Οι νέοι στην εποχή της κρίσης

Γράφει ο: Δρ. Πολύβιος N. Πρόδρομος, φιλόλογος

Ο πολιτισμός ως πηγή δυστυχίας, όπως έλεγε ο Freud, βρίσκει κατά κάποιο τρόπο τη δικαίωσή του στη σύγχρονη πολυεπίπεδη και πολύμορφη κρίση της εποχής μας. Η κρίση αυτή διακυβεύει τις αξίες μας, την ηθική μας και το μέλλον - κυρίως - των νέων. Η προέλευση της κρίσης αυτής είναι πρώτιστα πολιτισμική, γιατί ο πολιτισμός μας στο όνομα της προόδου και του δήθεν φιλελευθερισμού διάβρωσε κάθε αξία αφού αποικιοποιήθηκε από την οικονομική πλευρά του.

          Σ’ αυτή την «πολιτισμένη» κοινωνία ο νέος είναι ο πιο αδύναμος κρίκος. Η πραγματικότητα συναντά το νέο σε μια θλίψη και μια μοναξιά, σε μια έρημο επικοινωνίας. Τη μοναξιά της μυστικής του θλίψης (όπως γράφει ο φιλόσοφος Ουμπέρτο Γκαλιμπέρτι) που καθορίζεται ως κατάσταση – σύμφωνα με τον ίδιο φιλόσοφο – από αυτό που ο Νίτσε ορίζει ως «μηδενισμό» και τον ορίζει ως εξής: «Μηδενισμός: λείπει ο σκοπός, λείπει η απάντηση στο «γιατί;» Τι σημαίνει Μηδενισμός; Ότι οι υπέρτατες αξίες χάνουν κάθε αξία».

          Αυτή λοιπόν η ερημοποίηση του νοήματος, αντιφάσκει στη ζωή και προφανώς με την άποψη του Γκέτε πως «ο άνθρωπος είναι μια ύπαρξη στραμμένη προς την παραγωγή νοήματος». Με άλλα λόγια η πραγματικότητα συγκρούεται με την ανθρώπινη φύση. Και η ανθρώπινη φύση φαίνεται να υποχωρεί στη πρώτη, κάνοντας το νέο δυστυχισμένο.

          Η ατομική δυστυχία του νέου δεν είναι η αιτία των καταστάσεων, αλλά η συνέπεια της πολυσχιδούς κρίσης που βιώνουμε όλοι μας. Και αυτή τη δυστυχία, κάποιοι - κήνσορες των νέων - προσπαθούν να την θεραπεύσουν με ηθικόλογες αοριστολογίες και γενικολογίες, λόγια έωλα,    επιβεβαιώνοντας  την ηθική και πολιτισμική παρακμή, αφού δεν απαντούν στο «γιατί;», ούτε ικανοποιούν τους νέους, ούτε θεραπεύουν τα αίτια της κρίσης.

          Η σύγχρονη πραγματικότητα καταγράφεται τόσο οδυνηρή γι’ αυτούς, αφού τους υποβάλλει σε μια διαδικασία διαψεύσεων και οι όποιες ερμηνείες των αλλαγών μόνο σύγχυση και αποπροσανατολισμό από τα πραγματικά αίτια της κρίσης τού προκαλούν. Έτσι ο νέος έμεινε ανερμάτιστος, αίολος, απο-γοητευμένος, με τις κινήσεις του να θυμίζουν το Rumble fish. Δύσθυμος λοιπόν, ευνουχισμένος από όνειρα και ιδανικά, παραγκωνισμένος, ηθικά και πνευματικά ορφανός, στο αίτημά του για υιική στοργή να εισπράττει την υϊκή συμπεριφορά της κοινωνίας, δικαιώνει την επιθετικότητά του, εξιδανικεύει τις αδικίες του, ωραιοποιεί τις αδυναμίες του και - εν τέλει - δικαιολογεί τη σκληρότητά του και τη ραθυμία του. Αρνείται να πιεστεί, να κουραστεί – έστω – για να μετρήσει τις δυνάμεις του. Και αυτό εκμεταλλεύονται όλοι οι αυτόκλητοι «σωτήρες» και του κατεβάζουν διαρκώς τον πήχυ, για να τον έχουν στην μετριότητα. Μεταλλάχθηκε ο νέος, από «Όλιβερ Τουίστ» που έμαθε να κοινωνικοποιείται, να αγωνίζεται και με τη μόρφωσή του να πορεύεται, σε «Χάρι Πότερ» που με το «μαγικό ραβδί του» θέλει να κατανοήσει και να αλλάξει τον κόσμο. Έτσι λοιπόν, οι κρατούσες συνθήκες έκαναν τον νέο μέτριο. Και ο μέτριος, είναι σχεδόν βέβαιο, πως δεν θα ξεσηκωθεί ποτέ κι ούτε θα αντισταθεί ποτέ. Τον γοήτευσαν δίνοντάς του αφειδώς την ύλη και του επέτρεψαν να βαυκαλίζεται πως με αυτή θα κατακτήσει την ευτυχία. Στην ουσία όμως δεν του προσέφεραν τίποτε άλλο παρά ένα παραισθησιογόνο που προκαλεί εθισμό, προκειμένου να καλύψει το εσωτερικό του κενό σε μια κοινωνία η οποία από πάλλουσα, αγαπητική κοινότητα ανθρώπων, έγινε απλώς επικοινωνία.Και την όλη κατάσταση που βιώνει  ο νέος  στην εποχή της κρίσης, την χαρακτηρίζουμε  εμείς  ως « ηθική εντροπία».  

          Αυτή η αφυδατωμένη από αισθήματα και αξίες εποχή, δεν φαίνεται να μπορεί να «ησυχάσει» το νέο ο οποίος έχει μια απροσμέτρητη ικανότητα - αφού  κατανοήσει - να ανακτήσει τις δυνάμεις του και να αλλάζει τον κόσμο. Αποκτώντας ισχυρά κοινωνικά, ηθικά και πολιτικά αντανακλαστικά θα είναι δυνατή η όποια αντίσταση. Και αυτά θα τα δώσει μια κοινωνία που θα ενδυναμώνει και θα υποστηρίζει, θα εμπιστεύεται και θα τονώνει τις πρωτοβουλίες του νέου, δίνοντάς του ελπίδα και προοπτική προκειμένου  να αντιτάξει στη δουλεία των στρεβλώσεων και την απότοκη τύφλωσή τους, τις καινοτόμες ιδέες του, τη δυναμική ψυχή του και το φιλελεύθερο και ανεξάρτητο, ατίθασο και δημιουργικό πνεύμα του.

          Δίνοντάς του «ένα ζευγάρι – μεταχειρισμένα έστω – ιδανικά» ο νέος είναι ικανός να αντιστρέψει την πολύμορφη κρίση (πολιτική, κοινωνική, οικονομική, πολιτισμική, ηθική) και  να αλλάξει τον κόσμο. Η αλήθεια είναι πως στους νέους απεικονίζονται οι γονείς, οι δάσκαλοι και η κοινωνία. Και εκεί πρέπει να αναζητηθούν οι αιτίες.

          Λειτουργούν οι θεσμοί; Υπάρχει σεβασμός στο Πρόσωπο; Οι αξίες αποτελούν σημείο αναφοράς μας; Έχει επέλθει πραγματική κάθαρση από στερεοτυπικές αντιλήψεις, προκαταλήψεις και παρωπιδικές συμπεριφορές που μας φέρνουν αξιακά και πολιτισμικά χιλιάδες χρόνια πίσω;

          Φοβόμαστε ότι ελάχιστοι θα απαντούσαν καταφατικά.

          Ο νέος όμως αντιστέκεται στην εργαλειοποίησή του και σαν άλλος Μπερανζέ στο «Ρινόκερο» του Ιονέσκο, υψώνει τη φωνή του: «Θα υπερασπιστώ τον εαυτό μου ενάντια σ’ όλο τον κόσμο… δεν θα καθίσω με σταυρωμένα χέρια, θα πολεμήσω…

Είμαι ο τελευταίος άνθρωπος… και μέχρι να ’ρθει το τέλος θα παραμείνω άνθρωπος! Όχι δεν θα συνθηκολογήσω!... ΔΕΝ ΘΑ ΓΙΝΩ ΣΑΝ ΚΙ ΕΣΑΣ!».

          Κι αυτή η κραυγή του νέου δεν είναι ο επιθανάτιος ρόγχος του… Είναι το ξεκίνημα!