Επαναληπτικές Εξετάσεις στη Λογοτεχνία - 2014

Τα θέματα: (εδώ)

Αλ. Παπαδιαμάντη, ΟΝΕΙΡΟ ΣΤΟ ΚΥΜΑ ("Δὲν ἠξεύρω ἄν ἡ κόρη λουομένη ...τὸ ἴδιον ὄνειρόν του...")


Ενδεικτικές απαντήσεις 

Α1. Επιδράσεις ρομαντισμού

- Ο «προέχων» ρόλος της φύσης: το νεαρό κορίτσι που λίγο πριν απολάμβανε την ομορφιά της φύσης, τώρα δοκιμάζει τον κίνδυνο του θανάτου: «όπου εσχηματίζοντο δίναι … διά την ατυχήν παιδίσκην» (η διττή υπόσταση της φύσης).

- Ο ανέφικτος έρωτας: «επ’ ολίγα λεπτά»: η σύντομη διάρκεια της ερωτικής εμπειρίας φανερώνει ότι αυτή η σχέση δεν επρόκειτο ποτέ να ευοδωθεί.

- Το μαγικό-ονειρικό στοιχείο: Το διήγημα αναφέρεται στο όνειρο που έζησε ο αφηγητής στο κύμα, τη θέαση δηλαδή του γυμνού σώματος της Μοσχούλας κι αμέσως κατόπιν την επαφή με το θεσπέσιο σώμα της κοπέλας, στo πλαίσιo της διάσωσής της. Η μετάβαση επομένως της αφήγησης στον κόσμο του ονείρου γίνεται κατά κύριο λόγο στις στιγμές που ο ήρωας παρατηρεί σε εκστατική κατάσταση την ομορφιά του σώματος της κοπέλας, καθώς και στις σύντομες στιγμές που αισθάνεται το γυμνό της σώμα επάνω του, όταν προσπαθεί να τη μεταφέρει στην ακτή.  

Χαρακτηριστικό χωρίο: «εκλεκτή, αιθέριος επαφή»: η επαφή του ήρωα με τη γυμνή σάρκα εξαϋλώνεται. 

Β1.

- θλιβερό παρόν του ήρωα-αφηγητή:

α) «της άλλως ανωφελούς ζωής μου»: η άποψή του για τη ζωή είναι η χειρότερη δυνατή.

β) «από όλας τας ιδιοτελείς … του κόσμου»: απορρίπτει τις υποκριτικές ανθρώπινες σχέσεις καθώς και τον αγοραίο έρωτα. Έτσι γνώρισε τον έρωτα στην πόλη. Πλήρωσε τη γνώση με την απώλεια της αθωότητας και των αγνών συναισθημάτων.

- ευτυχισμένο-παιδικό ή νεανικό-παρελθόν του:

γ) «ποτέ δεν ησθάνθην τον εαυτόν μου ελαφρότερον … εκείνο»: ανακαλεί στη μνήμη του τη συναισθηματική πληρότητα που ένιωσε εκείνη τη στιγμή.

- ονειρώδης ανάμνησις της λουομένης κόρης:

δ) «Επί πόσον ακόμη θα το ενθυμούμαι … της αγνής κόρης»: μόνη καταφυγή της ανώφελης ζωής του ήρωα απομένει η θύμηση της σύντομης επαφής των δύο σωμάτων.

ε) «Ήμην ο άνθρωπος … το όνειρόν του»: στη φράση αυτή συνοψίζονται ταυτόχρονα η νοσταλγία της αθωότητας που πέρασε ανεπιστρεπτί και η πικρή γνώση που συσσωρεύει η μιζέρια της καθημερινής ζωής.

Β2. α) Τριμερή ασύνδετα:

- «Τότε με κατέλαβε τρόμος, συγκίνησις, λύπη απερίγραπτος»: η ψυχική αναστάτωση που χαρακτηρίζει τον νεαρό ήρωα, ο οποίος κυριεύεται από ανάμικτα συναισθήματα, από τη μια, τρόμου και, από την άλλη, λύπης για την ακούσια από τη μεριά του πρόκληση τόσο μεγάλης έντασης και φόβου στο κορίτσι.

- «Ήτον όνειρον, πλάνη, γοητεία»: εξιδανίκευση της εμπειρίας που είχε ο νεαρός ήρωας.

β) Το δραματικό απρόοπτο με την εμφάνιση της βάρκας αποτελεί ένα λογοτεχνικό εύρημα:

- στοιχείο σκηνοθεσίας

- διευκολύνει την ανάπτυξη της ιστορίας

- αυτοεκπληρούμενη προφητεία, καθώς επαληθεύεται η ευχή-κατάρα

- οδηγεί στο δεύτερο δραματικό απρόοπτο: τη δεύτερη κραυγή αγωνίας του κοριτσιού και την κατεύθυνση του σώματός της προς τον βυθό.

- διευκολύνει τον νεαρό βοσκό να λύσει το δίλημμά του και να δράσει χωρίς χρονοτριβή.

- κλιμάκωση του φόβου.

Γ1.

- «Ησθάνθην … την ζωήν της»: ενώ ο χρόνος της αφήγησης είναι το παρελθόν του αφηγητή, η προοπτική είναι του ώριμου αφηγητή, με εστίαση μηδενική, γιατί φαίνεται να γνωρίζει περισσότερα από τον ήρωα. Επίσης, αποδεικνύεται ότι ο αφηγητής είναι γνώστης όσων συμβαίνουν στη φύση και ιδιαίτερα στη θάλασσα.

- «Ω! ας έζη, και ας ήτον ευτυχής»: για όσο χρόνο ο βοσκός βρισκόταν σε διαρκή εγρήγορση και προσπαθούσε με όλες του τις δυνάμεις να σώσει τη Μοσχούλα το μόνο που ως σκέψη περνούσε από το μυαλό του και ευχόταν για τη μικρή κοπέλα ήταν να σωθεί και να είναι καλά.

- «Κανείς ιδιοτελής λογισμός λογισμός δεν υπήρχε την στιγμήν εκείνην εις το πνεύμα μου»: ο ήρωας αρνείται την πραγματικότητα της ερωτικής απόλαυσης και αυτοκαταργεί την ερωτική του επιθυμία προβαίνοντας στην άμεση ανάσχεσή της, διαφυλάσσοντας με αυτόν τον τρόπο ζωντανό το όνειρό του.

- «Η καρδία μου ήτο πλήρης αυτοθυσίας και αφιλοκερδείας»: ο ηρωισμός, το φιλότιμο, η αφιλοκέρδεια υπερνικούν κάθε άλλη σκέψη, βοηθώντας τον νεαρό βοσκό να κρατήσει  για πάντα ζωντανή και ανόθευτη στην ψυχή του την αίσθηση εκείνης της μοναδικής γνήσια ερωτικής εμπειρίας. Ο ηρωισμός που επέδειξε δεν είχε στόχο την επίδειξη για τον θαυμασμό ή την ευγνωμοσύνη, αλλά τη στάση του τη διέκρινε ανιδιοτέλεια και σεμνότητα.

Δ1.

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ	ΔΙΑΦΟΡΕΣ
1. Και στα δύο κείμενα δύο ανύποπτες, για την παρουσία άλλων, ωραίες γυναικείες υπάρξεις κολυμπούν στη θάλασσα σε ένα τοπίο παρόμοιο (κολπίσκοι και σπηλιές).	1. Και στα δύο κείμενα τα γυναικεία πρόσωπα, την ώρα που κολυμπούν ακούν κάποιο θόρυβο αλλά οι αντιδράσεις τους διαφέρουν. Η Μοσχούλα, βλέποντας τον ίσκιο του βοσκού, πανικοβάλλεται και αρχίζει να βουλιάζει, ωστόσο η Παγώνα δεν είδε  κάτι ανησυχητικό και «συνέχισε τα παιχνίδια της με το νερό».
2. Και στα δύο κείμενα κάποιος κινδυνεύει (Μοσχούλα-Στρατής) από πνιγμό και γίνεται προσπάθεια διάσωσής του από πρόσωπο που βρίσκεται στη στεριά, παρακολουθεί το μπάνιο και τις εξελίξεις και βουτά με αυτοθυσία (βοσκός-Στρατής)	2. Στο κείμενο του Παπαδιαμάντη κινδυνεύει η λουόμενη (Μοσχούλα) με πνιγμό, ενώ στο κείμενο του Οικονομίδη αυτός που κινδυνεύει δεν είναι η λουόμενη αλλά ο μικρός Κυριακούλης, το παιδί που παρακολουθούσε την Παγώνα και έχασε την ισορροπία του προσπαθώντας να τη δει καλύτερα.
	3. Ενώ στο κείμενο του Παπαδιαμάντη το τέλος της περιπέτειας στη θάλασσα είναι αίσιο, αφού δεν υπάρχει νεκρός, στο έργο του Γ. Οικονομίδη το τέλος είναι τραγικό καθώς ο Στρατής ναι μεν κατάφερε να σώσει τον μικρό Κυριακούλη, αλλά ο ίδιος έχασε τη ζωή του και το πτώμα του δεν βρέθηκε ποτέ.