Eπαναληπτικά θέματα (6) Γλώσσας Γ' Λυκείου

Θα ήταν «ευχής έργον» να μπορούσαν οι δύο αυτές έννοιες, «πνευματική καλλιέργεια» και «πολιτιστικές εκδηλώσεις» να τεθούν σε σχέση ανταπόκρισης η μία προς την άλλη, τουτέστιν η πνευματική καλλιέργεια να ολοκληρώνεται κι ίσως να δικαιώνεται πρακτικά με τις πολιτιστικές εκδηλώσεις, ή κι ακόμη, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις να ενέχουν γνήσια και επαρκή στοιχεία, μιας πράγματι πνευματικής καλλιέργειας, που, με τη θεσμική καθιέρωσή τους, να τα κατεργάζονται και να τα διοχετεύουν σε ένα κοινό ευρύτερης αποδοχής. Δυστυχώς, στους καιρούς μας, μια τέτοια ουσιαστική σχέση, τουλάχιστον ως ένα βαθμό, δεν φαίνεται να ευνοείται από την ίσαμε τώρα πρακτική εφαρμογή αυτού του νεοσύστατου θεσμού των λεγόμενων «πολιτιστικών εκδηλώσεων».

Για να είμαι σαφής και δίκαιος, θα επιθυμούσα να σταθώ για λίγο και να προσδιορίσω επαρκώς την έννοια: «πολιτιστικές εκδηλώσεις». Πολύ πιο πριν η πολιτεία αναλάβει να υιοθετήσει προγράμματα ενίσχυσης και προώθησης παρόμοιων εκδηλώσεων, όπως στην αθηναϊκή κοινωνία της αρχαιότητας ο θεσμός της λεγομένης «χορηγίας», οι προικισμένοι πολίτες κάθε χώρας, είτε σαν μονάδες είτε σαν ομάδες, με δική τους πρωτοβουλία, από δική τους πνευματική ανάγκη, και για δική του αισθητική χαρά, διοργάνωσαν συγκεντρώσεις ή συνεδρίες με στόχο αυτού του είδους τη διακίνηση των ιδεών. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, ανάμεσα στην επιθυμία των ενδιαφερομένων και την ικανοποίησή της, δε μεσολαβούσε άλλων παράγων, που να αλλοίωνε τη γνησιότητα της πρόθεσής τους και να την οδηγούσε σε άλλου είδους ιδιοτελείς εκτροπές. Η πιθανότητα παιζόταν στην «επιτυχία-αποτυχία», κι όχι στη «γνησιότητα-παραχάραξη».

Κι ήλθε κάποτε το κράτος να αναλάβει την επίπονη κι ίσως δυσβάσταχτη οικονομικά, και γι’ αυτό ατελέσφορη πολλές φορές, προσφορά των ιδιωτών. Και καθιέρωσε γιορτές και διοργάνωσε συγκεντρώσεις και επιχορήγησε συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις και θυμήθηκε τιμητικές επετείους και χρηματοδότησε τηλεοπτικές εκπομπές και κάλεσε τον κόσμο σε πνευματική συμμετοχή κι ανάταση. «Άρτον και θεάματα» πρόσφεραν οι Ρωμαίοι στους ιπποδρόμους τους. «Θέαμα και πνεύμα» θα μπορούσαν να επαίρονται οι σύγχρονες κυβερνήσεις ότι χορηγούν στα πλήθη των φιλοθεαμόνων. Και η ευγενική χειρονομία θα ήταν τις περισσότερες φορές άξια να χειροκροτηθεί, αν… Κι εδώ ακριβώς, σ’ αυτό το σημείο, θαρρώ εγγίζουμε τον θερμό πυρήνα του θέματός μας.

Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, διά μέσου των εποχών και απανταχού της γης εκμεταλλεύτηκαν χωρίς πρόσχημα και χωρίς αιδώ την ανάγκη των πολιτών για πνευματική ζωή, με ιδιοτέλεια και σύστημα, που απέβλεπε στο ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα. Αυτό, άλλωστε, επιδίωκαν οι εμπνευστές του, την πνευματική τους υποδούλωση. «Με την παράσταση θηλιά // θα πιάσω τη συνείδηση του βασιλιά», λέει ο Σαίξπηρ. Κι όχι μόνο έπιασαν αλλά και αλλοτρίωσαν τη συνείδησή του. Όλοι οι ελεύθεροι πνευματικοί δημιουργοί, όσοι στάθηκαν τυχεροί και πρόφτασαν να δραπετεύσουν, κατάφεραν να γλιτώσουν απ’  αυτού του είδους την αισθητική επιμόρφωση.

Στα δημοκρατικά πολιτεύματα το φαινόμενο δεν είναι τόσο οδυνηρό ούτε και δρα με την ίδια νομοτέλεια. Και η συμμετοχή των επιμορφωνομένων δεν είναι εμφανώς υποχρεωτική. Η σοφή και πεπειραμένη κομματική μηχανή έχει επινοήσει πολλούς τρόπους για να εξασφαλίσει το αδιάβλητο της ανιδιοτέλειας και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις συντελούνται, αφού έχουν τηρηθεί τυπικά όλες οι δημοκρατικές διαδικασίες. Το καλό του λαού υπεράνω όλων! Σαράντα χρόνια όμως λογοκρισίας σημάδεψαν στον τόπο αυτό το έργο των πνευματικών δημιουργών ανεξίτηλα. Τα χρόνια που επακολούθησαν κατήργησαν ίσως τη δυνατότητά της να επεμβαίνει καταλυτικά στην έκφραση των ιδεών, αλλά εισήγαγαν μια λογοκρισία πολύ πιο επικίνδυνη, για τους αμύητους, από τη φανερή. Είναι αυτή της βαθμιαίας αλλοτρίωσης, που επιτυγχάνεται με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και με τις «στημένες», τις περισσότερες φορές, «πολιτιστικές εκδηλώσεις».

Χρέος του πνευματικού ανθρώπου είναι να δυσπιστεί. Και θεμιτή η απόφασή του να παραμένει ευτυχώς ασυγκίνητος τις περισσότερες φορές από τέτοιου είδους ευκαιριακές «προσφορές». Η πνευματική ελευθερία ριζώνει και καρποφορεί πιο γόνιμα στη μοναξιά της.

(Nτίνος Δημόπουλος, περ. ΕΥΘΥΝΗ, τ. 280, σελ. 153) 

Θέματα

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (110-120 λέξεις).

Β1. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 80-90 λέξεων το περιεχόμενο του αποσπάσματος: «Η πνευματική ελευθερία ριζώνει και καρποφορεί πιο γόνιμα στη μοναξιά της».

Β2. Να βρείτε στο κείμενο μία περίπτωση επίκλησης στην αυθεντία και μία περίπτωση επίκλησης στο συναίσθημα με ειρωνεία.

Β3. Στις δύο τελευταίες παραγράφους ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μία φορά το θαυμαστικό και τρεις φορές τα εισαγωγικά. Τι επιδιώκει σε καθεμία από τις παραπάνω περιπτώσεις;

Β4. α. υιοθετήσει, παραχάραξη: Να γράψετε στο τετράδιό σας τέσσερις (4) προτάσεις, στις οποίες να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις που σας δίνονται, μία φορά με τη μεταφορική και μία με την κυριολεκτική τους σημασία.

β. επαίρονται, αιδώ, το αδιάβλητο, ανεξίτηλα: Σχηματίστε τέσσερις (4) φράσεις με τις παραπάνω λέξεις, ώστε να φαίνεται η σημασία τους.

Γ. Κάθε καλοκαίρι διεξάγονται σε πολλές περιοχές της χώρας μας ποικίλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις στα πλαίσια διάφορων φεστιβάλ. Να αξιολογήσετε τη συμβολή τους στην πολιτιστική ζωή του τόπου μας και να τονίσετε το ρόλο των νέων ανθρώπων στην πετυχημένη διεξαγωγή τους. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή ομιλίας που εκφωνείτε σε εκδήλωση του Δήμου της περιοχής σας με θέμα την πρωτοβουλία ορισμένων συνομηλίκων σας για την καθιέρωση ετήσιων πολιτιστικών εκδηλώσεων κατά τους θερινούς μήνες.