Διαπραγματευόμενοι την οροθετική γραμμή

Όσο αποδεκτό είναι να ιεραρχούμε τα σχολικά ιδρύματα ανάλογα με τις επιδόσεις τους, τόσο καταστροφικό είναι να καταστήσουμε το σχολείο ένα εργοστάσιο παραγωγής πελατών κι όχι ελεύθερων ανθρώπων. Οι επιχειρήσεις που καραδοκούν με επιμονή κυνηγού τις ελλείψεις της δημόσιας εκπαίδευσης – κι ο Θεός ξέρει πόσο πολλές είναι – κάνουν τη δουλειά τους. Όμως η αποστολή του Κράτους είναι να διαφυλάξει για το παιδί ένα χώρο ελεύθερο από κάθε θρησκευτική, ιδεολογική ή εμπορική επιρροή έτσι που να προσφέρει στους πάντες, αδιακρίτως, μια ποιοτική μόρφωση.

Οι χώρες μας έχουν άμεση ανάγκη από μια μεγάλη μεταρρύθμιση στον τομέα της εκπαίδευσης η οποία, υπερμεγέθης και πολυέξοδη, παράγει τόσο άγνοια όσο και γνώση, τόσο ανισότητες όσο και επιτυχία. Όμως αυτή τη μεταρρύθμιση δε θα μας την εξασφαλίσει ο ιδιωτικός τομέας, όποιες κι αν είναι οι προτεινόμενες μέθοδοι, όπως η διδασκαλία κατ’ οίκον, το επίδομα εκπαίδευσης, η αγορά κάποιων ειδικών υπηρεσιών από την οικογένεια ή το just in time open learning, η ανοιχτή εκπαίδευση την κατάλληλη ώρα όπου μαθαίνει κανείς όλα τα πράγματα που πρέπει να ξέρει σε μια συγκεκριμένη στιγμή. Το σχολείο δεν είναι μια επιχείρηση μινιατούρα μήτε οι μαθητές του λυκείου επαγγελματικό σώμα, αν επάγγελμα σημαίνει αμειβόμενη δραστηριότητα. Το σχολείο δεν υπόκειται σε κριτήρια κέρδους αλλά απόδοσης και διάδοσης γνώσεων. Έστω κι αν αποτελεί τόπο χρήσιμων γνώσεων που θα αποφέρουν αργότερα χρηματικό κέρδος, οφείλει να συνεχίσει να προσφέρει δωρεάν τη γνώση που συνδέεται με την προσωπική τελείωση.

Για ποιο λόγο να μαθαίνει κανείς μουσική, φιλοσοφία, ζωγραφική, νεκρές γλώσσες, αν πρόκειται να γίνει αργότερα μηχανικός, χρηματομεσίτης ή αστροναύτης; Επειδή έτσι από την παιδική μας ηλικία μάς ξεκλειδώνονται κάποιες πόρτες που, όταν θα μεγαλώσουμε, θα αποφασίσουμε μόνοι μας αν θα τις ανοίξουμε ή αν θα τις αφήσουμε κλειστές. επειδή έτσι προσφέρεται στον καθένα η απίστευτη δυνατότητα να ξεφύγει από τη μονοτονία της μιας και μόνης επαγγελματικής δραστηριότητας, του ενός και μόνου προφίλ, προπάντων όταν είχε την τύχη να μυηθεί από έναν καθηγητή πάνω από τα κοινά μέτρα. Ο κόσμος είναι πιο πλούσιος από τη μικρή μου ύπαρξη, υπάρχουν και άλλες υπέροχες, ασυνήθιστες πραγματικότητες που θα τις εγκαταλείψω: ιδού το μήνυμα του σχολείου που μας δίνει ένα διπλό μάθημα ταπεινότητας και περιέργειας. Το σχολείο παραμένει μια πολυτέλεια στις ωφελιμιστικές κοινωνίες μας, επειδή συντηρεί το πνεύμα της φιλομάθειας, της ενασχόλησης με τη μελέτη που δεν «χρησιμεύει» σε τίποτα. Εξ ου και το μίσος που γεννά σε εκείνους που θέλουν να το προσαρμόσουν στις απαιτήσεις της αγοράς ή ορισμένων ιδιωτών.

Επιβάλλεται, λοιπόν, να το καταστήσουμε ιερό, να το προστατεύσουμε από τον κίνδυνο να καταποντιστεί μέσα σε μια «φιλελεύθερη» –με την κακή έννοια του όρου–κοινωνία, να αλωθεί από τα ιδιωτικά συμφέροντα, τους διαφημιστικούς ιούς και γενικά από την ομοιομορφία, την αμνησία, τη βλακεία, που είναι οι μάστιγες της δημοκρατίας των μαζών. Το όριο ανάμεσα στο εμπορικό και το μη-εμπορικό πρέπει να προσδιορίζεται και να επαναπροσδιορίζεται ακατάπαυστα με συλλογικές και τεκμηριωμένες αποφάσεις.

Εναπόκειται στην κάθε γενιά να αποφασίσει αν θα βγάλει στον πλειστηριασμό αυτούς τους συμβολικούς χώρους, αυτά τα εχέγγυα της κοινωνικής συνοχής που είναι η δικαιοσύνη, η δημόσια διοίκηση, ο πολιτισμός, η οικολογία, η εκπαίδευση, οι δημόσιες υπηρεσίες, η κάθε γενιά θα μετακινήσει τον κέρσορα ανάλογα με τις επιθυμίες της, θα αποφασίσει για τα ρίσκα που είναι διατεθειμένη να αναλάβει, για τις απαγορεύσεις που θα διατηρήσει, για την αντίσταση που θα προβάλει στις παράλογες απαιτήσεις ατόμων ή λόμπι2. Ούτε λίγο ούτε πολύ, αυτό που διακυβεύεται είναι η ποικιλομορφία της ζωής μας.

(Πασκάλ Μπρυκνέρ, «Η μιζέρια του πλούτου», εκδόσεις Αστάρτη, Αθήνα, 2002)

Λεξιλόγιο:

1 οροθετική γραμμή (κυρ.): η εδαφική γραμμή που αποτελεί σύνορο μεταξύ όμορων χωρών, (μτφ.): μεταίχμιο.

2 λόμπι: ομάδα προσώπων που ασκούν πολιτική επιρροή και επηρεάζουν παρασκηνιακά την πολιτική κατάσταση.

Θέματα:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου σε 100 λέξεις.

Β1. Να μελετήσετε το κείμενο και να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα:

α. « …η ομοιομορφία, η αμνησία, η βλακεία είναι οι μάστιγες της δημοκρατίας των μαζών»: να σχολιάσετε σε μία παράγραφο το περιεχόμενο της παραπάνω διαπίστωσης.

β. Τι εννοεί ο Μπρυκνέρ με τη φράση: «Το σχολείο δεν υπόκειται σε κριτήρια κέρδους αλλά απόδοσης και διάδοσης γνώσεων».

Β2. Να πλαγιοτιτλοφορήσετε τις παραγράφους του κειμένου.

Β3. Να επισημάνετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της 3ης παραγράφου.

Β4. Να παραθέσετε έναν μονολεκτικό συνώνυμο όρο για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις του κειμένου: τελείωση, αλωθεί, ακατάπαυστα.

Γ. Ως τελειόφοιτοι, έχετε διαπιστώσει πως οι περισσότεροι μαθητές στις τελευταίες λυκειακές τάξεις αδιαφορούν για τα μαθήματα που δε θα τους φανούν «χρήσιμα» στις εξετάσεις. Στο πλαίσιο μιας σχολικής εκδήλωσης εκφωνείτε μια ομιλία, στην οποία διερευνάτε τις αιτίες και τις συνέπειες της χρησιμοθηρικής αντιμετώπισης της γνώσης από τους νέους και προτείνετε συγκεκριμένες λύσεις, ώστε η γνώση να μην αντιμετωπίζεται ωφελιμιστικά.