Χαρακτηριστικά της πεζογραφίας του Παπαδιαμάντη - "ΟΝΕΙΡΟ ΣΤΟ ΚΥΜΑ"

Α. Ηθογραφία

1. Ρεαλιστική απεικόνιση της ζωής των απλών και ταπεινών ανθρώπων της Σκιάθου.

2. Λαογραφικές και ηθογραφικές καταγραφές – (εδώ):

 Λαϊκοί θρύλοι και παραδόσεις (π.χ. για το «άντρον» [=σπηλιά] των νυμφών ή το δείπνο του ήλιου, σε άμεση συσχέτιση με την αρχαία ελληνική μυθολογία).

 Τρόπος ζωής και συνήθειες των απλών ανθρώπων της νησιώτικης υπαίθρου.

 Άμεση γνώση της ποιμενικής ζωής αλλά και επιρροές από το αρκαδικό [βουκολικό] ειδύλλιο [π.χ. η στερεότυπη εικόνα που έχει η Μοσχούλα για τους βοσκούς, ο βοσκός ως «σατυρίσκος του βουνού», η θαλάσσια σπηλιά, η εξιδανίκευση του πραγματικού χώρου).

 Γεωργικές εργασίες (όργωμα, σπορά, θερισμός κ.λπ.) – έναρξη εργασιών με προσευχή (στοιχείο λαϊκής θρησκευτικότητας).

 Νομή αγαθών που προέρχονταν από τα χωράφια και τα αμπέλια.

 Κλοπές ζώων από τα κοπάδια.

 Πρότυπο γυναικείας ομορφιάς (γραμμές σώματος, χρώμα μαλλιών, λευκό-τητα σώματος).

 Συμπεριφορές κοριτσιού (αγοροκόριτσο).

 Αντιλήψεις καλογέρων για την αποφυγή του γυναικείου πειρασμού και τη σωτηρία της ψυχής.

 Φόβοι ήρωα να μην παρεξηγηθεί και εκτεθεί ότι κινούμενος από δόλο παραμόνευε να δει γυμνή τη Μοσχούλα.

 Χαρακτηριστικά αστικής κοινωνίας.

3. Ευδαιμονική και εξιδανικευμένη αναπαράσταση του παρελθόντος (εδώ της ερωτι-κής ζωής).

4. Αποστροφή για τα χαρακτηριστικά της κοινωνικής αστικής ζωής (εδώ του κόσμου των μορφωμένων και της μισθωτής εργασίας στην Αθήνα).

5. Νέοι τρόποι γραφής (πρωτοπρόσωπη αφήγηση, φωνογραφικοί πιστοί διάλογοι κ.λπ.)

Β. Ρομαντισμός – λυρισμός

i. Ο έντονος συμβολισμός σε συνδυασμό με τη μεταφυσική διάσταση.

ii. Η μεγάλη λεπτολογία στις περιγραφές της φύσης (ποιητική πνοή) δημιουργεί διάχυτη ατμόσφαιρα μαγείας, ρομαντισμού, συγκίνησης και νοσταλγίας.

iii. Τα σκηνογραφικά στοιχεία με τις αναφορές στη νύχτα, τη σελήνη, το βλοίσβο του κύματος, το βράχο, την «ουρά της λαμπράς αλουργίδος» κ.λπ. μαρτυρούν ρομαντική επίδραση (εδώ).

iv. Η ειδυλλιακή αναπαράσταση και η εξιδανικευμένη εικόνα του χωριού και του παρελθόντος.

Γ. Ψυχογραφικός χαρακτήρας

i. Επίμονη ψυχογράφηση του πρωταγωνιστή (εδώ), συναισθηματικές διακυμάνσεις, αντιδράσεις του σε διλημματικές καταστάσεις, στοχαστική διάθεση.

ii. Βλ. και «εσωτερίκευση» της δράσης.

Δ. Θρησκευτικότητα

i. Η χριστιανική πίστη και ο χριστιανικός ανθρωπισμός.

ii. Η στοχαστική διάθεση πάνω στα γεγονότα, τα πρόσωπα και τα πράγματα (απο-κάλυψη νοήματος).

iii. Οι ιδεολογικές κατευθύνσεις του ιδεολογικού προβληματισμού του.

iv. Η φυσιολατρική διάθεση (φύση και άνθρωπος αποτελούν ανεξάρτητα «κτίσματα» του Θεού – η φύση συνδέεται με την παλιά φυσικότητα και αθωότητα του ανθρώπου και διευκολύνει την επικοινωνία του με το Θεό).

v. Επιρροές από εκκλησιαστικά κείμενα:

 Δευτερονόμιο (νομή καρπών μόνο για χορτασμό)

 Άσμα Ασμάτων (περιγραφή κόρης)

 Παροιμίες και σημεία της Π. Διαθήκης («το σχοινίον της παραβολής», «σχο-ίνισμα κληρονομίας).

 Τρόπος ζωής, συνήθειες και αντιλήψεις καλογέρων.

 Έναρξη εργασιών με προσευχή.

 Εκκλησιαστικοί όροι (π.χ. «εγκαταβίωσεν», «κωλυόμενος να ιερατεύση», «φραγγέλιον»).

 Εκκλησιαστικά ιδρύματα («Κοινόβιον του Ευαγγελισμού», «ιερατική σχο-λή», «η εν Αθήναις Ριζάρειος» κ.λπ).

Ε. Αφηγηματικό υλικό

i. Έμμεσες γνώσεις (αρχαιοελληνικά, εκκλησιαστικά και βυζαντινά κείμενα, ξένα κείμενα, μυθολογία).

ii. Άμεσες, «ζωντανές» γνώσεις (π.χ. ήθη και έθιμα, ιστορίες από απλούς ανθρώπους της Σκιάθου και της Αθήνας, ανέκδοτα, παραμύθια, παραδόσεις, μάγια, ξόρκια, προλήψεις, δεισιδαιμονίες, τραγούδια κ.λπ.)

iii. Αυτοβιογραφικά στοιχεία – βιώματα (εδώ: η φυσική ζωή στη Σκιάθο, οι εικόνες του βοσκόπουλου, η σχέση με τη θάλασσα, το μοναστήρι του Ευαγγελισμού και οι καλόγεροι, οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες του νησιού, οι νοοτροπίες και οι συμπεριφορές των ανθρώπων, η σχέση με τη θρησκεία και τους εκπροσώπους της).

ΣΤ. Σύνθεση

i. Δεν υπάρχει έντονη και φανερή δράση – η σύνθεση είναι απλή.

ii. Εσωτερίκευση της δράσης (εκτεταμένες ψυχολογικές αναλύσεις – ψυχογράφηση – διαγραφή χαρακτήρων, εδώ: τα εναλλασσόμενα και αντιφατικά συναισθήματα  και τα διλήμματα του ήρωα = εσωτερικές αντιφάσεις και συγκρούσεις).

iii. Παρουσία ελάχιστων προσώπων και στοχαστική στάση τους (αποτύπωση βιωμάτων).

iv. Λεπτομερείς και εκτεταμένες περιγραφές (σκηνικό), που αναστέλλουν τη δράση.

Ζ. Γλώσσα

i. Εντελώς προσωπική – κράμα καθαρεύουσας, εκκλησιαστικής, δημοτικής και σκιαθίτικων ιδιωματισμών.

ii. Οι διάφορες γλωσσικές μορφές δε χρησιμοποιούνται αδιακρίτως, αλλά παρουσιάζουν αναβαθμούς:

 Στις περιγραφές και στις λυρικές παρεκβάσεις συναντάται η αμιγής καθαρεύουσα (παλαιότερη λογοτεχνική παράδοση και εκκλησιαστική).

 Στην αφήγηση χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα με πρόσμειξη στοιχείων της δημοτικής (προσωπικό ύφος).

 Στους διαλόγους αποτυπώνεται σχεδόν φωνογραφικά η ομιλούμενη λαϊκή γλώσσα μαζί με ιδιωματισμούς (φυσικότητα διαλόγων): υποδηλώνουν την ακριβή παρουσία του ανθρώπου και συμβάλλουν στην ηθοποιία.

iii. Η αφθονία στη χρήση των επιθέτων και σχημάτων λόγου και η εξαιρετική εικονοποιία αναδεικνύουν τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση και προβάλλουν τα στοιχεία της ευτυχισμένης ζωής του παρελθόντος (εδώ).

iv. Συμβολική χρήση λέξεων (εδώ).

v. Η επίμονη χρήση κτητικών (εδώ) υπογραμμίζει τη σχέση του ήρωα με τα πράγματα, που λειτουργούν σαν ανθρωπόμορφα υποκατάστατα του γυναικείου κορμιού.

vi. Προσεκτική χρήση των χρόνων και των σημασιών των ρημάτων (εδώ).

vii. Απόδοση των λεπτομερειών (εδώ).