Η παρομοίωση και ο ρόλος της

Μερικές σκέψεις του Κωστή Παπαγιώργη, σταχυολογημένες από το βιβλίο του "Λάδια ξίδια" (Καστανιώτης, 1996), με αφορμή σχετική ερώτηση στα θέματα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.

Η ανάγκη της παρομοίωσης εμφανίζεται σαν έλλειψη. Έχουμε μια ζωηρή παράσταση, ένα βίωμα, και, στην προσπάθειά μας να το βαφτίσουμε, μας λείπει απογοητευτικά η ακριβής του ονομασία.

Το «σαν» είναι σαν γέφυρα –αλλά προς τα πού; Το «σαν» είναι παράθυρο –αλλά βλέπει προς τα πού;

Το ερώτημα στο οποίο οφείλουμε να απαντήσουμε είναι διπλό: από τη μια, πρέπει να μάθουμε γιατί χρειαζόμαστε το «σαν», και, από την άλλη, τίνι τρόπω βρίσκουμε το δεύτερο σκέλος. Η μια απάντηση είναι λειτουργική, η άλλη αφορά την αιτία, το βαθύτερο κίνητρο.

Το «σαν» όπως και κάθε σχήμα εφευρίσκεται για να καλύψει εκ των ενόντων την έλλειψη μιας ορισμένης λέξης. Οι τρόποι χρησιμοποιούνται για να καλύψουν τις ελλείπουσες λέξεις.

Το βασικό κίνητρο είναι η ομοίωση με κάτι δεδομένο, η οποία φωτίζει αυτό που θέλουμε να εκφράσουμε.

Το βιωμένο έχει έναν αβάπτιστο χαρακτήρα που ζητά ένα όνομα, ένα «σαν» για να ονομαστεί. Έχουμε ανάγκη την ομοίωση με κάτι, γιατί η ζωή υπερτερεί απέναντι στο ήδη οικείο, όπως το άπειρο απέναντι στο περατό.

Ο οιοσδήποτε ψυχισμός δεν μπορεί να αισθανθεί ερμηνευμένη ψυχικά μια κατάσταση, αν δεν βρει κάτι όμοιο μέσα στην πρότερη ζωή του. Αυτός είναι ο τρόπος να εσωτερικεύει και να ερμηνεύει. Ουσιαστικά οικειωνόμαστε το βίωμα όχι με την αναγνώριση αλλά με την αυθόρμητη αναγωγή σε κάτι πρότερο. Αποκλείεται να έρθουμε σε βάθους κοινωνία με κάτι, αν δεν βρούμε το κλειδί της ομοιότητας.

Η παρομοίωση, επεξηγηματική, κυριολεκτική, εικονική, χειροπιαστή, δίνει στον ακροατή της εποχής την άνεση να παρακολουθεί τα τεκταινόμενα χωρίς να σπαζοκεφαλιάζει για τα λεγόμενα της αφήγησης.