Νικήτας Παρίσης (πηγή: ΦΙΛΟΓΝΩΣΙΑ)
Η σύγχυση γύρω από θέματα λογοτεχνικών όρων
και εννοιών συνεχίζεται. Η ΚΕΕ (= Κεντρική Επιτροπή Εξετάσεων), με επείγουσα
οδηγία προς όλα τα βαθμολογικά κέντρα, διευκρινίζει ότι η εικόνα είναι σχήμα λόγου
και επικαλείται, για να πείσει, το Π.Δ. 319/2000. Παραλογισμός στο μέγιστο! Αν
είναι δυνατόν θέματα και όροι των λογοτεχνικών κειμένων να ρυθμίζονται με
Προεδρικά Διατάγματα!
Να μιλήσουμε όμως σοβαρά. Η εικόνα, ως
εκφραστικό μέσο ή, έστω, ως εκφραστικός τρόπος, ανήκει στο είδος της περιγραφής. Κάθε περιγραφή, σύντομη ή
εκτενής, απεικονίζει μια πραγματικότητα ή ένα πρόσωπο ή ένα αντικείμενο· ακόμη
και μια ιδέα, δηλαδή μια νοητή εικόνα. Το πρώτο μας, λοιπόν, συμπέρασμα είναι
ότι η εικόνα, σε όποιο είδος και αν ανήκει (= στατική, δυναμική, εξελισσόμενη,
μεικτή / οπτική, ακουστική, οσφρητική κλπ.), συνιστά μια μορφή περιγραφής (έκφραση
έλεγαν οι παλαιότεροι, ειδικά για τις περιγραφές έργων τέχνης).
Η εικόνα, όμως, ως ένθετη περιγραφική
διαδικασία στη νοηματική ροή ενός λογοτεχνικού κειμένου, δε συνιστά σχήμα λόγου. Το γιατί: τα σχήματα λόγου
διαχειρίζονται τις λέξεις με ειδικούς και συγκεκριμένους τρόπους:
α) τροποποιούν τη διάταξη (= τη σειρά) των λέξεων μέσα
σε ένα προτασιακό σύνολο (π.χ. το πρωθύστερο: ήπιαν κι έφαγαν)·
β) παραβιάζουν τη γραμματικο–συντακτική συμφωνία των
λέξεων, δηλαδή τη συντακτική λογική μιας πρότασης (π.χ. το σχήμα κατά σύνεση: ο κόσμος
χτίζουν εκκλησιές)·
γ) συρρικνώνουν ή διαστέλλουν το λεκτικό ανάπτυγμα μιας
πρότασης (π.χ. το σχήμα του πλεονασμού: εσύ σώπα και μη μιλάς)·
δ) τροποποιούν τις σημασίες των λέξεων (π.χ. το σχήμα της μεταφοράς: κατέβαινε
ένας βαρύς ουρανός πάνω απ’ τις στέγες των σπιτιών).
Ερώτημα: η
εικόνα, ως εκφραστικό μέσο, ταυτίζεται με καμιά απ’ αυτές τις τέσσερις
λειτουργίες; Ανήκει, βέβαια, στα λογοτεχνικά αυτονόητα ότι μια εικόνα μπορεί να
περιέχει και κάποιο σχήμα λόγου. Αυτό, όμως, δεν ταυτίζεται με την εικόνα.
Εξάλλου, μια εικόνα, ως περιγραφική διαδικασία, αναστέλλει ή διακόπτει
τη ροή του λογοτεχνικού μύθου, ιδιαίτερα όταν είναι κάπως εκτενής. Κανένα όμως
σχήμα λόγου δε λειτουργεί ως αναστολή ή διακοπή του μύθου. Ακόμα και οι
εκτενείς παρομοιώσεις στον Όμηρο δεν ανακόπτουν τη ροή της δράσης, γιατί
αποτελούν αποσαφηνιστικό και συμπληρωματικό σχόλιο στην ίδια τη δράση.
Πού καταλήγουμε; Φυσικά, στο αυτονόητο: η διδασκαλία δηλαδή – και τα
περί τη διδασκαλία – είναι πολύ σοβαρή υπόθεση και θα ήταν παράλογο να την
αναθέσουμε σε Προεδρικά Διατάγματα.
26 Μαΐου 2013
|
Ν. Παρίσης
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου