Η ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

http://www.ert-archives.gr/V3/public/pop-view.aspx?tid=26636&tsz=0&act=mMainView
1. Προ–αφηγηματικό υλικό (παράπλευρα στοιχεία)

(α) Το «τότε» και το «τώρα» του αφηγητή = όλες οι λεπτομέρειες από τη ζωή του αφηγητή που τον «αυτοβιογραφούν» τόσο στα πρώτα του στάδια, στο «τότε» της ζωής του, όσο και σ΄ αυτά που ανήκουν στα χρόνια της ηλικιακής ωριμότητας και της συγκεκριμένης επαγγελματικής του δραστηριότητας. Οι λεπτομέρειες αυτές, νοηματικά και αφηγηματικά είναι απολύτως αναγκαίες, για να καταφανεί ένα ουσιώδες στοιχείο της συνολικής αφηγηματικής λογικής: ένα είδος μετάπτωσης και έκπτωσης της ζωής του αφηγητή από τον παραδείσιο βουκολικό χώρο στο σκληρό επαγγελματικά αθηναϊκό περιβάλλον, μαζί, φυσικά, με τα αίτια που προκαλούν αυτή την απώλεια και την τελική έκπτωση από τον «παράδεισο».

(β) Ο κυρ-Μόσχος = ο ιδιόρρυθμος μεγαλοκτηματίας, που ζει περίκλειστος στη δική του περιφραγμένη επικράτεια. Η αναφορά στο πρόσωπό του, ως προ-αφηγηματικό υλικό, είναι αναγκαία για να λειτουργήσει με τρόπο φυσικό η παρουσία της κόρης Μοσχούλας στην ορεινή επικράτεια του μικρού βοσκόπουλου. Ίσως, ακόμη, η α-ναφορά στον κυρ-Μόσχο να συνιστά και ένα πλάγιο ειρωνικό σχόλιο στο ιδιοκτησιακό πάθος του Έλληνα που το περιφρουρεί και το προστατεύει ακοίμητα. Αντίθετα, το βοσκόπουλο, χωρίς τίποτα να του ανήκει, ένιωθε όλη τη γύρω φύση ως δική του. Η σχέση του με τη γη ήταν καθαρά συναισθηματική και όχι ιδιοκτησιακή.

(γ) Η μικρο – ιστορία του Σισώη = εγκιβωτισμένη αφήγηση μέσα στην αφήγηση, που λειτουργεί ως μικρογραφία της ευρύτερης που αναφέρεται στο βοσκόπουλο. αλλιώς, η μεγάλη αφήγηση μικρογραφείται μέσα στην ελάσσονα. Η ελάσσων αφήγηση λειτουργεί ως καθρέφτης μέσα στον οποίον αντικαθρεφτίζεται η ευρύτερη. Αυτό προϋποθέτει πως ανάμεσα στα πρόσωπα του μοναχού Σισώη και του βοσκόπουλου-αφηγητή υπάρχουν ομόλογα στοιχεία ολικού ή, έστω, μερικού ταυτισμού:

Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΣΙΣΩΗ
1ο στάδιο: κατάσταση αρχικής ισορροπίας (στάδιο μοναστικού βίου).

2ο στάδιο: κατάσταση μεταβολής και έκπτωσης από το στάδιο της αρχικής ισορροπίας (στάδιο αποσχηματισμού και έγγαμου βίου).

3ο στάδιο: επάνοδος στην κατάσταση αρχικής ισορροπίας (επιστροφή του Σισώη στο μοναστικό βίο).

Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΟΥ-ΑΦΗΓΗΤΗ

1ο στάδιο: κατάσταση φυσικής, ισόρροπης και ευτυχισμένης ζωής στο χώρο και το χρόνο του ποιμενικού βίου.

2ο στάδιο: πέρασμα, με τις σπουδές, τα πτυχία και το επαγγελματικό βούλιαγμα, σε μιαν αντίθετη κατάσταση μεταβολής, δυστυχίας και έκπτωσης.
3ο στάδιο: αυτό το στάδιο λείπει από τη ζωή του ήρωα, ένα είδος επιστροφής, αναζήτησης και επανόδου σε μια νέα κατάσταση ισορροπίας που του δημιουργεί την αίσθηση και τη βεβαιότητα της ήττας και της αποτυχίας, όταν μεγάλος πια και ήδη δικηγόρος σταθμίζει α-πολογιστικά το συνολικό του βίο. Εξάλλου, έτσι μόνο δικαιολογείται η εκφραζόμενη μεταμέλειά του για την τροπή που πήρε η ζωή του και μόνο έτσι βρίσκουν τη φυσική και αυτονόητη νοηματική τους βαρύτητα τα ακόλουθα κειμενικά στοιχεία: «Μεγάλην προκοπήν …προϊσταμένου μου», «Τάχα η μοναδική…πολλά!», «Και τώρα ενθυμούμαι … η Γραφή λέγει».

Από αυτή την παράλληλη συνεξέταση της ελάσσονος και της μείζονος ιστορίας καταφαίνεται ότι η εγκιβωτισμένη αφήγηση για το μοναχό δεν αποτελεί ξένο σώμα στη συνολική αφηγηματική λογική. Αντίθετα, καθώς η μεγάλη αφήγηση μικρογραφείται μέσα στην ελάσσονα, καθίσταται και φαίνεται εντονότερη η αίσθηση και η βεβαιότητα της ήττας και της αποτυχίας στη ζωή του αφηγητή. Ο τελευταίος δεν μπόρεσε να υπερβεί την κατάσταση της έκπτωσης ή να αναζητήσει τον τρίτο κρίκο στη ζωή του. Γι΄ αυτό και τώρα ώριμος και μεταμελημένος γυρίζει με τη μνήμη στα χρόνια της πρώτης και χαμένης ευτυχίας.

2. Στοιχεία πλοκής

(α) Η ομωνυμία ανάμεσα στην κόρη Μοσχούλα και την αίγα Μοσχούλα = δυνάμει αυτής της ομωνυμίας τίθεται σε κίνηση ο μύθος και αναπτύσσονται σταδιακά διλημματικές καταστάσεις που δραματοποιούν έντονα την τροχιά, την ανέλιξή της και την κορύφωση της αφήγησης.

(β) Η ιδιαίτερη μορφολογία του χώρου = ως αναλυτική περιγραφή και παρουσίαση, δημιουργεί τη σκηνογραφία, το συνολικό σκηνικό της αφηγημένης πράξης, δε «συμμετέχει» στα δρώμενα με τρόπο στατικό. Αντίθετα, ο χώρος με τη συγκεκριμένη εδαφική ιδιομορφία, αποτελεί λειτουργικό, ρυθμιστικό και αποφασιστικής σημασίας στοιχείο που επηρεάζει και προ-ρυθμίζει τη βούληση και τις κινήσεις του πρωταγωνιστή.

(γ) Η ξαφνική και απρόσμενη εμφάνιση της λέμβου = κάνει, τελικά, το βοσκόπουλο να ξεπεράσει τις διλημματικές του καταστάσεις και τον εσωτερικό του διχασμό ή, ακόμα, και την ατολμία του. Έτσι, η λέμβος λειτουργεί ως δραστικό στοιχείο πλοκής που, σε μια στιγμή «ακινησίας» και μετεωρισμού του βοσκόπουλου, πυροδοτεί και ενεργοποιεί αποφασιστικά τη βούληση και τη δράση του.

3. Η ανάπτυξη του κύριου περιστατικού

1η φάση: λεκτική

Τα δύο πρόσωπα ανταλλάσσουν, από κάποια απόσταση, ελάχιστες «σκόρπιες» φράσεις, που, με παιδική αφέλεια, πειρακτική διάθεση και υποκρινόμενη νεανική αδιαφορία, υποκρύπτουν μια δειλά και άτολμα εκφραζόμενη και αυτοσυγκρατούμενη εφηβική ερωτικότητα.

2η φάση: οπτική

Η αφετηρία της συμπίπτει με την πτώση της Μοσχούλας στη θάλασσα και περάνει στη συνέχεια μέσα από διλημματικές για το βοσκόπουλο καταστάσεις, τις οποίες προσπαθεί να ξεπεράσει και να υπερβεί το ενδε-χόμενο να παγιδευτεί στη γλυκιά αμαρτία του πειρασμού. Τελικά, η φάση αυτή καταλήγει σε μια οπτική και έκθαμβη βίωση του ονειρικού θαύματος.

3η φάση: απτική

Τα δύο νεανικά σώματα «ανταμώνουν», αλλά μέσα στα καθαρτήρια νερά της θάλασσας, σε μιαν πλέον απτική στιγμή.

4. Το μετα-αφηγηματικό σχόλιο

Επιλογικό σχόλιο του ώριμου πλέον ηλικιακά αφηγητή, το οποίο, καθώς τυπικά ανήκει στην πράξη του αφηγείσθαι, δηλ. στη διαδικασία παραγωγής της αφήγησης και του αφηγηματικού κειμένου, είναι κατά πολύ μεταγενέστερο και υστερόχρονο σε σχέση με την ιστορία.

5. Κλίμακες αντιθέσεων και αφηγηματικής έντασης

i. ευτυχισμένο «τότε» vs δυστυχισμένο «τώρα»: η παρελθούσα ευτυχία προβάλλει εντονότερα και υπερτονίζει την παροντική δυστυχία, αλλά και η τωρινή γκρίζα ζωή κάνει πιο έντονη τη χαρούμενη φωτεινότητα μιας ευδαιμονικής στιγμής του παρελθόντος.

ii. ο κυρ-Μόσχος vs το βοσκόπουλο: ο περίκλειστος και περιφραγμένος κυρ-Μόσχος αντιπαρατίθεται στην ελεύθερη και απεριόριστη αεικινησία του βοσκόπουλου. Ο πρώτος, δαπανώντας άφθονα χρήματα, αυτοπαγιδεύεται στον περίκλειστο χώρο του, στενεύοντας έτσι ο ίδιος και σχεδόν εξαλείφοντας την αίσθηση της ελευθερίας και της ανοιχτής ζωής που χαίρεται και απολαμβάνει το βοσκόπουλο.

iii. οι δρώντες ήχοι: το ξαφνικό βέλασμα της Μοσχούλας (που διχάζει το βοσκόπουλο ανάμεσα στην ποιμενική του συνείδηση και την αυξανόμενη πρωτόγνωρη ερωτική του περιέργεια και παράλληλα προοικονομεί το σχοίνιασμα της μικρής κατσίκας), το ξαφνικό «μπλουμ» που κάνει ένα κορμί, καθώς πέφτει γυμνό στα δειλινά νερά της θάλασσας, η κραυγή τρόμου που έβγαλε η Μοσχούλα στη θέα της λέμβου. όλοι αυτοί οι ήχοι λειτουργούν ως διαδοχικά στοιχεία πλοκής που το καθένα, με τη δική του εμβέλεια, προωθεί τη σταδιακή εξέλιξη του μύθου.

iv. ο αγροτοποιμενικός χώρος: υποτάσσει στη δική του λογική τον άνθρωπο, προ-ρυθμίζει τις κινήσεις του και, τελικά, τον απορροφά και τον αφομοιώνει.

v. ένα ερωτικό περιστατικό: αλλά αποκαθαρμένο από κάθε στοιχείο γήινου και ωμού αισθησιασμού, κορυφώνει την αφηγημένη δράση σε μια μόνο στιγμή που, τελικά, ως περιγραφή και συγκίνηση, περιέχει και απεικονίζει την ασύλληπτη και φευγαλέα αίσθηση της ανθρώπινης ευτυχίας.