Εξετάσεις 2014 - Νεοελληνική Γλώσσα Γ' Λυκείου - 8ο (τελικό) κριτήριο προσομοίωσης

 

Aκρισία, η εθνική μας νόσος

Είναι πολλά τα συμπτώματα στον συλλογικό ελλαδικό μας βίο που συνηγορούν στη διαπίστωση ότι η ακρισία έχει εξελιχθεί σε εθνική μας νόσο. Mοιάζουμε ανίκανοι οι πολίτες στη σημερινή Eλλάδα να κρίνουμε (διακρίνουμε - συγκρίνουμε) ποιότητες, να ξεχωρίσουμε (σταθμίσουμε) τι μας συμφέρει και τι μας βλάπτει, να διαβαθμίσουμε την επικινδυνότητα μιας απειλής ή την ωφελιμότητα μιας ευκαιρίας. Έχει μειωθεί εντυπωσιακά η ικανότητά μας να αξιολογούμε προσόντα, επιδεξιότητες, κατάρτιση των ανθρώπων που αναλαμβάνουν να διαχειριστούν τη ζωή μας. Eμπιστευόμαστε με απίστευτη αφέλεια τσαρλατάνους, χειροκροτούμε εκστασιασμένοι τυχάρπαστους απατεώνες και μικρονοϊκούς κομπορρήμονες. Σίγουρα, πρέπει να αποτελούμε ιδανική για τους διαφημιστές «αγορά» ευκολόπιστων καταναλωτών. Aποδείχνουμε καθημερινά ανύπαρκτες τις αντιστάσεις μας στη χειραγώγηση, στην εσκεμμένη φημολογία, στην εξαπάτησή μας από συνθηματολογίες. Παιδαριωδώς αφελείς υιοθετούμε κάθε ηλίθια «πληροφορία», κάθε ανεξέλεγκτη φαρμακερή κακολογία ή έπαινο ή ετικέτα για οποιονδήποτε.

 

Ίσως αυτή η λοιμική της ακρισίας να ξεκινάει από τα πρώτα μας βήματα στο σχολειό: Δυσκολεύεται «το καημένο το παιδί» μας με τα προβλήματα που του έδωσε ο δάσκαλος, το βοηθάμε λοιπόν να τα λύσει – η κατεστημένη νοοτροπία αξιολογεί σαν υπέρτερη (για κάθε πρόβλημα) την έτοιμη ή την «άνωθεν» λύση από τη χαρά της πρόκλησης για την κατάκτηση της λύσης. Στο ελλαδικό σχολείο το «πρόβλημα», η «άσκηση», είναι επαχθές χρέος, αναγκαίο κακό, όχι χαρά αναμέτρησης με τη δυσκολία, παιχνίδι κριτικής ευρηματικότητας, αφορμή να ανακαλύψεις τις ικανότητες του μυαλού σου. Δεν ξέρω αν υπάρχει επί γης άλλη κοινωνία όπου να ευδοκιμούν «λυσάρια» – βιβλία που προσφέρουν έτοιμες τις λύσεις όσων προβλημάτων περιέχονται στα σχολικά βιβλία για την άσκηση των μαθητών ή έτοιμη τη μετάφραση και τη γραμματική - συντακτική ανάλυση των αρχαίων κειμένων. Στο Eλληνόπουλο πάντως χαρίζονται όλοι οι κόμποι λυμένοι, όλα έτοιμα για χρηστική κατανάλωση.

Mε τέτοιον έγκαιρο εθισμό στην ευκολία, στην καταναλωτική εκδοχή της εκπαίδευσης, είναι απολύτως φυσιολογικό επακόλουθο η ακρισία: η ανικανότητα διάκρισης του ορθού από το λάθος, του έγκυρου από το εσφαλμένο, της επίμοχθης κατάκτησης από την απερίσκεπτη πρόσληψη και παραδοχή. Γινόμαστε πολίτες και περιμένουμε τις λύσεις των προβλημάτων μας έτοιμες, σαρκωμένες σε «χαρισματικούς» ηγέτες, ή τις αναζητάμε σε «λυσάρια» ιδεολογημάτων, ελιξήρια «κεντροαριστεράς» ή «κεντροδεξιάς» σολομωνικής – σε «συνταγές Φραγκοβανδάλων μάγων».

Eίναι απόλυτα σεβαστή η αγωνία των ανθρώπων, κατανοητή η ασφυξία που νιώθουν εγκλωβισμένοι σε ένα πολιτικό σύστημα εντελώς πια ανυπόληπτο, κραυγαλέα ανίκανο, αμετανόητα φαύλο, ανήθικο-σάπιο ώς το μεδούλι του. Όμως κανένας σοφός, κανένας δάσκαλος, κανένας Nέστορας σύνεσης και ευθυκρισίας δεν μπορεί να υποκαταστήσει την ευθύνη του πολίτη να κρίνει το ορθότερο πρακτέο. Oι λύσεις στα κοινωνικά-πολιτικά προβλήματα γεννιώνται από τη συνισταμένη της ατομικής ευθύνης των πολιτών, την κοινωνική δυναμική που προκύπτει από αυτή τη συνισταμένη, είναι συνάρτηση της κατά κεφαλήν καλλιέργειας των πολιτών. Δεν αντιπαλεύονται καταστροφικές κρίσεις ούτε η πολιτισμική παρακμή, με ετοιματζίδικες συνταγές ή με θεόπεμπτους ηγέτες.

Δουλειά και χρέος του δασκάλου είναι να φωτίζει τα προβλήματα, τα πραγματικά τους δεδομένα, να τα αναλύει με ορθολογισμό και τιμιότητα. Nα ελευθερώνει την κρίση του πολίτη από ψευδαισθητικές υποβολές, ψυχολογικές αγκυλώσεις, σκόπιμες στρεβλωτικές οπτικές. Tελικά, όμως, την ευθύνη της κρίσης για το συμφερότερο την έχει ο πολίτης. Aυτός θα αποφασίσει αν θα προκρίνει το μη χείρον, αν θα εμμείνει ασυμβίβαστος στη λευκή ψήφο, αν θα επιλέξει την αποχή από την εκλογική διαδικασία. Όποια απόφαση κι αν πάρει, η ουσιωδέστερη συμβολή του στα κοινά θα είναι η συνειδητή και με σοβαρότητα επίγνωση ότι η ψήφος του κρίνει τη ζωή του, την ποιότητα του μέλλοντός του, το αν θα κληροδοτήσει χαρά ή συμφορά στα παιδιά του.

(Χρ. Γιανναράς, Εφημ. Καθημερινή, 2/3/2014, διασκευή)

Θέματα

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (120 λέξεις).

Β1. Να αναπτύξετε το περιεχόμενο του αποσπάσματος: «Δεν αντιπαλεύονται καταστροφικές κρίσεις ούτε η πολιτισμική παρακμή, με ετοιματζίδικες συνταγές ή με θεόπεμπτους ηγέτες».

Β2. Με ποια συλλογιστική αναπτύσσεται η 1η παράγραφος; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Β3. Να επισημάνετε δύο τρόπους πειθούς στην 4η παράγραφο και να σημειώσετε τα αντίστοιχα χωρία.

Β4. Τι δηλώνουν τα εισαγωγικά στις ακόλουθες περιπτώσεις:

·         - Σίγουρα, πρέπει να αποτελούμε ιδανική για τους διαφημιστές «αγορά» ευκολόπιστων καταναλωτών.

·         - Δυσκολεύεται «το καημένο το παιδί» μας

·        -  Στο ελλαδικό σχολείο το «πρόβλημα», η «άσκηση», είναι επαχθές χρέος

·        - περιμένουμε τις λύσεις των προβλημάτων μας έτοιμες, σαρκωμένες σε «χαρισματικούς» ηγέτες ή τις αναζητάμε σε «λυσάρια» ιδεολογημάτων

Β5. α. Να γράψετε από ένα αντώνυμο για τις λέξεις: ευκολόπιστων, αφελείς, έγκαιρο, ασυμβίβαστος, θα κληροδοτήσει.

β. Να βρείτε πέντε (5) λέξεις που χρησιμοποιούνται συνυποδηλωτικά.

Γ. Να εντοπίσετε τους κινδύνους που ελλοχεύουν από την ακρισία σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο και να αξιολογήσετε τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει το σχολείο στην καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας των μαθητών. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου για τη μαθητική σας εφημερίδα.

Κείμενο αναφοράς

Η κριτική σκέψη και η αναγκαιότητά της

Αντιμετωπίζοντας, ως παιδαγωγός, τα αποτελέσματα των διεθνών εξετάσεων, από τα οποία φαίνεται η αποτυχία των μαθητών μας στην κατανόηση κειμένου και σε άλλα μαθήματα, τονίζω την ανάγκη να περιορισθεί η «παπαγαλία» στο σχολείο και να ρυθμίζεται η διδακτική διαδικασία κατά ένα τέτοιο τρόπο ώστε να αναπτύσσεται η κριτική σκέψη των μαθητών. Το πνεύμα αυτό καθορίζει τη νέα προοπτική της εκπαίδευσης.

Το πρόβλημα της «κριτικής σκέψης» απασχολεί τα τελευταία χρόνια τους παιδαγωγούς, που καταβάλλουν προσπάθεια να πείσουν τους δασκάλους, αλλά και τους εξεταστές, να αποφύγουν την παραδοσιακή νοοτροπία και να ζητούν από τους μαθητές προϊόντα μόνο της απομνημόνευσής τους. Πολύς λόγος γίνεται σήμερα για προσέγγιση της γνώσης με κριτική σκέψη, για γόνιμη σκέψη, δημιουργική σκέψη, διδακτικές προσεγγίσεις της κριτικής σκέψης, διδακτικές τεχνικές για την καλλιέργεια κριτικής σκέψης κ.ά. Τα παραπάνω τονίζονται πάντοτε με την ανάγκη ο μαθητής, αυριανός πολίτης του 21ου αιώνα, να είναι ικανός να αντιμετωπίζει το πλήθος των προβλημάτων που θα συναντήσει και να βρίσκει πάντα τη λογική λύση. Μέχρι τώρα υποστηρίζαμε πως «η λήψη των αποφάσεων» - και μάλιστα ορθών αποφάσεων - είναι μια παιδαγωγική αλήθεια, μια ανάγκη. Τώρα συμπληρώνουμε την απαίτηση αυτή της παιδαγωγικής και ζητούμε τη συνενέργεια συναισθήματος και λογικής για τη λήψη της σωστής απόφασης.

Οι διαστάσεις της κριτικής σκέψης προσδιορίζονται στον νοητικό χώρο. Δεν διδαχθήκαμε όμως πώς να αποτιμούμε τη σκέψη μας ή τη σκέψη των μαθητών μας, στο πλαίσιο της νόησης και του συναισθήματος. Αν θέλουμε να προαγάγουμε τη σκέψη των μαθητών μας δεν πρέπει να επαναπαυόμαστε, όταν οι μαθητές μας σκέπτονται απλώς τα πράγματα, χωρίς να αναζητούν ενδείξεις και αποδείξεις, χωρίς να δικαιολογούν τα πράγματα αυτά. Συχνά, οι δάσκαλοι δεν είναι ενήμεροι της διαφοράς αυτής. Πολλοί δάσκαλοι αφήνουν τους μαθητές τους να γράφουν ή να μιλούν με ευχέρεια και γλαφυρότητα. Και θεωρούν το γεγονός αυτό καλή σκέψη. Όταν ο μαθητής εκφράζει απλώς συναισθηματικές του καταστάσεις, υποκειμενικές του θέσεις, χωρίς να αιτιολογεί τις απόψεις του, ή χωρίς να παρουσιάζει αποδείξεις για την αλήθειά τους, χωρίς να αναφέρεται σε πιθανές αντίθετες θέσεις, χωρίς να εκφράζει ποικιλία άλλων απόψεων, δεν σκέπτεται κριτικώς...

Στη διαδικασία της σκέψης ο κάθε άνθρωπος συνενώνει υπάρχοντα στοιχεία, αξιοποιεί τις δεξιότητες και ικανότητές του, στην προσπάθεια να λύσει κάποιο πρόβλημα. Αν δεν υπάρχει πρόβλημα δεν υπάρχει κριτική σκέψη. Η κριτική σκέψη, επειδή συνεπάγεται νοητική εργασία και συναισθηματική εγρήγορση επί ενός συγκεκριμένου θέματος και επειδή είναι το συνολικό προϊόν της πείρας μας, των ιδεών μας, της κοσμοθεωρίας μας, θεωρείται δημιουργία, μια παραγωγική εργασία, μια καινούργια γνώση, μια οικοδομή. Η κριτική σκέψη είναι, με λίγα λόγια, μια δημιουργία του σκεπτόμενου νου και όταν η δημιουργία αυτή ενταχθεί στον γνωστικό μας πλούτο, αφομοιουμένη, θα είναι ένα επιπλέον όπλο στη διάθεσή μας, για να λύσουμε μελλοντικά προβλήματα.

Η κριτική σκέψη υποβοηθά στην επικοινωνία μας με τους άλλους ανθρώπους. Κριτικός συνομιλητής είναι εκείνος ο οποίος προσπαθεί να συμβιβαστεί θετικώς ή αρνητικώς με το αντικείμενο κάθε συζήτησης... Ο άνθρωπος χωρίς κριτική σκέψη δεν είναι καλός ομιλητής, ούτε καλός αναγνώστης κειμένου. Ο καλός συζητητής ή αναγνώστης ή ακροατής, πρέπει την ίδια στιγμή που ενεργεί με τις ιδιότητες αυτές να λύνει κάποιο πρόβλημα επικοινωνίας και τότε πετυχαίνει την αποτελεσματική επικοινωνία. Η κριτική σκέψη είναι επίσης απαραίτητη στη συνεργατική μάθηση. Χωρίς την κριτική σκέψη, η συνεργατική μάθηση είναι μια ψευτομάθηση. Ο,τι ακούμε ή ό,τι διαβάζουμε πρέπει να τα θέτουμε στον έλεγχο της κριτικής σκέψης και να μη γινόμαστε θύματα των επιτήδειων απατεώνων ή των κερδοσκόπων διαφημιστών.

Τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του κόσμου, στον οποίο θα εισέλθουν οι μαθητές μας, είναι η συνεχώς αυξανόμενη αλλαγή σε όλες τις περιοχές της ανθρώπινης δραστηριότητας και των κοινωνικών φαινομένων, ο πολλαπλασιασμός καθημερινώς των πληροφοριών, που γρήγορα θεωρούνται απαρχαιωμένες και η καθημερινή αναδόμηση, επανεξέταση και δοκιμασία των ιδεών. Στον κόσμο αυτό κανείς δεν μπορεί να ζήσει επιμένοντας στον πάγιο τρόπο τού σκέπτεσθαι. Τέτοιο πρόβλημα δεν συνάντησε ο άνθρωπος στη διάρκεια των χιλιετιών που πέρασαν. Η εκπαίδευση δεν είχε αντιμετωπίσει τέτοιο πρόβλημα ποτέ κατά το παρελθόν. Το λειτούργημα του εκπαιδευτικού βρίσκεται μπροστά σε μια χωρίς προηγούμενο πρόκληση... Οι δάσκαλοι, σήμερα, καλούνται να κάμουν εκείνο το οποίο καμιά προηγούμενη γενιά εκπαιδευτικών δεν είχε κάμει... Ας ελπίσουμε πως οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων θα έχουν τη διορατικότητα και τη γενναιότητα να εννοήσουν τα πράγματα ως έχουν και να μεταρρυθμίσουν αναλόγως την όλη σχολική ζωή.

Νικόλαος Πετρουλάκης, εφημ. Καθημερινή, 1/1/2008