεν μπορούσε να υποπτευθεί πως, σε λιγότερο από έναν αιώνα, η ποιητική του παρομοίωση θα είχε μεταβληθεί σε συγκεκριμένη πραγματικότητα. Ο κόσμος έχει ήδη καταλήξει σε ένα βιβλίο, ένα βιβλίο απέραντο με δεκάδες εκατομμύρια αναγνώστες. Ένα βιβλίο που περιέχει οτιδήποτε δημιούργησε και δημιουργεί η ανθρωπότητα: κείμενα, εικόνες, ήχους - αλλά κυρίως, λόγο, γραπτό λόγο. Το μέγιστο ποσοστό του Internet είναι λέξεις. "Ο κόσμος φτιάχτηκε για να καταλήξει σε ένα βιβλίο" - η μεταφορά που έγινε προφητεία.

Όταν ο Sir Karl Popper χώριζε τον κόσμο σε τρία (Κόσμος Ι: των αντικειμένων στο χώρο, Κόσμος ΙΙ: ο υποκειμενικός, των σκέψεων και των βι-ωμάτων, Κόσμος ΙΙΙ: των δημιουργημάτων) δεν υποψιαζόταν ότι σε δύο δεκαετίες ο Κόσμος ΙΙΙ θα σελάγιζε πάνω από την ανθρωπότητα σαν δεύ-τερο σύμπαν. Περιέχει όλα αυτά που είχε περιγράψει ο φιλόσοφος: Επιστημονικές θεωρίες και ποιήματα, πίνακες ζωγραφικής και κοντσέρτα, ακόμα και ταπεινά χρηστικά εγχειρίδια, οδηγίες χρήσεως και χάρτες.

Φυσικά, σαν δεύτερο σύμπαν, το Διαδίκτυο περιέχει - όπως και το πρώτο - άφθονα σκουπίδια. Δεν θα κριθεί από αυτά - όπως δεν κρίνεται η ποίηση από τους κακούς στιχουργούς. Ο επαρκής αναγνώστης μαθαίνει να δικτυοδρομεί και να αποφεύγει την φλυαρία, την ρυπαρογραφία, την προπαγάνδα.

Αλλά το πιο ένδοξο πράγμα στο Internet είναι πως όλοι μπορούν να γράψουν σε αυτό το βιβλίο. Αντίθετα με τα μονόδρομα Μαζικά Μέσα (ακόμα και το βιβλίο είναι ένα από αυτά…) που μας μεταμορφώνουν σε δέκτες, στον Παγκόσμιο Ιστό ο καθένας μπορεί να είναι και πομπός. Έχει επέλθει μία νέα άνθιση του Λόγου, φυτρώνουν εκατοντάδες ατομικά έντυπα, εφημερίδες, βιβλία και περιοδικά των κυμάτων. Παλιά κλασικά κείμενα διασταυρώνονται με καινούργια, ανατρεπτικά. Οι κυβερνοποιητές είναι οι τροβαδούροι της νέας εποχής. Με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ξανανθίζει η τέχνη της αλληλογραφίας.

Οι δικτυωμένοι υπολογιστές είναι η μεγαλύτερη επανάσταση στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού - πολύ πιο σημαντική από την εφεύ-ρεση της τυπογραφίας. Θα αλλάξουν (ήδη αλλάζουν) τον τρόπο που εργαζόμαστε, που επικοινωνούμε, που ζούμε. Ξέρω ότι πολλοί βλέπουν με δυσπιστία, ακόμα και με εχθρότητα αυτές τις αλλαγές. Αλλά ακόμα και αυτοί, δεν θα μπορούσαν να αρνηθούν την παρουσία του Νέου Δικτυακού Λόγου.

(Νίκος Δήμου, 1997)

Θέματα:
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (100 λέξεις).

Β1. «Με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ξανανθίζει η τέχνη της αλληλογραφίας»: να αναπτύξετε το περιεχόμενο της παραπάνω διαπίστωσης σε μία παράγραφο 80 λέξεων.

Β2. Με ποια συλλογιστική πορεία οργανώνεται η 4η § («Αλλά το πιο ένδοξο …αλληλογραφίας»); Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Β3. α. Να γράψετε από έναν πλαγιότιτλο για τις παραγράφους 1 και 3.
β. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί σε τρεις περιπτώσεις παρενθέσεις. Να εξηγήσετε τι ρόλο επιτελεί το συγκεκριμένο σημείο στίξης.

Β4. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί λέξεις/φράσεις με συνυποδηλωτική σημασία. Να βρείτε και να γράψετε στο τετράδιό σας 3 χαρακτηριστικές πε-ριπτώσεις.

Β5. Από το β’ συνθετικό των παρακάτω λέξεων να γράψετε μία νέα σύνθετη λέξη: δυσπιστία, υποπτευθεί, παρομοίωση, καταλήξει, προφητεία.

Β6. Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με τις λέξεις που σας δίνονται, αφού τις βάλετε στον κατάλληλο τύπο: ανακαλύπτω, εφευρίσκω, αποκαλύπτω.
1) Οι αρχαιολόγοι ………. στα ερείπια του ναού σημαντικά ευρήματα.
2) Η πενικιλίνη ………. από τον Φλέμιγκ.
3) Μυστικούς λογαριασμούς ………. η έρευνα του εισαγγελέα.

Γ. Σε ένα άρθρο που προορίζεται για το ηλεκτρονικό περιοδικό του σχολείου σας να σημειώσετε τις αλλαγές που επιφέρει στο Λόγο η πληροφο-ρική επανάσταση και να επισημάνετε τα πλεονεκτήματα της ηλεκτρονικής γραφής.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ: "Ο ΝΕΟΣ ΔΙΚΤΥΑΚΟΣ ΛΟΓΟΣ"

Α. Το κείμενο αναφέρεται στην επίδραση του Διαδικτύου στο Λόγο. Αρχικά, ο συγγραφέας διαπιστώνει πως στην εποχή μας η εξέλιξη της πληροφορικής τεχνολογίας με την επινόηση του Διαδικτύου επαληθεύει το μεταφορικό λόγο του Μαλαρμέ και επιβεβαιώνει τη θεωρία του Πόπερ, εφόσον το Ίντερνετ σαν ένα μεγάλο βιβλίο περιέχει κάθε είδους κείμενα. Παραδέχεται πως το περιεχόμενό του δεν είναι πάντα ποιοτικό και ασφαλές, αλλά εξαρτάται από τον επιδέξιο χρήστη να αποφύγει τις κακοτοπιές του. Ωστόσο, η υπεροχή του βρίσκεται στη δυνατότητα που προσφέρει σε όλους να γίνουν δημιουργοί κειμένων. Τέλος, θεωρεί το ίντερνετ μια ρηξικέλευθη καινοτομία που μεταμορφώνει τη ζωή μας. (99 λέξεις)

Β1. Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, ως εφεύρεση, ενισχύει την εμπιστοσύνη του ανθρώπου στο μέλλον. Όχι για τους λόγους που προβάλλουν οι «σέρφερ», ταχύτητα και αποτελεσματικότητα, αλλά για κάτι που ξεπερνά όλα αυτά και τα περικλείει. Στέλνοντας γραπτό μήνυμα στους φίλους σου ανανεώνεις ουσιαστικά κάτι που έμοιαζε από χρόνια χαμένο: την αλληλογραφία, τη γραπτή επικοινωνία. Τα e-mail δεν είναι παρά ένας νέος τρόπος γραπτής επικοινωνίας των ανθρώπων, προ-σαρμοσμένος στα νέα τεχνολογικά μέσα επικοινωνίας. Με αυτόν τον τρόπο ανατρέπεται η κινδυνολογία ότι τα ηλεκτρονικά μέσα καταργούν τη γραπτή επικοινωνία. Όσο κι αν αλλάζει ο κόσμος μας, η επικοινωνία θα βρίσκει τον τρόπο της. Ακόμη κι αν χρειαστούν σύνθετοι αποκωδικοποιητές, τα μηνύματα θα ανταλλάσσονται και θα φτάνουν στον προορισμό τους.

Β2. Οργανώνεται παραγωγικά. Προηγείται η αποδεικτέα θέση και έπεται η απόδειξη. Πορεία από το γενικό στο ειδικό.

Β3. α. § 1η: Ίντερνετ, ένας κόσμος κειμένων.

§ 3η: Αναγκαία η ικανότητα των χρηστών για την ασφαλή πλοήγηση στον κυβερνοχώρο.

β. Οι παρενθέσεις λειτουργούν συμπληρωματικά, επεξηγηματικά και βοηθούν το συγγραφέα να καταστήσει το κείμενο πιο προσιτό στον αναγνώστη.

Β4. ο Κόσμος ΙΙΙ θα σελάγιζε πάνω από την ανθρωπότητα, φυτρώνουν εκατοντάδες ατομικά έντυπα, το Διαδίκτυο περιέχει άφθονα σκουπίδια.

Β5. πιστοποίηση, οφθαλμίατρος, εξομοίωση, ληξιπρόθεσμος, διαφήμιση.

Β6. 1) ανακάλυψαν

2) εφευρέθηκε

3) αποκάλυψε

Γ. Ενδεικτικές απαντήσεις

Εισαγωγή:

Η ψηφιοποίηση της γραφής και η δημιουργία του ηλεκτρονικού κείμενου έχουν συγκριθεί με την εφεύρεση της τυπογραφίας. Άλλοι, πιο τολμηροί, θεωρούν την επανάσταση στην πληροφορική τεχνολογία μία εξέλιξη στα ανθρώπινα πράγματα πιο σημαντική από την εφεύρεση της τυπογραφίας και πιθανότατα σημαντικότερη από την εφεύρεση της ίδιας της γραφής. Τόσο σημαντική όσο η επινόηση της γλώσσας; Ίσως.

Α’ ζητούμενο

Ηλεκτρονικό κείμενο ονομάζουμε ένα κείμενο που έχει ψηφιοποιηθεί. Ας σημειωθεί ότι εκτός από κείμενα η νέα τεχνολογία επιτρέπει την ψηφιοποίηση του ήχου, της εικόνας και της οπτικο-ακουστικής κινούμενης εικόνας. Η παράλληλη αυτή ψηφιοποίηση επιτρέπει τη σύνδεση και ανάμιξη κειμένου, εικόνας και ήχου σε πολυμέσα. Τι χαρακτηριστικά έχει ένα ψηφιοποιημένο περιεχόμενο (content) και ειδικότερα ένα ηλεκτρονικό κείμενο;

1. Αποκτά απεριόριστη διάρκεια, δεν υπόκειται στην φθορά - γίνεται σχεδόν αιώνιο.

2. Αποθηκεύεται εύκολα σε πολύ περιορισμένο χώρο.

3. Με τη δυνατότητα αποθήκευσης και μεταφοράς των κειμένων αλλάζει η φύση των βιβλιοθηκών και των αρχείων. Βιβλία, περιοδικά, έγγραφα μπορεί να είναι αποθηκευμένα σε ηλεκτρονική μορφή μέσα σε κεντρικούς υπολογιστές και προσβάσιμα στον καθένα από το σπίτι, ή το γραφείο του. Το ίδιο ισχύει για τους μαθητές και τις σχολικές βιβλιοθήκες, για τους δικηγόρους και τη νομολογία, τους γιατρούς με την ιατρική βιβλιογραφία, και γενικά κάθε είδους πληροφορία ή τεκμηρίωση.

4. Τα ψηφιακά περιεχόμενα είναι εύκολα μεταδόσιμα μέσω των ηλεκτρονικών δικτύων. Ήδη το Διαδίκτυο (Internet) είναι η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη του κόσμου. Μπορεί να βρει κανείς εκεί δωρεάν όλα τα κλασικά κείμενα καθώς και τα περισσότερα σύγχρονα. Επίσης είναι απλούστατη η μεταφορά ενός βιβλίου μέσω ηλεκτρονικής αλληλογραφίας.

5. Με τα ηλεκτρονικά ευρετήρια είναι ευχερέστατη η έρευνα και αναζήτηση στα ηλεκτρονικά κεί-μενα. Π. χ. ο "Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας" περιέχει σε ένα CD-ROM όλα τα κείμενα της Ελληνικής γραμματείας μέχρι τον 4ο αιώνα μ. Χ. Μπορεί κανείς να αναζητήσει μία λέξη ή μία φράση: σε δευτερόλεπτα το πρόγραμμα ανεύρεσης διατρέχει εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες και δίνει αλάνθαστα αποτελέσματα. Ένας ερευνητής θα χρειαζόταν μία ζωή.

6. Η ίδια ερευνητική δυνατότητα υπάρχει και στο Διαδίκτυο. Οι μηχανές αναζήτησης (search engines) μπορούν να διατρέξουν όλο το Internet για να βρουν μία λέξη ή ένα συνδυασμό λέξεων.

7. Ίσως η σημαντικότερη ιδιότητα των ηλεκτρονικών κειμένων είναι η δυνατότητά τους να δια-συνδέονται μεταξύ τους. Η δυνατότητα αυτή καθιερώνει ένα νέο είδος ανάγνωσης (και σκέψης) της νοηματικής (από περιεχόμενο σε περιεχόμενο) και όχι πια της σειριακής (από σελίδα σε σελίδα). Πρόκειται για το "Υπερκείμενο" (hypertext). Κάθε σημαντική λέξη ενός ηλεκτρονικού κειμένου μπορεί να είναι σύνδεσμος (link) με άλλα κείμενα, εικόνες ή ήχους. Μία αναφορά σε ένα βιβλίο με ένα κλικ μάς οδηγεί στο ίδιο το βιβλίο, η διαβάζοντας για μία σονάτα μπορούμε με ένα κλικ να την ακούσουμε.

8. Ο θρίαμβος του Υπερκειμένου είναι ο Παγκόσμιος Ιστός (World Wide Web - www). Στο Διαδί-κτυο, όλα παραπέμπουν σε όλα. Κανένα κείμενο δεν είναι απομονωμένο - όλα αποτελούν μέρος ενός απέραντου (και άπειρου) συνόλου.

Β’ ζητούμενο

Από την περιγραφή των χαρακτηριστικών που έχουν τα ηλεκτρονικά κείμενα γίνεται σαφές ότι αλλά-ζει εντελώς τόσο η φύση και η τεχνική της γραφής, όσο και η διαδικασία της ανάγνωσης:

 Για τη γραφή είναι ήδη γνωστό πόσο την επηρεάζει η χρήση ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή. Η δυνατότητα μορφοποίησης του κειμένου, η άνετη και εύκολη επεξεργασία, η κοπή, επικόλληση, ανασύνθεση, μετατόπιση τμημάτων του κειμένου, το κινηματογραφικού τύπου μοντάζ των παραγράφων, η συσσώρευση παλίμψηστων γραφών και εκδοχών, η ενσωμάτωση άλλων κειμένων ή διακειμενικών αναφορών - όλα αυτά γίνονται ευχερή χάρη στις δυνατότητες που έχουν τα προγράμματα επεξεργασίας κειμένου.

 Άλλη μία δυνατότητα που δίνει η ηλεκτρονική τεχνολογία, είναι για βιβλία που είναι "ανοιχτά" (διαδραστικά) - έχουν δηλαδή πολλαπλές εκδοχές στην ανέλιξη της υπόθεσής τους και εξαρτώνται από την συμμετοχή του αναγνώστη.

 Επίσης, η αισθητική της γραφής έχει αλλάξει - με τη δυνατότητα του υπολογιστή να διαφορο-ποιεί τις γραμματοσειρές και την σελιδοποίηση κάθε γραπτού, να εισάγει εικόνες και σχέδια, διαγράμματα και χάρτες σε κάθε κείμενο. Ο κάθε χρήστης υπολογιστή γίνεται σχεδιαστής, επιμελητής, εκδότης, τυπογράφος και λιθογράφος. Όχι μόνο δεν έχουν δίκιο οι νοσταλγοί της παλιάς τυπογραφίας που θρηνούν την απώλεια της ομορφιάς στο βιβλίο - αλλά αντίθετα οι δυνατότητες αισθητικής παρέμβασης και δημιουργίας είναι σήμερα πολύ περισσότερες. Υπάρχουν ήδη πολλές ιστοσελίδες στο Διαδίκτυο που είναι, κυριολεκτικά, έργα τέχνης.

 Η δικτύωση της ηλεκτρονικής γραφής δίνει στον κάθε νέο συγγραφέα τη δυνατότητα δημοσιο-ποίησης της δουλειάς του σε ένα ευρύτατο κοινό, χωρίς να υποστεί την δαπάνη της έκδοσης. (Το αυτό ισχύει για κάθε δημιουργό - ζωγράφο, μουσικό, σκηνοθέτη, κλπ.) Υπάρχουν βιβλία που κυκλοφορούν μόνον μέσω Διαδικτύου (ή εκδίδονται πρώτα στο Διαδίκτυο και μετά σε κλασική μορφή).

 Ακόμα πιο πολύ επηρεάζει η πληροφορική την τεκμηρίωση και τον εμπλουτισμό των μελετών και επιστημονικών διατριβών. Σήμερα, προκειμένου να αρχίσει την σύνταξη μίας πραγματείας, ο μελετητής ξεκινάει με μία αναζήτηση στο Διαδίκτυο. Είναι βέβαιο ότι θα πάρει περισσότερα (και νεότερα) στοιχεία από όσα θα του έδινε μία έρευνα σε βιβλιοθήκες. Επιπλέον, μία σχετική με το θέμα ερώτηση σε μεγάλη δικτυακή βιβλιοθήκη - ή και σε δικτυακό βιβλιοπωλείο - μπορεί να του δώσει όλη την απαιτούμενη βιβλιογραφία σε μερικά δευτερόλεπτα.

 Η δυνατότητα των πολυμέσων ανοίγει νέους ορίζοντες στην συγγραφή - ο δημιουργός ενός βι-βλίου μπορεί, στην ηλεκτρονική του μορφή, να ενσωματώνει εικόνες, ήχους, ακόμα και μικρά βίντεο. Πράγματα πολύτιμα για παιδικά, διδακτικά ή βιβλία αναφοράς.

 Η νέα τεχνολογία θα επεκτείνει ακόμα περισσότερο τα οφέλη της Γουτεμβεργιανής επανάστασης, κάνοντας την γνώση ακόμα πιο προσιτή, πιο φθηνή, πιο άμεση και δίνοντας στον σκεπτόμενο άνθρωπο ακόμα μεγαλύτερες δυνατότητες για δημιουργική σκέψη. Τα πλεονεκτήματα της ηλεκτρονικής γραφής καταγράφηκαν στην αρχή του κειμένου αυτού: διάρκεια, αποθήκευση, μετάδοση, διερεύνηση, ταξινόμηση, δικτύωση. Το αποτέλεσμα αυτών των πλεονεκτημάτων, είναι ότι η πληροφορία και η γνώση γίνονται εύκολα προσιτές στον καθένα και από οπουδήποτε. Ένας άνθρωπος με φορητό υπολογιστή και συνδεδεμένο κινητό τηλέφωνο, έχει στην διάθεσή του άπειρο πλήθος πληροφοριών, ακόμα κι αν βρίσκεται στην έρημο ή στη μέση του ωκεανού.

 Με την ηλεκτρονική γραφή προχωρεί αποφασιστικά ο εκδημοκρατισμός της γνώσης. Χάρη στην τυπογραφία, η γνώση, που ήταν προνόμιο των ελαχίστων (ιερατείων), έγινε κτήμα των πολλών. Με την ηλεκτρονική επανάσταση γίνεται κτήμα όλων. Κάθε δικτυωμένος χρήστης υπολογιστή είναι δυνητικά κάτοχος του συνόλου των ανθρωπίνων γνώσεων.

 Όλα αυτά δε σημαίνουν ότι - όπως γράφουν μερικές Κασσάνδρες - το κλασικό βιβλίο θα εξα-φανιστεί και ο κόσμος θα πάψει να διαβάζει. Όπως η φωτογραφία δεν εκτόπισε την ζωγραφική, ο κινηματογράφος το θέατρο και η τηλεόραση τον κινηματογράφο, έτσι και το ηλεκτρονικό βιβλίο δε θα εκτοπίσει το κλασικό προϊόν της τυπογραφίας. Θα συνυπάρχει δίπλα του, με διακριτό ρόλο. Και αν μάλιστα δούμε τι συνέβη στις άλλες τέχνες, μάλλον θα υπάρξει άνθιση του παραδοσιακού βιβλίου και όχι μαρασμός. Είναι σίγουρο ότι σε μία κατηγορία βιβλίων θα κυριαρχήσει η ηλεκτρονική μορφή. Πρόκειται για τα βιβλία αναφοράς: εγκυκλοπαίδειες, λεξικά, αρχεία, ιστορίες, corpus στοιχείων, κλπ. Εκεί, ο μικρός όγκος και οι πολλαπλές δυνατότητες γρήγορης ανεύρεσης, μαζί με τον πλούτο της τεκμηρίωσης, θα παίξουν αποφασιστικό ρόλο. Ποιος θα ήθελε να φορτωθεί τους σαράντα τόμους της Encyclopedia Britannica, όταν μπορεί να έχει όλα της περιεχόμενα σε ένα δισκάκι - εμπλουτισμένα με ένα σωρό οπτικοακουστικά παραδείγματα που δεν υπάρχουν στην τυπογραφική της μορφή;

 Φυσικά το ηλεκτρονικό κείμενο θα αλλάξει και τις συνήθειες ανάγνωσης. Ιδιαίτερα η δυνατότητα του Υπερκειμένου, που διασυνδέει όλα τα γνωστικά περιεχόμενα, θα οδηγήσει σε μία νέα σχέση του αναγνώστη με το κείμενο. Ακριβώς - τα ηλεκτρονικά κείμενα, με τη δυνατότητα του υπερκειμένου και των συνδέσμων μετατρέπουν τον αναγνώστη από παθητικό δέκτη, σε ενεργό διαμορφωτή του υλικού.

Επίλογος:

Η πληροφορική επανάσταση αλλάζει τη ζωή μας τόσο ριζικά όσο καμία άλλη στην ιστορία του ανθρώπου. Όπως συμβαίνει συνήθως, είναι δύσκολο γι’ αυτούς που ζούνε μέσα στην αλλαγή να αποτιμήσουν την έκταση και το βάθος της - όμως, το ότι όλα μεταβάλλονται είναι σαφέστατο. Πουθενά ίσως η αλ-λαγή δεν είναι τόσο έντονη όσο στο χώρο της επικοινωνίας - και ας μην ξεχνάμε πως το βιβλίο είναι και αυτό ένα μέσο επικοινωνίας και μάλιστα το πρώτο μαζικό.

Όσα τα ελληνικά Μήντια αποσιωπούν

Γερμανία: Η παιδεία δεν είναι για πούλημα

Με κεντρικό σύνθημα «η παιδεία δεν είναι για πούλημα» (education is not for sale) φοιτητές και μαθητές στη Γερμανία διαδήλωσαν την αντίθεσή τους να ρυθμίζονται τα ζητήματα της παιδείας σύμφωνα με τους νόμους της αγοράς. Οι εκδηλώσεις για δεύτερη φορά (μετά τις κινητοποιήσεις του Ιουνίου) είχαν παγγερμανική εμβέλεια, αφού η διαμαρτυρία της εκπαιδευτικής κοινότητας επεκτάθηκε σε όλες σχεδόν τις πόλεις της Γερμανίας.

Οι διαδηλώσεις και οι διαμαρτυρίες μπροστά στους κεντρικούς σιδηροδρομικούς σταθμούς συνοδεύτηκαν από κάθε είδους εκδηλώσεις, καθώς και καταλήψεις σχολείων και πανεπιστημίων. Στις πόλεις Freiburg, Stuttgart, Tuebingen, στις 17 Νοέμβρη οι φοιτητές κατέλαβαν αμφιθέατρα κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Οι φοιτητές θέτουν το γενικότερο πρόβλημα της υποχρηματοδότησης της παιδείας και ζητούν την κατάργηση της καταβολής διδάκτρων στα πανεπιστήμια των κρατιδίων που κυβερνώνται από τους χριστιανοδημοκράτες (σε ορισμένα κρατίδια με κυβερνήσεις σοσιαλδημοκρατών δεν πληρώνουν χρήματα) και επισημαίνουν τις κοινωνικές ανισότητες που παράγει το εκπαιδευτικό σύστημα. Διαμαρτύρονται για την υποβάθμιση των πτυχίων τους καθώς τα παραδοσιακά ισχυρά γερμανικά διπλώματα μετατρέπονται σε μπάτσελορ και μάστερ.

Τα προβλήματα που συνοδεύουν τα παραπάνω εκπαιδευτικά θέματα είναι ο περιορισμένος χρόνος στη διάρκεια των σπουδών, η κακή οργάνωση σε ζητήματα υποδομής, η επισφαλής επαγγελματική απασχόληση μετά από τις σπουδές τους, η οικονομική πίεση από τα δίδακτρα.

Οι μαθητές διαμαρτύρονται επιπλέον και για ζητήματα που αφορούν τη μαθησιακή διαδικασία, όπως την αποστήθιση της ύλης, αλλά και για το ότι πρέπει να διδαχθούν μια συγκεκριμένη ύλη. Οι πολύ μεγάλες τάξεις σε αριθμό μαθητών φαίνεται πως είναι φαινόμενο που δημιουργεί, σύμφωνα με τα λεγόμενά τους, και στη Γερμανία συνθήκες αρνητικές για τη μάθηση και έρχεται σε αντίθεση με άλλα εκπαιδευτικά μοντέλα, όπως το φινλανδικό, μέσω του οποίου οι Φιλανδοί διεκδικούν να κερδίσουν και τον τελευταίο μαθητή. Οι μαθητές ισχυρίζονται ότι το εκπαιδευτικό προσωπικό δεν έχει εκπαιδευτεί επαρκώς από παιδαγωγική άποψη. Η συνεχής και αυξανόμενη πίεση για υψηλότερες μαθησιακές επιδόσεις (ας επισημάνουμε την ποσοτική αντίληψη), οι κοινωνικές διακρίσεις, η ανυπαρξία προοπτικής της προσωπικής ανάπτυξης των μαθητών είναι τα σημεία – αιχμές που καθιστούν το σχολείο αναποτελεσματικό και κυρίως ένα χώρο δυσάρεστο, πράγμα που δρα καταλυτικά στην ψυχή και τη ζωή τους. Ακόμη, δεν υπάρχει λαϊκή πρόσβαση στη μόρφωση, καθώς ήδη μετά την 4η τάξη στο σχολείο αρχίζει η επιλογή και δεν σου εγγυάται κανείς ότι θα υπάρχει ελεύθερη θέση αργότερα για συνέχεια στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Η εκπαιδευτική πολιτική των τελευταίων χρόνων οδηγεί την παιδεία από το κακό στο χειρότερο, τα προβλήματα οξύνονται και επηρεάζουν συνολικά την εκπαιδευτική κοινότητα.

Όλα τα παραπάνω και αρκετά δύσβατα για την παιδεία προβλήματα, ήδη από τον Ιούνιο του 2009, ξεσήκωσαν 270.000 μαθητές, σπουδαστές και γενικότερα όσους σχετίζονται με την εκπαίδευση, καθώς και άλλες κοινωνικές κατηγορίες που έχουν πληγεί από τη μιζέρια που επικρατεί στην εκπαιδευτική κοινότητα.

Από τότε περάσανε μερικοί μήνες στη Γερμανία, αλλά δεν άλλαξε τίποτα. Ο καινούριος κυβερνητικός συνασπισμός Χριστιανοδημοκρατών και Φιλελευθέρων αναμένεται ότι θα συνεχίσει με μεγαλύτερη ένταση μια πολιτική προσκολλημένη στους κανόνες της αγοράς και στις ανισότητες που παράγει μέσα στην εκπαίδευση και το μόνο που επαγγέλλεται είναι η παροχή κάποιων υποτροφιών. Η ουσία είναι ότι και πάλι σκέφτονται να ενισχύσουν τις ελίτ αντί να διαθέσουν ικανή χρηματοδότηση για την παιδεία όλων.

Νάγια Γιαννακίτσα, εφη. Η ΑΥΓΗ, 29/11/2009

Η πρώτη και η δεύτερη γραφή

- «Κύριε καθηγητά, πολλή θεωρία έχω ήδη διδαχτεί, αλλά ακόμα δεν μπορώ να γράψω, ούτε καν να αρχίσω δεν μπορώ. Βλέπω το λευκό χαρτί, μάλλον εκείνο με κοιτάζει με απορία μες τη λευκότητά του κι εγώ κάθομαι με το στιλό διαρκείας μετέωρο και χάνω χρόνο. Η έκθεση πρέπει αύριο να παραδοθεί και το στιλό μού αντιστέκεται … Τι να κάνω; Φοβάμαι!»

- Κι όμως υπάρχει λύση.

Η ελεύθερη γραφή

 Πάρε το στιλό / το μολύβι / το πληκτρολόγιο (ακόμα καλύτερα) και μαύρισε το χαρτί, άφησε τα αποτυπώματα των σκέψεών σου.

 Άφησε ελεύθερο το δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου σου και εφόρμησε! Κράτα την αναπνοή σου και κολύμπα ή μάλλον γράφε ασταμάτητα, ανοργάνωτα, άτακτα ό,τι σου κατεβαίνει στο κεφάλι για το θέμα.

 «Όποιος αρχίζει έχει ήδη διανύσει το μισό σχεδόν δρόμο», τόνιζε ο Αριστοτέλης. Και είχε δίκιο. Επιτάχυνε το ρυθμό σου και γράψε σχεδόν αυτόματα για 1 περίπου ώρα χωρίς διακοπή. Όταν μία λέξη δεν σου έρχεται στο νου, δεν πειράζει. Βάλε ένα (+) και συνέχισε. Ορθογραφία, στίξη, σύνταξη, λεξιλόγιο, αρθρωτικές λέξεις δεν σε ενδιαφέρουν. Επαναλήψεις, άστοχες εκφράσεις, απεραντολογίες, φλυαρίες, το ίδιο.

 Μην ξαναδιαβάζεις ό,τι γράφεις. Προχώρα μέχρι να σου τελειώσει το μελάνι.

 Όταν τελειώσεις, σήκω από το γραφείο ή όπου αλλού κάθεσαι και πήγαινε για ένα καφέ. Θα σου κάνει καλό.

Η δεύτερη γραφή – ανατροφοδότηση

Γυρνάς στο σπίτι και ξαναπιάνεις το κείμενό σου. Θα διαπιστώσεις ότι έγραψες 4-5 περίπου σελίδες άσχημα, κυρίως γιατί συνέδεσες άκομψα τις λέξεις και τις φράσεις. Ωστόσο, σε ικανοποιεί το γεγονός ότι μπόρεσες να γεμίσεις τόσες σελίδες. Τώρα, όμως, πρέπει να πιάσει δουλειά το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου σου που θα λογοκρίνει και θα διορθώσει το γραπτό σου. Όταν έχεις πια ξεχάσει τι έ-γραψες, είναι σαν να το βλέπεις για πρώτη φορά. Ξέχνα ότι το έγραψες εσύ και υποδύσου τον πιο αυ-στηρό κριτή.

Ο Peter Elbow γράφει: «Το ουσιαστικό ταλέντο στη γραφή είναι η ικανότητά σας να βλέπετε τις δυ-νατότητες του γραπτού σας. Είναι σαν να κοιτάτε μ’ ένα νέο μάτι ένα δωμάτιο του διαμερίσματός σας και να φαντάζεστε πώς θα ήταν αν αλλάζετε τη θέση των επίπλων». Καιρός για δράση! Πρέπει να δι-ορθώσεις τρεις φορές το κείμενο, μέχρι να καταλήξεις στην τελική του μορφή. Το σύνθημά μας είναι ένα:

«ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΕΙΝΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ» και για την αντιγραφή: αρχιτεκτονική σχολή Bauhaus. Έγραψες για παράδειγμα 5 σελίδες. Στις Εξετάσεις, ωστόσο, 2 1/2 σελίδες είναι ικανοποιητική έκταση. Άρα, αυτό που πρέπει να κάνεις είναι όχι να προσθέσεις λέξεις/φράσεις, περιόδους/ παραγράφους, αλλά να αφαιρέσεις και να διαγράψεις τις περιττές. Σε καθένα από τα τρία στάδια, πρέπει να «χτενίζουμε» το κείμενο και να το σμιλεύουμε ξανά και ξανά, ώστε να προβάλλουν οι ιδέες μας. «Μοιάζει με την εργασία του χρυσοθήρα, ο οποίος διαχωρίζει υπομονετικά τα ψήγματα του χρυσού από τις γαιώδεις προσμείξεις».

1η ανάγνωση / έλεγχος: Η μέθοδος «του σπαθιού» ή του “delete”
Διάβασε μονορούφι το γραπτό σου, με το στιλό στο χέρι ή το ποντίκι, αν προτιμάς, με την ταχύτητα του μελλοντικού σου αναγνώστη-καθηγητή. Σημείωσε στο περιθώριο λάθη δομής. Χρησιμοποίησε αλλού παρενθέσεις και αλλού αγκύλες για υλικό που πρέπει να διαγραφεί, να πυκνωθεί αντίστοιχα, ή να μετακινηθεί ή ακόμα και να διαγραφεί. Σκοπός σου είναι να εκτιμήσεις τις μακρο-ισορροπίες του κειμένου:
- ισορροπία των μερών μέσα στο σύνολο (πόσο ανέπτυξα το πρώτο ζητούμενο και πόσο το δεύ-τερο; // μήπως ο πρόλογος είναι εκτενής; )
- ισορροπία των παραγράφων μέσα στα μέρη
- ισορροπία των φράσεων μέσα στις παραγράφους
- ισορροπία των λέξεων μέσα στις φράσεις

2η ανάγνωση / έλεγχος: η μέθοδος του “copy – paste”

Τώρα που τελείωσα το «μοντάρισμα» του χειρογράφου, πιάνω δουλειά σε κάθε παράγραφο χωριστά: διαγράφω – προσθέτω – αλλάζω – ξαναγράφω. Κόβω και κολλάω. Να έχεις στο νου σου το εξής: «Μα πρόταση δεν πρέπει να έχει παραπάνω λέξεις ούτε μια παράγραφος παραπάνω προτάσεις, για τον ίδιο λόγο που ένα σχέδιο δεν πρέπει να έχει παραπάνω γραμμές ή μια μηχανή παραπάνω εξαρτή-ματα. Αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να κάνουμε μόνο μικρές φράσεις ούτε ότι πρέπει να παραλείπουμε όλες τις λεπτομέρειες, αλλά ότι κάθε λέξη πρέπει να έχει τη σημασία της». Πρέπει να φτάσεις σε τέτοιο σημείο που να μην μπορείς να αφαιρέσεις πια καμία λέξη από τη φράση, καμία φράση από την παρά-γραφο. Εάν το επιχειρήσεις, τότε το νόημα καταστρέφεται.

3η ανάγνωση / έλεγχος: η μέθοδος του «φτερού»
Πρόκειται για τον έλεγχο του τελικού χειρογράφου: γράψιμο στο «καθαρό», με καλλιγραφία, περιθώ-ρια, είσθεση, ορθογραφία, στίξη, τονισμό, σωστή σύνταξη και έκφραση χωρίς λάθη. Στη διάρκεια της φάσης αυτής, τις περισσότερες φορές να εργάζεστε με ανοιχτό ένα λεξικό

Εφαρμογή
Θέμα: «Στο σχολείο σου διεξάγεται συζήτηση για τις σχολικές εκδρομές. Εκπροσωπώντας τους συμ-μαθητές σου, εκφωνείς μια ομιλία, επισημαίνοντας τα αρνητικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν, κατά τη γνώμη σου, τις σχολικές εκδρομές και προτείνεις ένα εναλλακτικό μοντέλο, ταιριαστό στη μαθητική σας ιδιότητα και θετικό για τη ζωή του σχολείου»

Δείγμα ελεύθερης γραφής

Ζούμε με άγχος, πίεση, όλα για τις εξετάσεις, γι’ αυτό και η πενταήμερη και οι άλλες εκδρομές στην Α’ και τη Β’ Λυκείου έχουν πολύ μεγάλη σημασία, για να παίξουμε, να διασκεδάσουμε, να εκτονωθούμε να γνωριστούμε να ξεσκάσουμε από τα μαθήματα. Είναι τελικά μεγάλη υπόθεση να έχεις λεφτά και να πηγαίνεις πενταήμερη με τους κολλητούς σου. Για πολλούς από μας είναι η πρώτη πραγματική έξοδος από το σπίτι, νιώθουμε πως ενηλικιωθήκαμε και κάνουμε ό,τι θέλουμε.

Ο στόχος για το 90% των παιδιών είναι να πάνε, να τα πιούνε και να περάσουν καλά. Να τα δώσουν όλα. Είναι η πρώτη επαφή με την ανεξαρτησία τους. Φυσικό είναι όλοι να έχουν το μυαλό τους στη διασκέδαση και στο ξεφάντωμα. Κάνουμε όμως ό,τι πραγματικά θέλουμε; ή μας αναγκάζουν να πάμε όπου θέλουν τα πρακτορεία και να κάνουμε ό,τι είναι της μόδας; Είναι μαθητικές εκδρομές ή κάτι προκατ … Πολλοί είναι εκείνοι που έρχονται, να εκμεταλλευτούν την ανάγκη αυτή των μαθητών και να αυγατίσουν τα κέρδη τους πατώντας πάνω σε αυτήν. Το μεγαλύτερο αλισβερίσι γίνεται, ωστόσο, καιρό τώρα με τις σχολικές εκδρομές. Μια συζήτηση που ανοίγει κατά καιρούς, όχι όταν προετοιμάζονται (Οκτώβρη-Γενάρη) αλλά κυρίως σε περιόδους που πραγματοποιούνται οι πολυήμερες σχολικές εκδρομές, με αφορμή τραγικά περιστατικά, ατυχήματα, δηλητηριάσεις κτλ.. Στην ουσία δεν υπάρχει επιμορφωτικό στοιχείο σε μια τέτοια, πολυήμερη εκδρομή… Τα παιδιά θέλουν μεγάλο ξενοδοχείο με ανέσεις και μπουζούκια για να ξεσαλώσουν. Τα μεγάλα τουριστικά νησιά έχουν γίνει πιάτσες, όπου όλα μπορούν να συμβούν.

Οι σχολικές εκδρομές δυστυχώς είναι η ευκαιρία για πολλούς συμμαθητές μας να βγάλουν λεφτά, να πάρουν μίζες από πρακτορεία και κέντρα διασκέδασης, μια μικρογραφία δηλαδή της κοινωνίας έχουμε γίνει. Πασχίζουν να μας μάθουν από μικρή ηλικία τις «αξίες» τους. Το να ανταγωνίζεσαι με το συμμαθητή σου για το ποιος θα φάει ποιον και να μαθαίνεις να παίρνεις μίζες από όπου μπορείς εις βάρος των άλλων! Ο επιμορφωτικός τους χαρακτήρας είναι απλώς για τα... μάτια, και οι εκδρομές στην ουσία εξυπηρετούν τις επιθυμίες των μαθητών και την τουριστική βιομηχανία. Ο τζίρος των ξενοδοχείων, εστιατορίων, μπαρ και πρακτορείων είναι τεράστιος - υπολογίζεται στα 120 εκατ. ευρώ ετησίως. Και όχι μόνο. Υπάρχουν περιπτώσεις που έχει αποκαλυφθεί ότι ακόμη και οι ντίλερ ναρκωτικών ακολουθούσαν τα αθηναϊκά σχολεία στην Κέρκυρα, στην Κρήτη και στη Ρόδο για να μη χάσουν μια πελατεία που θέλει «να τα δώσει όλα.... Ο λόγος του καθηγητή σε αυτά τα παιδιά δεν περνάει. Οι εκπαιδευτικοί πηγαίνουν στις εκδρομές, χωρίς να πληρώνονται, για να μην κοιμούνται όλο το βράδυ - διαφορετικά δεν μπορείς να ελέγξεις τους μαθητές…

Κι ας έρθουμε τώρα στο κόστος των εκδρομών που είναι πράγματι μεγάλο και γι’ αυτό πολλοί συμμαθητές μας δεν έρχονται, γιατί οι δικοί τους δεν έχουν λεφτά να τους δώσουν και μένουν σπίτι τους, ενώ οι συμμαθητές τους διασκεδάζουν. 300-500 ευρώ «το κεφάλι» κοστίζει σε μια οικογένεια να στείλει το παιδί της σε μια πενθήμερη εκδρομή που διοργανώνει το σχολείο! Τόσο πληρώνουν τα εισιτήρια και το δωμάτιο. Συμπληρωματικά σε αυτά τα έξοδα μπαίνει το χαράτσι για την κραιπάλη σε μπουζούκια και κλαμπ (συνήθως αποθήκες διαμορφωμένες ειδικά για τις πενθήμερες) όπου στοιβάζουν 3.000 άτομα σε χώρους των 1.500-2.000. Όλα αυτά, για εκδρομές που συμπεριλαμβάνονται υποτίθεται στην εκπαιδευτική διαδικασία και όπως τα βιβλία, τα θρανία και οι καθηγητές θα έπρεπε να χρηματοδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό!

Η επικίνδυνη πολιτική τους μπλέκει σε συνεχώς και χειρότερα παρατράγουδα τους μαθητές. Ωστόσο, κάποια περιστατικά, όπως οι τροφικές δηλητηριάσεις που σημειώθηκαν δεν μπορούν να προβλεφθούν, όταν τρία σχολεία επέστρεφαν εσπευσμένα με γαστρεντερίτιδα. Άλλωστε, δεν είναι λίγα τα τραγικά περιστατικά που συνέβησαν τα τελευταία χρόνια κατά τη διάρκεια των σχολικών εκδρομών, με πρώτα αυτά των Τεμπών και του Μαλιακού. Ένας 18χρονος μαθητής από το τεχνικό λύκειο Γλαύκης Ξάνθης πνίγηκε στην πισίνα του ξενοδοχείου στην Κέρκυρα, όπου διέμενε το σχολείο του.

Οι σχολικές εκδρομές θα έπρεπε να έχουν μορφωτικό περιεχόμενο, να γνωρίσουν τα παιδιά μνημεία, αξιοθέατα, την πολιτιστική μας κληρονομιά, τα μουσεία μας, αλλά και τα ήθη ενός τόπου. Καλή και η διασκέδαση αλλά δε φτάνει. Το σχολείο άλλωστε πρέπει να σου μαθαίνει την ποιότητα της ψυχαγωγίας.

Η διοργάνωση των σχολικών εκδρομών να αφορά όλους τους μαθητές, να είναι σύμφωνη με τις προτεραιότητες που θα βάλουν οι ίδιοι οι μαθητές και όχι σύμφωνη με τα καλούπια που βάζουν οι πράκτορες για τα κέρδη τους. Οι ίδιοι οι μαθητές να διαλέγουν τον προορισμό που αρέσει σε εκείνους και όχι αυτόν που θέλουν τα τουριστικά γραφεία, να διαμορφώσουν το περιεχόμενο των εκδρομών σύμφωνα με τις ανησυχίες και τα ενδιαφέροντά τους, να παλέψουν για την εξασφάλιση κονδυλίων για την εκδρομή τους.

Πρέπει το Υπουργείο Παιδείας να χρηματοδοτεί τις εκδρομές, να τις θεωρεί κομμάτι της ζωής του σχολείου και όχι ευκαιρία για τα πρακτορεία να καθορίσουν εκείνα την τουριστική κίνηση των μαθητών στα νησιά που θέλουν. Από την αρχή της χρονιάς οργανωμένα όλα τα παιδιά με το σύλλογο καθηγητών και γονέων να επιλέγουμε και να προγραμματίζουμε τις επισκέψεις και τις εκδρομές για όλη τη χρονιά, με σκοπό όχι μόνο να εκτονωθούμε αλλά και να μάθουμε, να δούμε, να ακούσουμε.

Οι σχολικές εκδρομές είναι κομμάτι της ζωής του σχολείου. Για όλα τα άλλα που μας αφορούν οι άλλοι αποφασίζουν για μας, χωρίς να μας ρωτήσουν. Ας μην τους το επιτρέψουμε. Θέλουμε τη ζωή μας εμείς να την επιλέγουμε και να φτιάξουμε ένα σχολείο στα μέτρα μας και για τις ανάγκες μας.

Δείγμα δεύτερης γραφής

Στο σχολείο της πίεσης, του άγχους και της ημιμάθειας, κάπου ανάμεσα στη διαδρομή σχολείο-φροντιστήριο-σπίτι, η σκέψη της πενθήμερης εκδρομής - αλλά και των άλλων πολυήμερων εκδρομών στην Α’ και Β’ Λυκείου - αποτελεί για τον καθένα από μας πολύ σπουδαία υπόθεση. Εκεί που μοχθούμε και αγχωνόμαστε για το μέλλον μας μετά το σχολείο, προσμένουμε ανυπόμονα μια μοναδική ευκαιρία να διασκεδάσουμε με όλους τους συμμαθητές μας, να ξεφύγουμε για λίγο, να δεθούμε μεταξύ τους, να κρατήσουμε ξεχωριστές εμπειρίες.

Η εκδρομή στην τελευταία τάξη του Λυκείου σηματοδοτεί το πρώτο βήμα προς την ελευθερία της ενήλικης ζωής, και είναι ίσως ένα «bachelor πάρτι». «Είμαι ελεύθερος!» Έτσι αισθάνεται ο/η 18χρονος/η.

Ωστόσο, πολλά είναι τα σύννεφα που έχουν μαζευτεί τα τελευταία χρόνια πάνω από τις σχολικές εκδρομές, που κάθε άλλο παρά σχολικές μπορεί κάποιος ψύχραιμος να τις χαρακτηρίσει. Σε αυτού του είδους τις εκδρομές, δυστυχώς, δεν εξασφαλίζονται ούτε οι μορφωτικοί στόχοι ούτε η υγιεινή και η ασφάλεια των παιδιών. Υπάρχει, όμως, η πολιτική βούληση να καταργηθούν αυτού του είδους οι εκδρομές, τη στιγμή που εξυπηρετούνται ισχυρά οικονομικά συμφέροντα; Το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο των σχολικών εκδρομών εξυπηρετεί μόνο τη βιομηχανία των ξενοδοχείων, νυχτερινών κέντρων και πρακτορείων. Δεν εξυπηρετούν κανένα μορφωτικό ή εκπαιδευτικό χαρακτήρα.

Η εμπορευματοποίηση των εκδρομών έχει θύματα και τα ίδια τα παιδιά. Πολλές είναι οι περιπτώσεις όπου συμμαθητές μας χρηματίζονται από επιτήδειους ιδιοκτήτες τουριστικών γραφείων ή νυχτερινών κέντρων, προκειμένου να προτιμήσουν τη δική τους επιχείρηση. Εξάλλου, οι διακινητές ναρκωτικών στοχοποιούν τις εκδρομές μας, για να πουλήσουν την «πραμάτεια» τους στα ανυποψίαστα και αφελή παιδιά.

Όσον αφορά στο ρόλο του καθηγητή-συνοδού, ο λόγος του στα περισσότερα παιδιά δεν έχει πειστικότητα εκτός σχολείου. Το μέλημά του είναι να μη νοικιάσουν μηχανάκια και να μην πάνε μεθυσμένα στην πισίνα, να είναι ασφαλή. Στις εκδρομές ο συνοδός εκπαιδευτικός δεν κοιμάται καθόλου. Νιώθει ανίσχυρος μπροστά στο ενδεχόμενο του κινδύνου, που για τους εφήβους λειτουργεί πολλαπλασιαστικά. Πρέπει να είναι δάσκαλος, αστυνομικός, ψυχολόγος και διαιτητής, έτσι ώστε να μπορεί να χειριστεί παραλογικές καταστάσεις αγοραίου γούστου (π.χ. νυχτερινές διασκεδάσεις) αλλά και κανιβαλικές εκφράσεις χουλιγκανισμού (π.χ. διαμάχες σχολείων).

Παράλληλα, για τις σχολικές εκδρομές ο Έλληνας γονιός βάζει αρκετά βαθιά το χέρι στην τσέπη. Σύμφωνα με στοιχεία, οι εκπαιδευτικές εκδρομές των μαθητών κοστίζουν ετησίως στους οικογενειακούς προϋπολογισμούς περισσότερα από πενήντα εκατομμύρια ευρώ (50.000.000). Αν και εφόσον χαρακτηρίζονται εκπαιδευτικές, θα έπρεπε να επιδοτούνται 100% από το υπουργείο Παιδείας. Πολλά παιδιά, μάλιστα, δεν πηγαίνουν στις πενθήμερες εκδρομές, γιατί δεν έχουν να καλύψουν το κόστος τους που ανέρχεται σε 400 με 500 ευρώ το άτομο.

Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως τα τελευταία χρόνια πολλοί συμμαθητές μας έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια σχολικών εκδρομών. Τα Τέμπη και ο Μαλιακός βάφτηκαν με το αίμα παιδιών στο βωμό αδίστακτων επιχειρηματικών συμφερόντων και μιας πολιτικής που διαιωνίζει το πρόβλημα. Ως πότε πια θα θρηνούμε θύματα;

Πολλοί είναι αυτοί που ζητούν να καταργηθούν οι σχολικές εκδρομές, καθώς πλέον εξυπηρετούν μόνο οικονομικά συμφέροντα και όχι εκπαιδευτικά ή μορφωτικά. Γεγονός που όλοι παραδέχονται είναι ότι οι σχολικές εκδρομές έχουν μετατραπεί σε… αγρυπνίες. Σύσσωμη πλέον η εκπαιδευτική κοινότητα απαιτεί την αλλαγή του θεσμικού πλαισίου των σχολικών εκδρομών.

Μιλάμε πάντα για ένα κομμάτι της εκπαιδευτικής διαδικασίας όπως είναι οι σχολικές εκδρομές, που σκοπό έχουν τη διαπαιδαγώγηση και τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του μαθητή, που του δίνουν την ευκαιρία να γνωρίσει διαφορετικούς τόπους, την πολιτιστική και περιβαλλοντική ομορφιά του τόπου μας.

Η διοργάνωση των σχολικών εκδρομών μπορεί και πρέπει να γίνει υπόθεση όλων των μαθητών, του 15μελούς και των 5μελών, να είναι σύμφωνη με τις προτεραιότητες που θα βάλουν οι ίδιοι οι μαθητές και όχι σύμφωνη με τις επιταγές των επιχειρηματιών. Οι ίδιοι οι μαθητές μπορούν να επιλέξουν τον προορισμό που τους αρέσει και όχι αυτόν που επιτάσσουν τα συμφέροντα του τουριστικού κεφαλαίου, να διαμορφώσουν το περιεχόμενο των εκδρομών σύμφωνα με τις ανησυχίες και τα ενδιαφέροντά τους, να παλέψουν για την απαραίτητη χρηματοδότησή τους.

Για το πρόβλημα μια λύση υπάρχει: να αναλάβει η Πολιτεία και το αρμόδιο Υπουργείο εξολοκλήρου την ευθύνη της ασφάλειας των μαθητών και το κόστος των εκδρομών και να πάρει τα μέτρα του να εντάξει τις εκδρομές στο σχολικό πρόγραμμα, σαν συστατικό στοιχείο της συνολικής μορφωτικής διαδικασίας και αγωγής. Το πρόγραμμα των επισκέψεων για όλη τη χρονιά με πρόταση κάθε καθηγητή και με τη συμμετοχή των εκπροσώπων των μαθητών για κάθε τάξη (για όλους τους μαθητές της τάξης), να αποφασίζεται στο Σχολικό Συμβούλιο από τις αρχές της σχολικής χρονιάς.

Όλα αποδεικνύουν αυτό που οι ίδιοι ξέρουν πολύ καλά. Ότι δε πάει άλλο με το σχολείο και τη ζωή που άλλοι φτιάχνουν για μάς. Οι ίδιοι οι μαθητές μπορούν να φτιάξουν το μέλλον και τη ζωή που έχουν ανάγκη. Το σχολείο των αναγκών των μαθητών και το σχολείο που τους αξίζει είναι αυτό για το οποίο παλεύουν και πρέπει να παλέψουν ακόμα πιο δυναμικά και οργανωμένα.