Σχολείο δημοκρατίας το Διαδίκτυο

«Ψεκάστε, ψηφίστε, σκουπίστε», λένε όσοι ακολουθώντας τον Ρουσό ειρωνεύονται την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. H άμεση δημοκρατία εμφανιζόταν για μεγάλο διάστημα ως ιδεώδες με μόνο αλλά μοιραίο μειονέκτημα το ανέφικτο της πραγματοποίησής της στις σύγχρονες πολυπληθείς κοινωνίες. Να, όμως, που στις μέρες μας το «ιδεώδες» αυτό έχει καταστεί από την τεχνολογία σχεδόν εφικτό. Αρκεί ένας υπολογιστής σε κάθε σπίτι με σύνδεση στο Διαδίκτυο, ώστε να μπορούμε να μετρούμε γρήγορα και ασφαλώς τη λαϊκή βούληση επί παντός ζητήματος. Στις σύγχρονες κοινωνίες η άμεση δημοκρατία μπορεί να πραγματοποιηθεί πιο εύκολα και από την αρχαία «πόλι»!

Το ζήτημα είναι αν θέλουμε αυτή την εξέλιξη, αν θεσμοί της άμεσης δημοκρατίας, όπως το δημοψήφισμα, εξασφαλίζουν την ενεργό συμμετοχή των πολιτών. H ειρωνεία είναι ότι άτυπα δημοψηφίσματα διεξάγονται καθημερινά. Υπάρχει κόσμος που κάθε μέρα, ιδιαίτερα με την προτροπή της τηλεόρασης, ψηφίζει το καλύτερο τραγούδι, τον πιο πολύτιμο ποδοσφαιριστή, το αν πρέπει να εκλέγεται ο μουφτής, αν πρέπει να έχει πυρηνικά το Ιράν κ.λπ. Σειρά δημοσκοπήσεων και ερευνών καταγράφουν με ακρίβεια τη λαϊκή βούληση πάνω σε κάθε ζήτημα και είναι βέβαιο ότι σήμερα όσο ποτέ άλλοτε οι διαθέσεις των πολιτών αποκαλύπτονται και επηρεάζουν. Δεν λέμε ότι οι πολιτικοί πορεύονται με βάση τις δημοσκοπήσεις και όχι με βάση αρχές και προγράμματα; Αν συμβαίνει αυτό, τότε η άμεση δημοκρατία θριαμβεύει, δεν έχουμε παρά να θεσμοθετήσουμε διαδικασίες που ήδη άτυπα υπάρχουν.

Το ότι κάτι δεν πάει καλά στην παραπάνω συλλογιστική φαίνεται από το γεγονός ότι εκφράζουμε αποδοκιμασία όταν λέμε πως οι πολιτικοί κάνουν ό,τι τούς υπαγορεύουν οι δημοσκοπήσεις ή ότι χαϊδεύουν τα αφτιά των πολιτών. H αποδοκιμασία μας εξηγείται από το ότι δεν δίνουμε μεγάλη αξία στις στιγμιαίες διαθέσεις των πολιτών, δεν δίνουμε μεγάλη αξία σε απόψεις που στηρίζονται στο θυμικό και όχι σε μια διαδικασία διαλόγου και στοχασμού. Το έλλειμμα της σύγχρονης δημοκρατίας δεν είναι ότι οι πολίτες δεν ακούγονται, αλλά ότι ο δημόσιος διάλογος είναι επιφανειακός, ότι όλα τα ζητήματα τίθενται δημοψηφισματικά υπό την μορφή άσπρου ή μαύρου, ενός ναι ή ενός όχι. Το έλλειμμα της σύγχρονης δημοκρατίας είναι η αδυναμία ουσιαστικής συμμετοχής των πολιτών, η οποία προϋποθέτει πληροφόρηση και σοβαρό διάλογο, προϋποθέτει την ουσιαστική διαμεσολάβηση των μαζικών ενώσεων, των κομμάτων, των οργανώσεων. Ο θρίαμβος των μορφών άμεσης δημοκρατίας αποδεικνύεται ολοένα και πιο πολύ θρίαμβος του λαϊκισμού.

O λαϊκισμός βεβαίως δεν αποτελεί φαινόμενο μόνο των τελευταίων χρόνων. Στη σύγχρονη, όμως, εποχή ευνοείται αφάνταστα από την τηλεόραση, η οποία έχει υποσκελίσει τα άλλα μέσα ενημέρωσης και έχει αναδειχθεί στο βασικό μέσο διεξαγωγής του δημόσιου διαλόγου. Δεν είμαι από αυτούς που βιάζονται να αναθεματίσουν συνολικά τη μικρή οθόνη, ούτε θέλω να γενικεύσω την ελληνική εμπειρία, η οποία είναι πέραν του καλού και του κακού. Σε πολλούς τομείς η προσφορά της τηλεόρασης είναι σημαντική, στον τομέα όμως του δημόσιου διαλόγου παραμένει ακόμη ασπρόμαυρη με μια, φοβάμαι, εγγενή αδυναμία στο να συλλάβει και να προβάλει χρώματα, πόσο μάλλον αποχρώσεις.

H φύση του συγκεκριμένου μέσου στηρίζεται στην παθητική παρακολούθηση του προγράμματος, χωρίς να δίνει καμιά δυνατότητα διαμόρφωσής του από τους θεατές. Συγχρόνως το μεγάλο κόστος επιβάλλει ένα ανελέητο κυνήγι τηλεθέασης, η οποία επιδιώκει την προσέλκυση τηλεθεατών με τον εντυπωσιασμό και με την απλούστευση. Όλα τα ζητήματα ακόμη και τα πιο σοβαρά, ακόμη και εκείνα που χρειάζονται εξειδικευμένες γνώσεις, εμφανίζονται απλουστευτικά ώστε να είναι εύληπτα από όλο και πιο πολλούς θεατές.

Το δημοψήφισμα, που κι αυτό από τη φύση του απλουστεύει, έρχεται να δέσει με την τηλεόραση και η θεσμοθέτησή του δεν αποτελεί παρά ψευδαίσθηση συμμετοχής. Ίσως να είναι χρήσιμο για τη λήψη αποφάσεων σε τοπικό επίπεδο ή στους κόλπους μαζικών οργανώσεων, όπου είναι πιο εύκολο να οργανωθεί ένας ουσιαστικός διάλογος. Μπορεί, π.χ., να χρησιμεύσει σε μια συνδικαλιστική οργάνωση όταν πρόκειται να πάρει μια μεγάλη απόφαση, όπως είναι η κινητοποίηση διαρκείας. Σε τέτοια περιορισμένα πλαίσια μπορεί να προωθήσει τη συμμετοχή και να ενισχύσει συνολικά τη δημοκρατία. Σε εθνικό επίπεδο, όμως, πολύ φοβάμαι ότι το μόνο που θα καταφέρει είναι να ενισχύσει τον λαϊκισμό και το θέαμα. Το μεγάλο ζητούμενο της σύγχρονης δημοκρατίας είναι η αναβάθμιση του δημόσιου διαλόγου και στο θέμα αυτό άλλα μέσα, όπως π.χ. το Ίντερνετ, μπορεί να αποδειχθούν καταλυτικά.

Το Διαδίκτυο, κατ’ εξοχήν διαδραστικό μέσο, αποτελεί το πιο μαζικό forum στην ιστορία της ανθρωπότητας με δυνατότητα όχι μόνο άμεσης, 24 ώρες το 24ωρο, επιλογής των πηγών, των πληροφοριών, της εικόνας και της μουσικής, αλλά, σε αντίθεση με την τηλεόραση, και διαμόρφωσης της πληροφορίας, καθώς και επικοινωνίας με οποιονδήποτε σε όλον τον πλανήτη. Απόδειξη, η φοβερή επιτυχία των δικτυακών ημερολογίων (blogs), τα οποία μπορεί να «ανεβάσει» στο Διαδίκτυο ο καθένας μας. Ήδη έχουν δημιουργηθεί περισσότερα από 30 εκατομμύρια και καθημερινά δημιουργούνται χιλιάδες νέα, με αποτέλεσμα για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας να μπορεί ο οποιοσδήποτε να γίνει εκδότης των απόψεών του σε μηδενικό χρόνο και, πάλι σε μηδενικό χρόνο, αποδέκτης των απόψεων των άλλων. Το πεδίο του Διαδικτύου είναι σχολείο πραγματικά άμεσης δημοκρατίας και αποτελεί το μεγαλύτερο φόβο των αντιδημοκρατικών καθεστώτων, όπως αποδεικνύουν οι πρόσφατες συμφωνίες των μεγαλύτερων εταιρειών αναζήτησης δεδομένων Yahoo και Google με την κυβέρνηση της Κίνας: η δημιουργία εκ μέρους τους δικτυακών τόπων στην Κίνα τούς επιτράπηκε με τον όρο να λογοκρίνουν τα «ευαίσθητα» για το καθεστώς δεδομένα. H ελευθερία, επομένως, του Διαδικτύου, η δημιουργία ευρυζωνικών δικτύων και η όσο το δυνατόν φθηνότερη πρόσβαση σε αυτό μπορεί να τονώσουν τη δημοκρατία πολύ περισσότερο από κάθε δημοψήφισμα.

(Σταύρος Τσακυράκης, ΤΑ ΝΕΑ, 27/05/2006)

Θέματα:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (120 λέξεις).

Β1. Να διατυπώσετε με δικά σας λόγια το θέμα του δημοσιεύματος και τη θέση του συντάκτη. Με ποια επιχειρήματα και τεκμήρια υποστηρίζει τη θέση του; Να καταγράψετε στο τετράδιό σας την όλη συλλογιστική πορεία που ακολουθεί.
Β2. α. Να επισημάνετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της 2ης παραγράφου.

β. Να σχολιάσετε τη συνοχή των περιόδων της 3ης παραγράφου.

Β3. Με ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική / επαγωγική) αναπτύσσεται η τελευταία παράγραφος; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Β4. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις του παρακάτω πίνακα που έχουν ετυμολογική συγγένεια.

Στήλη Α’                                     Στήλη Β’

1. εφικτός                                    α. σχήμα

2. προτροπή                                 β. άφιξη

3. συμμετοχή                               γ. έγκριση

4. λογοκρίνουν                            δ. παρεκτρέπομαι

Γ. Πιστεύετε πως το Διαδίκτυο αποτελεί το καλύτερο μέσο προώθησης του διαλόγου, το οποίο μπορεί να τονώσει τη δημοκρατία; Συντάξτε ένα κείμενο για την ιστοσελίδα του σχολείου σας στο οποίο να αναφέρετε τα πλεονεκτήματα αλλά και τις τυχόν αδυναμίες αυτού του νέου τρόπου ανταλλαγής απόψεων.