Καταναλώνω άρα υπάρχω

Ανοίγοντας ένα φιλοσοφικό λεξικό παρατηρούμε πως, σύμφωνα με τη θεωρία της καταναλωτικής κοινωνίας, η οικονομική ανάπτυξη πολλαπλασιάζει την ποσότητα των υλικών πραγμάτων και οδηγεί στην απώλεια για την πλειοψηφία του πληθυσμού της ελκυστικότητας των πνευματικών αξιών. Η απόλαυση μιας χορτάτης αργόσχολης ζωής και οι μηχανοποιημένες ανέσεις (κομφόρ) θα συνθέτουν, δήθεν, το ουσιαστικό περιεχόμενο της ζωής των εργαζομένων.

Ημέρες Χριστουγέννων αυτές που πλησιάζουν και ήδη το εορταστικό κλίμα στους δρόμους, τα μαγαζιά και τα δέντρα (όπου αυτά υπάρχουν) είναι εμφανές. Η ατμόσφαιρα που επικρατεί δίνει την εικόνα μιας κοινωνίας όπου όλοι οι πολίτες της είναι χαρούμενοι και ευτυχισμένοι κάνοντας τις αγορές των δώρων γι' αυτούς και τους δικούς τους, προκειμένου να επιδείξουν την αγάπη ή τη συμπάθειά τους σ' αυτούς, άλλωστε στην εποχή μας τα συναισθήματα εκφράζονται απαραιτήτως με τη συνοδεία υλικών αγαθών, ώστε να είναι "γνήσια" και να έχουν αντίκρισμα.

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κυρίως η τηλεόραση μάς εξοικειώνει με τον υπερκαταναλωτισμό από πολύ μικρή ηλικία καθιστώντας μας καταναλωτικά όντα. Εύκολα κάποιος θα αναρωτιόταν γιατί να επικρίνουμε τον καταναλωτισμό, αφού είναι αναγκαίος, προκειμένου να ζήσουμε. Πρέπει λόγου χάρη να φάμε, να ντυθούμε και ούτω καθεξής. Η απάντηση σαφώς είναι πως υφίστανται πραγματικές ανάγκες, αλλά υπάρχουν και ανάγκες που όχι μόνο δεν είναι απαραίτητες, αλλά είναι και πλασματικές - τα παραδείγματα που μπορούν να δοθούν είναι πολλά. Αυτές είναι αποτέλεσμα της διαφήμισης, της αλλοτρίωσης του σύγχρονου ανθρώπου και της εργασίας του, όπως και του εμπορευματικού φετιχισμού, κατά τον Μαρξ.

Ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός έχει έναν αρκετά υψηλό και πολυσύνθετο τρόπο λειτουργίας που είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τον υπερκαταναλωτισμό. Χωρίς αυτόν ο καπιταλισμός δεν μπορεί να υπάρξει και επομένως η εφεύρεση νέων προϊόντων είναι κάτι παραπάνω από αναγκαία, ώστε με μια σειρά άλλων πραγμάτων το κυρίαρχο κοινωνικοπολιτικό σύστημα αυτή τη στιγμή στον πλανήτη να μένει ακλόνητο. Παρατηρούμε ότι οι περισσότερες ελληνικές οικογένειες αδυνατούν να ανταποκριθούν στις καθημερινές τους ανάγκες και το πρόβλημα γίνεται μεγαλύτερο όταν αυτές τις ημέρες αναγκάζονται να αντικρίσουν κατάματα τη φτώχεια και τη δύσκολη κατάσταση που βρίσκονται. Βέβαια υπάρχουν και οι τράπεζες, που σε ρόλο σύγχρονου τοκογλύφου δανείζουν χρήματα (δάνεια για εορτές, διακοπές, σπίτι, γάμο κ.λπ. κ.λπ.), με το αζημίωτο μάλιστα. Δάνεια και πλαστικό χρήμα λοιπόν, όταν δεν υπάρχει ρευστό, επιστρατεύονται για να αποκτηθούν τα υλικά αγαθά.

Εκτός, ωστόσο, από τα υλικά αγαθά υπάρχουν και τα πνευματικά, που και αυτά έχουν τη δική τους ιδιαίτερη χρησιμότητα. Στην εποχή που διανύουμε καθετί πουλιέται και αγοράζεται, όλα έχουν ανταλλακτική α-ξία και συνεπώς τα πάντα μπορούν να συνυπάρξουν με τον πλέον ανορθόδοξο τρόπο. Για παράδειγμα η διαφήμιση ενός προϊόντος μπορεί να βρίσκεται σε ένα CD ενός κατά τα άλλα ποιοτικού καλλιτέχνη ή η Χ πολυεθνική να κάνει έκθεση ζωγραφικής ή να προσπαθήσει να πλησιάσει κάτι που έως τότε φαινόταν εναλλακτικό (π.χ. Graffiti) και να προσπαθήσει να το εντάξει στην προσπάθεια προώθησης των προϊόντων της ή στην προβολή του "κοινωνικού" της χαρακτήρα.

Η ευτυχία αποκτιέται με τα καταναλωτικά αγαθά όσο και αν αρνούμαστε να το πιστέψουμε. Δυστυχούμε όταν δεν έχουμε αυτά που έχουν τα τηλεοπτικά μας πρότυπα. Η ζωή κάποιας τηλεοπτικής περσόνας που "επιλέγουμε" για πρότυπο θεωρητικά είναι πιο σημαντική απ' τη δική μας και συνήθως την υποκαθιστά, αφού ζούμε μέσω αυτής πολλές φορές. Ο τρόπος ζωής, ένδυσης, διατροφής των προτύπων που μας παρουσιάζονται μπορεί να 'ναι μακριά από εμάς, ωστόσο έχουμε την εντύπωση πως μας είναι τόσο οικεία που παρατηρώντας έπειτα την πραγματικότητα η ζωή μας φαντάζει μίζερη και οικτρή. Έννοιες όπως αγάπη, έρωτας, φιλία, διασκέδαση και άλλα είναι εξαρτημένες από τον "επιβαλλόμενο" τρόπο σκέψης, που τις παρουσιάζουν με συγκεκριμένο χαρακτήρα, καθιστώντας τες αποστειρωμένες. Ένα κουτί στο σαλόνι ή οπουδήποτε αλλού τοποθετεί κανείς την τηλεόρασή του καθορίζει τη ζωή του, τον τρόπο σκέψης του και αντίληψης των πραγμάτων. Για να ευτυχώ πρέπει να καταναλώνω, για να έχω λόγο ύπαρξης, πάλι πρέπει να καταναλώνω -συνεπώς καταναλώνω, άρα... υπάρχω.

Χρήσιμη και απαραίτητη θα ήταν η απάντηση στο ερώτημα "τι να κάνουμε γι' αυτό;", ωστόσο για την ώρα έχω ίσως μονάχα την ανάγκη να φωνάξω και να διαμαρτυρηθώ προτού φτάσω να γίνω (ήδη είμαι έως έναν βαθμό) καταναλωτικό ον που δέχεται καθετί που του πλασάρεται χωρίς κριτική σκέψη κάνοντάς τον να νιώθει ευτυχισμένος (έστω και επιφανειακά) μες στη δυστυχία του.

(Κ. ΖΑΓΑΡΑΣ, εφημ. ΑΥΓΗ, 15/12/2004)

Θέματα:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (100 λέξεις).

Β1. «Αυτές (οι πλασματικές ανάγκες) είναι αποτέλεσμα της διαφήμισης, της αλλοτρίωσης του σύγχρο-νου ανθρώπου και της εργασίας του, όπως και του εμπορευματικού φετιχισμού»: να αναπτύξετε σε μία παράγραφο το περιεχόμενο του παραπάνω συλλογισμού.

Β2. Να επισημάνετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της τέταρτης παραγράφου.

Β3. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές παρουσιάζει το δημοσίευμα που διαβάσατε με ένα αποδεικτικό δοκίμιο;

Β4. Ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική ή επαγωγική) ακολουθείται στην πέμπτη παράγραφο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Β5. επικρίνουμε, πλασματικές: να γράψετε από ένα συνώνυμο κι ένα αντώνυμο για τις παραπάνω λέξεις.

Γ. Ο συντάκτης του κειμένου παρατηρεί ότι τις γιορτινές ημέρες συνηθίζουμε να κάνουμε δώρα για να δείξουμε την αγάπη ή τη συμπάθειά μας στους γνωστούς και τους αγαπημένους μας. Πιστεύετε πως το δώρο στην εποχή μας έχει χάσει τον πρωταρχικό συμβολισμό του και έχει υποκαταστήσει τα αληθινά ανθρώπινα συναισθήματα; Εκφράστε ελεύθερα τις απόψεις σας σε ένα κείμενο που προορίζεται για το προσωπικό ηλεκτρονικό σας ημερολόγιο (blog).