2. Η θρησκευτικότητα
3. Η σχέση του με τη φύση
4. Η σχέση του με την παράδοση (κοινωνικά-ψυχογραφικά)
5. Ο ερωτισμός
6. Το δαιμονικό στοιχείο
7. Οι περιγραφές
8. Η στατικότητα
9. Ο θάνατος
10. Η ονοματοδοσία – οι ομωνυμίες
1. Η γλώσσα
Αποτελεί ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Παπαδιαμάντη:
• στους διαλόγους υιοθετεί τη δημοτική, λαϊκή γλώσσα εμπλουτισμένη με τους ιδιωματισμούς της Σκιάθου. Αυτή η φωνογραφική αποτύπωση προσδίδει φυσικότητα, παραστατικότητα, ζωντάνια και αληθοφάνεια, επιτρέποντάς του να διαγράψει πληρέστερα τους χαρακτήρες των ηρώων του.
• στις περιγραφές χρησιμοποιεί την αμιγή καθαρεύουσα, γεγονός που του επιτρέπει να είναι εξαιρε-τικά ακριβόλογος.
• στην αφήγηση χρησιμοποιεί ένα κράμα καθαρεύουσας (όχι ιδιαίτερα αυστηρής) και δημοτικής που επιτρέπει στα κείμενά του να έχουν ένα ιδιαίτερα προσωπικό και ιδιότυπο ύφος.
• αξιοσημείωτη είναι η τάση του να προτάσσει το ουσιαστικό έναντι του επιθέτου (π.χ. ο καταρράκτης ο βαθύς).
• επιπλέον, οι σελίδες του είναι κατάσπαρτες από τα ρητά (αρχαίων τραγικών και από τις Γραφές) και από τα χωρία Εκκλησιαστικών κειμένων, τα οποία είχε απομνημονεύσει.
2. Η θρησκευτικότητα
Γεννημένος σε μια βαθύτατα θρησκευόμενη οικογένεια, μεγαλωμένος με ηθικές αρχές και έχοντας τις εκκλησίες ως καταφύγιο γαλήνης και ασφάλειας, ήταν φυσικό το θρησκευτικό του συναίσθημα να αποτυπώνεται στα κείμενά του. Ωστόσο, ο Παπαδιαμάντης πιστεύει στη θρησκεία χωρίς να γίνεται θρησκόληπτος. Πιστεύει ότι ο Θεός κρύβεται στην ψυχή του κάθε άνθρωπο και τον καθοδηγεί και τον προστατεύει. Η βαθιά του θρησκευτικότητα, μάλιστα, επηρεάζει και τις κοινωνικές του αντιλήψεις και τη φυσιολατρική του διάθεση και τον τρόπο που προσεγγίζει τα πρόσωπα και τα γεγονότα.
3. Η σχέση του με τη φύση
Για τον Παπαδιαμάντη η Φύση είναι άλλο ένα κτίσμα του Θεού. δε είναι προέκταση του ανθρώπου. Φύση, όμως και άνθρωποι αλληλοεξαρτώνται και αλληλοεπηρεάζονται. Αν, μάλιστα, ο άνθρωπος αποκοπεί από τη φύση πληρώνει ως τίμημα την αλλοτρίωση και τη φθορά. Όσο ο άνθρωπος ζει μέσα στη φύση μένει φυσικός, νήπιος και αθώος και χάρη σ’ αυτή την αθωότητα διευκολύνεται η επικοινωνία του με το Θεό. Ο Παπαδιαμάντης είναι συγγραφέας του ανοιχτού χώρου. Το κυρίαρχο σκηνικό των έργων του είναι η φύση. Η φύση καθορίζει τα δρώμενα και τα δρώμενα επενεργούν στη φύση.
Αλλά και τα βασικά του θεματικά μοτίβα τα αντλεί από τη φύση:
- οι βράχοι (σύμβολο ακινησίας, σταθερότητας, δύναμης αλλά και φόβου),
- η θάλασσα (σαγηνευτική, μυστηριώδης, ερωτική, μια υπόσχεση ελευθερίας αλλά και άγρια, ύπουλη, θανατηφόρα),
- η σελήνη (μαγική και μυστηριακή, μεταμορφώνει, προκαλεί ταραχή, έκσταση, φόβο).
Για τον Σκιαθίτη κοσμοκαλόγερο Ζωή και Θάνατος συνιστούν ένα αδιάκοπο παιχνίδι της Φύσης.
4. Η σχέση του με την Παράδοση
Ο Παπαδιαμάντης έχει καταφέρει να αποτυπώσει δημιουργικά στο έργο του τα λαογραφικά στοιχεία του τόπου του. «Οι περιγραφές του αποτελούν πιστές απεικονίσεις της ζωής και της νοοτροπίας των ανθρώπων του νησιού του», διαπιστώνει ο Κ.Θ. Δημαράς. Και δε θα μπορούσε να συμβαίνει κάτι διαφορετικό αφού κι ο ίδιος έχει ζήσει τη ζωή που περιγράφει.
Στα ηθογραφικά του, μάλιστα, διηγήματα ενσωματώνει τόσο στοιχεία κοινωνικά (καθώς όχι μόνο παρατηρεί αλλά και σχολιάζει την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής του) όσο και στοιχεία ψυχογραφικά (καθώς διεισδύει στον εσωτερικό κόσμο των ηρώων του και καταγράφει της ψυχικές διακυμάνσεις που βιώνουν).
5. Ο ερωτισμός
Αποτελεί ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Σκιαθίτη πεζογράφου. Παρά το γεγονός ότι οι ήρωές του αγωνίζονται για την ηθική τελειότητα και την αγιότητα, ωστόσο δεν αρνούνται τις χαρές της ζωής και αναζητούν την ομορφιά σε κάθε έκφανσή της. Κυρίαρχη φαντασίωση του Παπαδιαμάντη είναι η θέα του γυμνού γυναικείου κορμιού, το οποίο αντιμετωπίζει ως τον απαγορευμένο καρπό και γι’ αυτό το προσεγγίζει μόνο με την όραση. Είναι χαρακτηριστική η σκηνή στο Όνειρο στο κύμα, όπου ο έφηβος ερωτευμένος βοσκός θα αγγίξει το αντικείμενο του έρωτά του, όταν αυτή είναι αναίσθητη μέσα στη θάλασσα. Συχνά, μάλιστα, αυτός ο ερωτισμός του μεταφέρεται στη φύση και παρακολουθούμε μέσα από τις περιγραφές του τα άψυχα να λειτουργούν ως υποκατάστατα του γυναικείου σώματος (βλέπε την περιγραφή του αιγιαλού όταν κατεβαίνει η Μοσχούλα για να κολυμπήσει και το χαρακτηριστικό ρήμα ελιμπίστηκα που έχει την ίδια ρίζα με τον ψυχαναλυτικό όρο για την ερωτική επιθυμία, τη libido).
6. Το δαιμονικό στοιχείο
Ντοστογιεφσκικός πεζογράφος ο Παπαδιαμάντης, φέρνει τους ήρωές του αντιμέτωπους με το κακό. Το κακό παρουσιάζεται με ποικίλες μορφές: άλλοτε ως πάλη με την αμαρτία και τους πειρασμούς, άλλοτε ως κοινωνική αδικία. Σε κάθε περίπτωση οδηγεί τους ήρωες σε ηθική κρίση. Κάθαρση φαίνεται να προσφέρει μόνο η επιστροφή στο εξαγνισμένο παρελθόν (παιδικές αναμνήσεις, επιστροφή στη φύση…).
Δεν είναι τυχαίο ότι από τις εισαγωγικές κιόλας φράσεις ο ήρωας στο Όνειρο στο κύμα δηλώνει ότι η τελευταία φορά που ήταν ευτυχισμένος – προτού βρεθεί εκτεθειμένος στο γυναικείο πειρασμό – ήταν νέος, βοσκός και ζούσε ως «φυσικός άνθρωπος».
7. Οι περιγραφές
Αποτελούν ένα ακόμα ιδιαίτερο στοιχείο του Παπαδιαμάντη. Είναι λεπτομερειακές και έκδηλα λυρικές. Τα σκιαθίτικα τοπία παρουσιάζονται άλλοτε πανοραμικά, από ένα υψηλότερο ή μακρύτερο σημείο θέασης κι άλλοτε με μεγεθυντική και σχεδόν φωτογραφική εστίαση σε χαρακτηριστικές λεπτομέρειες. Καθετί από τους εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους αξιοποιείται για τις εκάστοτε σκηνογραφικές ανάγκες. Οι εκτενείς περιγραφές ενισχύουν τη στατικότητα του διηγήματος. Η λειτουργία τους δεν περιορίζεται απλώς στη μετάδοση ρεαλιστικών πληροφοριών. Συχνά γίνονται φορείς ιδεών και συναισθημάτων κι επιτελούν οδηγητική για τον αναγνώστη λειτουργία, ώστε να συλλάβει το βαθύτερο νόημα του διηγήματος, ενώ μια εξωτερική εικόνα της φύσης λειτουργεί ρητά ή υπαινικτικά με βάση την ψυχική κατάσταση του ήρωα.
8. Η στατικότητα
Στα έργα του Παπαδιαμάντη η έντονη δράση απουσιάζει, ενώ η πλοκή είναι στοιχειώδης. Η επιλογή αυτή σχετίζεται με την επιθυμία του συγγραφέα να αναδείξει των εσωτερικευμένη δράση, γι’ αυτό και οι - συνήθως ελάχιστοι – ήρωες των διηγημάτων του υιοθετούν μια στοχαστική διάθεση απέναντι στο παρόν και το παρελθόν, γεγονός που τους οδηγεί στην αυτογνωσία.
9. Ο θάνατος
Συνηθισμένο μοτίβο στα περισσότερα διηγήματά του – αποτελεί δάνειο από το ρομαντισμό, στον οποίο είναι συχνό θέμα. Στον Παπαδιαμάντη ο θάνατος συχνά συνδέεται άμεσα με το νερό. Σε κάποια έργα του αναφέρεται και ένας θάνατος μεταφορικός, όπως στο Όνειρο στο κύμα ο πνιγμός του προλύτη από την καταπίεση του εργοδότη.
10. Η ονοματοδοσία – η ομωνυμία
Οι επιλογές των ονομάτων των ηρώων/ηρωίδων του δεν είναι τυχαίες. Άλλοτε μέσω της ονοματοδοσίας καταγράφονται λαογραφικά/εθιμοτυπικά στοιχεία των κλειστών κοινωνιών π.χ. η γυναίκα παίρνει το όνομα του άντρα (Φραγκογιαννού, Λούκαινα, Μοσχούλα). σε κάποιες περιπτώσεις, επίσης, το όνομα είναι δηλωτικό της ηλικίας ή της μοίρας του προσώπου. Ας θυμηθούμε στο Μοιρολόι της φώκιας τη γριά-Λούκαινα (στα λατινικά το ρήμα lugeo=θρηνώ) και τον πόνο της αλλά και την Ακριβούλα (το μικρό κοριτσάκι που χάνει την ακριβή/πολύτιμη ζωή του), στο Όνειρο στο κύμα τη Μοσχούλα – όχι απλώς την κόρη του κυρ-Μόσχου - αλλά το πιο ξεχωριστό πλάσμα στην Εδέμ που έχει δημιουργήσει, αλλά και τη Χαδούλα τη Φραγκογιαννού στη Φόνισσα, που αντί να δέχεται τα χάδια της οικογένειάς της μικρό κορίτσι, δέχεται τον πόνο και καταλήγει να πιστέψει πως από την αδικία της γυναικείας μοίρας μόνο το χάδι του θανάτου μπορεί να σε απαλλάξει.
Επιπλέον, οι ομωνυμίες λειτουργούν ως στοιχείο της πλοκής. Στο Όνειρο στο κύμα η ομωνυμία κοριτσιού-κατσίκας λειτουργεί:
- ως στοιχείο προοικονομίας, αφού χάρη σ’ αυτή θα επιτευχθεί η συνάντηση των δύο νέων.
- Ακόμα, η ομωνυμία συντελεί στο να μπορέσει ο βοσκός να εκφράσει τα συναισθήματά του για το κορίτσι, δεδομένης της απόστασης που τους χωρίζει.
- Από την άλλη, η ομωνυμία Μόσχου-Μοσχούλας λειτουργεί συμβολικά όσον αφορά τον κόσμο που εκπροσωπούν. Η Μοσχούλα ανήκει στον αλλοτριωμένο κόσμο, στο περιτοιχισμένο βασίλειο που την κρατά απομονωμένη και που θα την οδηγήσει στο να εξελιχθεί σεμια συνηθισμένη γυναίκα, χωρίς ελευθερία, γεμάτη φόβους, «απλή θυγάτηρ της Εύας, όπως όλαι».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου