Κριτήριο αξιολόγησης για την Α' Λυκείου - ενότητα: "Αγάπη-έρωτας"

Ένα σκάνδαλο: η αγάπη

Από καιρό με τριβελίζει ένα θέμα• να το πω, να το γράψω. Το πλαγιοκοπώ, το μισολέω, το ψιθυρίζω εδώ κι εκεί. Αλλά δεν το θέτω ευθέως. Από ντροπή, από φόβο ή επειδή μας υπερβαίνει όλους, και τον γράφοντα και τους αναγνώστες. Τις ημέρες του Πάσχα στο νησί διάβασα δύο βιβλία, παράταιρα• και τα δυο με ώθησαν να ξεπεράσω τους ενδοιασμούς και να ακραγγίξω το θέμα. Ήταν ο πολυφίλητος Βαρδιάνος στα Σπόρκα, του νησιώτη Παπαδιαμάντη• και η «Ρευστή Αγάπη» του Ζίγκμουντ Μπάουμαν. Και τα δυο μιλούν για την αγάπη, ρητά ο Πολωνός, υπόρρητα ο Σκιαθίτης. Μιλούν για το μέγα σκάνδαλο, για το μυστήριο, για την ιδρυτική συνθήκη της ανθρωπινότητας. Ακούγοντας τις φωνές τους, αναθάρρησα. Και ιδού, παραθέτω, μοιράζομαι ήχους, εικόνες και στοχασμούς.

Όλη η αφήγηση, η οιονεί ηθογραφική, μιλάει για τη δύσκολη προσφορά της αγάπης, για τη συνύπαρξη μιαρών και νοικοκυραίων, για τη ζωή που αναδεικνύει δυσχέρειες και πάθη και τη ζωή που οικονομεί εντέλει τις κακίες και σκεπάζει και παρηγορεί. Όλοι κάτι δίνουν. Και στο τέλος, με απώλειες και με απουσίες, το μόλυσμα σκορπίζει, τα καράβια καθαρισθέντα αποπλέουν, και οι ερημίτες γυρνούν στην προσφιλή τους ερημία. Σαν αεράκι η ζωή.

Ο Πολωνός, τώρα. Θυμάται μια παλιά ιστορία: «Όταν ο σοφός ερμηνευτής του Ταλμούδ Ραββί Χιλέλ προκλήθηκε από έναν υποψήφιο προσήλυτο να εξηγήσει τη διδασκαλία του Θεού στο διάστημα που ο προκαλών θα μπορούσε να στέκεται στο ένα του πόδι, έδωσε ως μόνη πλην ολοκληρωμένη απάντηση, απάντηση που συνοψίζει το σύνολο των θείων εντολών, την πρόταση “αγάπα τον πλησίον σου ως σεαυτόν”». Σχολιάζει ο Μπάουμαν: «Η αποδοχή μιας τέτοιας εντολής συνιστά άλμα πίστεως• άλμα αποφασιστικό, διά του οποίου ο άνθρωπος (...) μετατρέπεται στο “αφύσικο” ον που είναι κάθε άνθρωπος – σε αντίθεση με τα ζώα (και με τους αγγέλους ακόμη), όπως παρατήρησε ο Αριστοτέλης». Συμπεραίνει: «Η αποδοχή του κανόνα να αγαπάς τον πλησίον σου είναι η γενέθλια πράξη της ανθρωπότητας».

Πόσο αποδεχόμαστε σήμερα τον «αφύσικο» κανόνα της αγάπης; Ποιος τολμά να μιλήσει δημοσίως για την αγάπη αν δεν είναι επαγγελματίας ιεροκήρυκας ή γκουρού; Ούτε στις μικρές ώρες του μεθυσιού... Μόνο στο ντιβάνι του ψυχοθεραπευτή, σαν φτάσουμε ραγισμένοι, μουσκεύουμε με δάκρυα τον απολεσθέντα κήπο και ικετεύουμε η αγάπη να μας τυλίξει ξανά• όπως μουσκεύουν οι εξομολογούμενοι και οι ασκητές• σαν τον Πασκάλ και τον Αυγουστίνο.

Αγάπη σημαίνει δόσιμο, δέσμευση, εξάρτηση• ηθική ευθύνη. Πόσο ντεμοντέ και αφελή ακούγονται... Ο Μπάουμαν σταχυολογεί ακούραστα από την τρέχουσα κληρονομιά, από συγγραφείς των νεότερων χρόνων, για να ξαναπεί τα μεγάλα αυτονόητα των μυστικών. Παραθέτει τον Καντ, τον Λέσινγκ, τον Φρόιντ, τον Λεβινάς, τον Χάιντεγκερ, την Άρεντ, τον Γκάνταμερ• από τον τελευταίο αλιεύει: η αμοιβαία κατανόηση παρακινείται από τη «συγχώνευση οριζόντων». Η συγχώνευση είναι αδιανόητη χωρίς κοινό χώρο, προσθέτει• κι εμείς τον βλέπουμε να συναντά από άλλους δρόμους την καθ’ ημάς αλληλοπεριχώρηση. Ο ένας προσφέρει χώρο στον άλλο, μπαίνει στη θέση του, τον συμπονά. Και οι δύο μαζί ανθούν.

Συμπάθεια, εμπάθεια, ενσυναισθησία, αλληλοπεριχώρηση – πόσα φανερώματα έχει αυτή η «αφύσικη» υπακοή στην ηθική επιταγή «αγάπα τον πλησίον σου ως σεαυτόν»... Και πόσο καίρια είναι η υπόμνηση της ακερδούς προσφοράς της θειας–Σκεύως, του πατέρα Νικόδημου και του ιατρού Βίλελμ Βουντ. Το βεβαιώνουν ο Λεβινάς, ο Γκάνταμερ και η Άρεντ...

(Ν. Ξυδάκης, «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ”, 30-4-2006)

Θέματα:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του δημοσιεύματος σε 90-100 λέξεις.

Β1. «Η αποδοχή του κανόνα να αγαπάς τον πλησίον σου είναι η γενέθλια πράξη της ανθρωπότητας»: Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο το νόημα αυτή της πρότασης.

Β2. Ποια είναι η θεματική αφορμή του δημοσιεύματος και ποια η θέση του συντάκτη; Να τη διατυπώσετε με δικά σας λόγια.

Β3. Συμπάθεια: από το β΄ συνθετικό της λέξης να γράψετε άλλες πέντε σύνθετες λέξεις (εκτός από αυτές που υπάρχουν στο παρόν κείμενο).

Β4. Να αντικαταστήσετε κάθε υπογραμμισμένη λέξη με σημασιολογικά συγγενή της, ώστε να μην αλλοιωθεί το νόημα των προτάσεων μέσα στο κείμενο.

Γ. «Αν μιλώ τις γλώσσες των ανθρώπων και των αγγέλων, χωρίς όμως να έχω αγάπη, δεν είμαι τίποτε περισσότερο από χάλκινο όργανο που ηχεί ή κύμβαλο που αλαλάζει. Και αν είμαι προφήτης και γνωρίζω όλα τα μυστήρια και αν κατέχω κάθε γνώση και αν έχω όλη την πίστη, ώστε να μετακινώ τα όρη, δεν έχω όμως αγάπη, δεν είμαι τίποτα. Και αν μοιράσω όλα μου τα υπάρχοντα και αν παραδώσω το σώμα μου και καεί, αλλά δεν έχω αγάπη, σε τίποτε δεν ωφελεί. Η αγάπη μακροθυμεί, αγαθοποιεί. Η αγάπη δεν φθονεί, δεν αυθαδιάζει, δεν κομπορρημονεί, δεν ασχημονεί, δε ζητά ανταπόδοση, δεν οργίζεται, δε σκέπτεται το κακό. Δεν χαίρεται για την αδικία, αλλά συγχαίρει για την αλήθεια. Η αγάπη όλα τα ανέχεται, σε όλα πιστεύει, σε όλα ελπίζει, σε όλα υπομένει... ».

Με αφορμή τον ύμνο της αγάπης του Αποστόλου Παύλου, γράψτε μια επιστολή (450-550 λέξεων) στον/στην επιστήθιο α φίλο/η σας και διατυπώστε τις απόψεις σας για τα χαρακτηριστικά της πραγματικής αγάπης και τις αιτίες που διαστρέφουν το νόημα της αγάπης μεταξύ των ανθρώπων στην εποχή μας;

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α. Ο Ν. Ξυδάκης, με αφορμή δυο βιβλία που διάβασε και πραγματεύονταν την αγάπη, εξετάζει τη δύναμη του ανθρωπιστικού αυτού ιδανικού. Αρχικά παρουσιάζει το θέμα του βιβλίου του Παπαδιαμάντη και έπειτα του Ζ. Μπάουμαν και επισημαίνει πως διαβάζοντάς τα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η αγάπη νικά κάθε δυσκολία και συμβάλλει στην εξέλιξη της ανθρωπότητας. Στη συνέχεια εκτιμά πως στη σύγχρονη εποχή οι άνθρωποι δύσκολα μιλούν για αγάπη παρά μόνο όταν πλέον έχουν χάσει όσα αυτή προσφέρει. Τέλος, παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά της αληθινής αγάπης και υπογραμμίζει τη σημασία της, ιδιαίτερα στη σύγχρονη σκληρή εποχή. [92 λέξεις]

Β1. «Η αποδοχή του κανόνα να αγαπάς τον πλησίον σου είναι η γενέθλια πράξη της ανθρωπότητας». Χωρίς την αληθινή αγάπη οι άνθρωποι γίνονται εγωιστές, απόμακροι, επιφυλακτικοί και ανασφαλείς. Δεν νιώθουν έτοιμοι να δώσουν κάτι από τον εαυτό τους στους άλλους, δεν θέλουν να μοιραστούν εμπειρίες καλές και κακές και αντιμετωπίζουν τη ζωή με μοναδικό γνώμονα την προσωπική επιτυχία και ανέλιξη. Γι’ αυτούς η συμπάθεια, η αλληλοκατανόηση και η αλληλοβοήθεια είναι λέξεις άγνωστες, έννοιες αδιάφορες. Όμως, κάτω από αυτές τις συνθήκες χάνεται κάθε δυνατότητα ουσιαστικής συνύπαρξης και συνεργασίας. Ο καθένας κλείνεται στον εαυτό του και ζει μόνο για τον εαυτό του. Επικρατεί φθόνος και απάθεια, με αποτέλεσμα να χαλαρώνουν οι κοινωνικοί και πολιτικοί δεσμοί, να μην εξελίσσεται η επιστήμη, να υποβαθμίζεται η ποιότητα ζωής και να καταδικάζεται η κοινωνία στη στασιμότητα.

Β2. Η θεματική αφορμή του άρθρου είναι δυο βιβλία του Παπαδιαμάντη και του Ζ. Μπάουμαν, τα οποία ο αρθρογράφος διάβασε στις διακοπές του και πραγματεύονταν το θέμα της αγάπης. Η θέση του συντάκτη είναι ότι όταν υπάρχει αληθινή αγάπη, ο άνθρωπος, και κατ’ επέκταση και η κοινωνία, μπορούν να εξελιχθούν. Μάλιστα, επειδή στη σύγχρονη εποχή έχει χαθεί η ουσία και έχει υπονομευθεί η αξία του ανθρωπιστικού αυτού ιδανικού, χρειάζεται περισσότερο από ποτέ οι άνθρωποι να αλλάξουν στάση και να επαναπροσδιορίσουν τη σημασία της αγάπης.

Β3. παθογένεια, ηδυπαθής. περιπαθής, απάθεια, παθολογία.

Β4. βασανίζει, κατηγορηματικά, αγαπητή, παροχή, ανθολογεί.

Γ. Ενδεικτικές απαντήσεις:

Ορισμός: Αγάπη είναι η συναισθηματική κατάσταση που μας οδηγεί να προσφέρουμε, ως αποτέλεσμα της ελεύθερης εκλογής μας, και δεν καθορίζεται από τις ανάγκες μας. Η αγάπη όμως είναι και φαινόμενο επικοινωνίας. Άλλες φορές γινόμαστε πομπός κι άλλες δέκτης αγάπης. Γι’ αυτό και είναι πολύ συνηθισμένο φαινόμενο ο ένας να ισχυρίζεται ότι αγαπά τον άλλο κι ο άλλος να το αμφισβητεί. Έτσι, από τη θέση του πομπού το κριτήριο της αγάπης είναι το συναίσθημα που νιώθουμε για τον άλλον. Από τη θέση του δέκτη το κριτήριο παύει όμως να είναι το συναίσθημά του, είναι πλέον η συμπεριφορά του προς εμάς.

Μορφές:

 Η μητρική αγάπη: Η αγάπη της μητέρας προς το παιδί έχει δύο όψεις. Στη μικρή ηλικία αντιπροσωπεύει τη φροντίδα και την ευθύνη, που είναι απολύτως αναγκαίες για τη διαφύλαξη της ζωής του παιδιού και την ανάπτυξή του. Όσο όμως μεγαλώνει, η μητρική αγάπη μεταφράζεται στη στάση εκείνη που ενσταλάζει στο παιδί την αγάπη για τη ζωή, όχι μόνο την επιθυμία να παραμείνει ζωντανό. Η πραγματική ουσία της μητρικής αγάπης είναι η φροντίδα για την ωρίμανση του παιδιού και αυτό σημαίνει να θέλει την απομάκρυνσή του από αυτήν. Μόνο η γυναίκα που αγαπά πραγματικά, η γυναίκα που είναι πιο ευτυχισμένη όταν δίνει παρά όταν παίρνει, μπορεί να είναι μια μητέρα που αγαπά, όταν το παιδί βρίσκεται στο στάδιο του αποχωρισμού.

 Η αγάπη του παιδιού: Εξαρτάται από τη μητρική κυρίως αγάπη και γίνεται αντιληπτή από τον γονιό, από τη στιγμή που άμεσα το παιδί δεν έχει την απόλυτη ανάγκη του γονιού. Η αγάπη του παιδιού τελικά εξαρτάται από το αν οι γονείς σεβάστηκαν το δικαίωμά του να γίνει ο άνθρωπος που η ίδια η φύση τού υπαγορεύει.

 Η αδερφική αγάπη: Είναι αγάπη για όλες τις ανθρώπινες υπάρξεις, είναι η αίσθηση της ευθύνης, η φροντίδα, ο σεβασμός, η γνώση για κάθε ανθρώπινη ύπαρξη.

 Η αγάπη για τον εαυτό μας: Χωρίς να ταυτίζεται με τον εγωισμό ή τον ναρκισσισμό, είναι συνυφασμένη με την αγάπη για οποιαδήποτε άλλη ύπαρξη και ταυτίζεται με την αρετή, την αξιοπρέπεια και τη γνώση του εαυτού μας. Ο άνθρωπος αγαπά τον εαυτό του, όταν τον βλέπει σωστά, αξιολογώντας ειλικρινά αυτό που βλέπει, αλλά και όταν ενθουσιάζεται και αποδέχεται την πρόκληση της προοπτικής για το τι μπορεί να γίνει.

 Η ερωτική αγάπη: Αναφερόμαστε στην αγάπη που υπάρχει ανάμεσα σε δύο ανθρώπους που συνδέονται και ερωτικά, δηλαδή αισθάνονται και σωματική έλξη. Είναι η επιθυμία για πλήρη συνταύτιση και ένωση με ένα άλλο πρόσωπο. Οι πιο συνηθισμένες μορφές ερωτικής αγάπης είναι δύο: (α) Να αγαπήσουμε έναν άνθρωπο με τον οποίον για κάποιο χρονικό διάστημα είμαστε ερωτευμένοι. (β) Να αγαπήσουμε έναν άνθρωπο και στη συνέχεια να μας αναπτυχθούν και ερωτικά συναισθήματα για εκείνον.

Α΄ Ζητούμενο:

Προκαταρκτική διευκρίνιση  πραγματική αγάπη είναι εκείνη που έχει σχέση με την ανθρώπινη πραγματικότητα, εκείνη που είναι ανθρωπίνως εφικτή, εκείνη που οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να νιώσουν, χωρίς να είναι «ανώτεροι» ή «εκλεκτοί». Από την άλλη, υπάρχουν άνθρωποι που εξιδανικεύουν τόσο πολύ την αγάπη, ώστε οδηγούνται στο συμπέρασμα πως «αληθινή αγάπη δεν υπάρχει» και έτσι δεν μπορούν να αναγνωρίσουν την αγάπη που συναντούμε στην ανθρώπινη καθημερινότητα.

α. Αντέχει στις δοκιμασίες και στον χρόνο και, όπως τα ευγενή μέταλλα, δεν οξειδώνεται. Δεν είναι τόσο ευμετάβλητη, ακριβώς επειδή δεν στηρίζεται στην ανάγκη. Στον βαθμό που τα συναισθήματα μου προς έναν άνθρωπο απορρέουν από τις ανάγκες που μου καλύπτει, είναι πολύ φυσικό να συμβαδίζουν μ’ αυτές. Όσο μου καλύπτει τις ανάγκες μου, τα θετικά μου συναισθήματα υπάρχουν. Όταν πάψει να μου τις καλύπτει, ατονούν.

β. Είναι ανιδιοτελής, με την έννοια όχι ότι δεν πρέπει να έχουμε ανάγκες, αλλά να μην καθορίζεται η συμπεριφορά μας από κάποια ανάγκη μας. Αντίθετα, όταν τη συμπεριφορά μας απέναντι στους άλλους την καθορίζει ένα αναμενόμενο κέρδος, τότε η συμπεριφορά αυτή είναι ιδιοτελής και δεν μπορεί να χαρακτηριστεί σαν αγάπη.

γ. Η πραγματική αγάπη είναι το αποτέλεσμα της ελεύθερης εκλογής μας και όχι της αδυναμίας μας να δράσουμε διαφορετικά. Για παράδειγμα, όλοι θέλουμε έναν σύντροφο στη ζωή μας. Άλλο όμως είναι να δημιουργούμε μία σχέση επειδή το διαλέγουμε και άλλο επειδή δεν μπορούμε να ισορροπήσουμε συναισθηματικά από μόνοι μας. Στη δεύτερη περίπτωση, η «αγάπη» που πιθανόν να νιώσουμε για κάποιον άνθρωπο δεν είναι αποτέλεσμα της εκλογής μας, αλλά απορρέει από την επιτακτική μας ανάγκη να ισορροπήσουμε συναισθηματικά. Τότε είμαστε όμως ευάλωτοι στη συναισθηματική εκμετάλλευση, είτε σε βάρος μας είτε σε βάρος του άλλου.

δ. Η γνήσια αγάπη είναι εκδήλωση της δημιουργικότητας και συνεπάγεται φροντίδα, σεβασμό, ευθύνη και γνώση. Δεν είναι ένα πάθος, με την έννοια ότι κάποιος μάς προκαλεί συγκίνηση, αλλά μια ενεργητική προσπάθεια για την ανάπτυξη και την ευτυχία του αγαπημένου προσώπου, που έχει τις ρίζες της στην ικανότητά μας για αγάπη.

ε. Η ώριμη αγάπη είναι ένωση με τον όρο της διατήρησης της ακεραιότητας και της ατομικότητας. Στην ώριμη αγάπη συμβαίνει τούτο το παράδοξο: Οι δύο γίνονται ένας και ωστόσο παραμένουν δύο.

στ. Η πραγματική αγάπη στηρίζεται πάνω στην εμπιστοσύνη, στην πίστη και στην αποδοχή.

ζ. Η αγάπη χρειάζεται κάποιο χρόνο «επώασης», διαφορετικά δεν αποτελεί σταθερή συναισθηματική κατάσταση αλλά φευγαλέο συναίσθημα, έστω και έντονο. Γι' αυτό, ο άνθρωπος που αναζητά την αγάπη θα ανακαλύψει ότι η αγάπη είναι υπομονετική, η αγάπη περιμένει.

η. Η αγάπη είναι καθολική. Προσφέρεται ανεξαιρέτως σε όλους τους ανθρώπους χωρίς διακρίσεις. Αν ο άνθρωπος αγαπά μόνο ένα άλλο άτομο και είναι αδιάφορος προς τους άλλους συνανθρώπους του, η αγάπη του δεν είναι ακριβώς αγάπη αλλά μια συμβιωτική προσκόλληση ή ένας διογκωμένος εγωισμός.

θ. Ιδιαίτερα την ερωτική αγάπη χαρακτηρίζει: η συντροφικότητα, η αμοιβαία σεξουαλική έλξη, η αποδοχή, η αυτονομία, ο διάλογος και η επικοινωνία, η κοινωνικότητα, η υποχωρητικότητα, η συλλογικότητα στη λήψη των αποφάσεων, η συναισθηματική επαφή και η συναίσθηση.

Β΄ Ζητούμενο:

Ίσως καμιά λέξη δεν έχει τόσο κακοποιηθεί όσο η αγάπη. Ο Φρανσουά Βιγιόν, ο Γάλλος ρομαντικός ποιητής, θρηνολογούσε για το γεγονός ότι συνέχεια «ζητιανεύουμε την καημένη λέξη της αγάπης για να την ανακατέψουμε σε κακομαγειρέματα και σε πρόσκαιρες επιθυμίες». Στη σύγχρονη πραγματικότητα μια έννοια, όπως η αγάπη, αμφισβητείται έντονα, καθώς πληθαίνουν οι διαστρεβλώσεις της σημασίας της και αλλοιώνεται το νόημά της από ποικίλους παράγοντες:

 Ο σύγχρονος άνθρωπος πιστεύει ότι πρέπει να απαλλαγεί από τις ονομαζόμενες παλιές αξίες, ότι πρέπει να είναι άκαμπτος, χωρίς να δείχνει τα πραγματικά του συναισθήματα, γιατί έτσι επιτάσσει ο σύγχρονος τρόπος ζωής. Μέσα στη συναισθηματική αυχμηρία των μοντέρνων καιρών μάθαμε να κρύβουμε καλά τα συναισθήματά μας και την αγάπη μας, για να μην γίνουμε τάχα ευάλωτοι. Τα δάκρυα κοντεύουν πια να εξαφανιστούν από τον πολιτισμό μας. Βέβαια, ένας άντρας δεν κλαίει ποτέ και μια γυναίκα θεωρείται «συναισθηματική», αν κλάψει. Έτσι, πρέπει όλοι μας να κλαίμε μόνοι ή να διακινδυνεύουμε να χαρακτηριστούμε «νευρωτικοί» ή «παράξενοι».

 Ζώντας σε μια εποχή που τα πάντα αποκτούν εμπορική αξία, πολλοί πιστεύουν πως την αγάπη μπορείς να την αγοράσεις ή να την πουλήσεις. Υπάρχουν άνθρωποι διαθέσιμοι για αγοραπωλησία, σωματική και πνευματική, στο όνομα της αγάπης. Ωστόσο, απλώς ξεγελά τον εαυτό του όποιος πιστεύει ότι η αγάπη μπορεί πραγματικά να αγοραστεί. Μπορεί κάποιος να αγοράσει το σώμα κάποιου άλλου, τον χρόνο του, τα εγκόσμια υπάρχοντά του, αλλά δε θα μπορέσει να αγοράσει ποτέ την αγάπη του.

 Η ιδιοτέλεια και το υπολογιστικό πνεύμα δεν αφήνουν να αναπτυχθεί η αγάπη. Πολύ λίγοι από εμάς είναι τόσο ισχυροί, ώστε να προσφέρουν χωρίς προσμονή ανταλλαγμάτων. Και αυτό, βέβαια δεν είναι τυχαίο, καθώς εξ απαλών ονύχων έχουμε μάθει να περιμένουμε κάποιο αντάλλαγμα για την κάθε μας προσπάθεια. Αλλά η αγάπη δεν ταυτίζεται με την ανταπόδοση. Είναι πραγματική αγάπη, μόνο όταν προσφέρεται χωρίς προσμονή ανταλλαγμάτων.

 Πολλοί άνθρωποι, στο πλαίσιο της κτητικής κοινωνίας που ζούμε, νομίζουν πως η αγάπη δεν είναι πράξη και ενέργεια παρά μονάχα ένα πράγμα που μπορείς να το κατέχεις, όπως το αυτοκίνητο ή το σπίτι. Όταν η αγάπη βιώνεται με βάση το έχειν, κλείνει μέσα της τον περιορισμό, τη φυλάκιση, τον έλεγχο του αντικειμένου που κάποιος «αγαπά». Στραγγαλίζει, νεκρώνει, πνίγει, σκοτώνει, στερεί τη ζωή. Αυτό που οι άνθρωποι αποκαλούν αγάπη είναι μια κακή χρήση της λέξης, που κρύβει την πραγματικότητα: ότι ουσιαστικά δεν αγαπούν.
 Άλλοι ξεχνούν πάλι ότι η αγάπη είναι παιδί της ελευθερίας και ποτέ της κυριαρχίας. Ταυτίζουν μάλιστα την αγάπη με μια ενεργητική ή παθητική μορφή συμβίωσης. Στην πρώτη περίπτωση, η αγάπη είναι μαζοχισμός, καθώς το άτομο ξεφεύγει από το συναίσθημα της μόνωσης με το να γίνει μέρος και αντικείμενο ενός άλλου προσώπου, τη δύναμη του οποίου διογκώνει. Αυτό το πρόσωπο είναι το παν, «εγώ δεν είμαι τίποτε παρά μόνο εφόσον είμαι κομμάτι του». Στη δεύτερη περίπτωση, η αγάπη γίνεται σαδισμός, από τη στιγμή που το άτομο, για να ξεφύγει από τη μοναξιά του, κάνει ένα άλλο πρόσωπο κομμάτι του δικού του εαυτού. Το σαδιστικό άτομο είναι τόσο εξαρτημένο από το υποταγμένο όσο και το τελευταίο από το πρώτο. Κανένας δεν μπορεί να ζήσει χωρίς το άλλον.