(i) Φύση και ελευθερία: Απ’ όλ’ αυτά τα θέματα η ελευθερία ήταν το πιο επίκαιρο την εποχή του Σολωμού, που ήταν μια εποχή αγώνων για ελευθερία πνευματική, ιδεολογική και πολιτική σε πολλές χώρες. Ο ορισμός που έδινε ο Σολωμός στην ελευθερία, όπως και ο τρόπος που επεξεργαζόταν το θέμα εξελίχτηκαν σημαντικά στη διάρκεια της ποιητικής του πορείας. Στον «Ύμνο» η ελευθερία θεωρείται κίνητρο και αποτέλεσμα για τον αγώνα ενός λαού να κερδίσει την ανεξαρτησία του από τον ξένο ζυγό. Εδώ η ελευθερία νοείται πρώτα ως πολιτική έννοια και εισάγεται σαν θεά που πράττει, μιλάει και που σ’ αυτήν απευθύνεται ο ποιητής. Αλλά όπως βλέπουμε στη μετέπειτα ποίησή του («Ελεύθεροι πολιορκημένοι»), η ελευθερία δεν σταματά εκεί: είναι κάτι για το οποίο ακατάπαυτα πολεμά κάποιος. Οι υπερασπιστές του Μεσολογγίου συμμετέχουν στον αγώνα για να ελευθερωθεί η Ελλάδα από τους Τούρκους. Όταν όμως συνειδητοποιούν ότι δεν έχουν καμιά ελπίδα να κερδίσουν την υλική μάχη, σκοπός του δικού τους αγώνα γίνεται η απελευθέρωση της ψυχής τους από το ζυγό των καταναγκαστικών υλι-κών δυνάμεων (κι αυτό περιλαμβάνει και τις δικές τους επιθυμίες) κι η ελευθερία που αναζητούν είναι πια μια καθαρά πνευματική αξία.
Η φύση παρουσιάζεται ως θέμα παρά ως πηγή εικονοπλαστικής, ιδιαίτερα στις ενότητες του «Πει-ρασμού» στους «Ελεύθερους πολιορκημένους» (Β2 και Γ6) και στον «Πόρφυρα». Και στα δύο ποιήματα παρουσιάζεται η πάλη του ανθρώπου να σπάσει τα δεσμά της εξάρτησής του από τον υλικό κόσμο. Για το Σολωμό η φύση ήταν και Παράδεισος και Κόλαση, αλλά, επειδή ήταν δύσκολο να ξεχωρίζει αυτές τις δύο όψεις, προτιμούσε να ατενίζει τη φύση με σκεπτικισμό, σαν μια πιθανή απειλή για την πνευματική ελευθερία του ανθρώπου. Στον «Κρητικό» η φύση είναι μοτίβο κεντρικό και δομικό της αφήγησης και της σχέσης του ήρωα μαζί της. Σχέσης διαλεκτικής που διαδραματίζεται ως διάλογος βαθιάς αντινομίας, με τη βούληση την ηθική του ήρωα οικτρά να δοκιμάζεται και παρ’ όλ’ αυτά να μην ενδίδει, αλλά πιο πολύ να ενδυναμώνεται βαθιά μέσα του η προσήλωση στην ιδέα του «υψηλού».
(ii) Θάνατος και θρησκεία: Στον αναγνώστη του Σολωμού κάνει εντύπωση το πόσο συχνά περιγράφει το θάνατο φανταστικών, ιστορικών ή γνωστών προσώπων ή το γεγονός πως όλα τα μεγάλα του έργα τελειώνουν με θάνατο, όπως της αρραβωνιαστικιάς του Κρητικού. Το μοτίβο του θανάτου του ήρωα ή της ηρωίδας συνδέεται με την εμφάνισή τους μπροστά στο θρόνο του Θεού, για να κριθούν, την ύστατη ημέρα. Στην ενότητα [19] του «Κρητικού», ένας απλός υπαινιγμός στο θάνατο της αρραβωνιαστικιάς του στο στίχο 4 («Μα την ψυχή που μ’ έκαψε τον κόσμο απαρατώντας») κάνει τον Κρητικό να φανταστεί ότι ενώνεται μαζί της ξανά κατά την Έσχατη Κρίση (στ. 5-18). Αφού μετά το θάνατο χρόνος πια δεν υπάρχει, ο σωματικός θάνατος του καθενός οδηγεί αμέσως στην ανάστασή του, που λαμβάνει χώρα την ίδια στιγμή με την ανάσταση όλων των νεκρών, αφού έχει πια καταστραφεί ο υλικός κόσμος κι έχει έρθει η βασιλεία του Θεού.
(iii) Έρωτας και αγνότητα: Ο έρωτας και ο θάνατος είναι στενά δεμένοι στη ρομαντική ποίηση. Στον «Κρητικό» ([22], στ. 50), ο αφηγητής, στη μάταιη προσπάθειά του να μεταδώσει την εντύπωση που προκαλούσαν οι μαγικοί ήχοι που ακολούθησαν την εξαφάνιση της «φεγγαροντυμένης», καταλήγει πως ακόμη και ο έρωτας κι ο θάνατος δεν είναι τόσο ισχυροί σαν τούτους τους ήχους («Μόλις είν’ έτσι δυνατός ο Έρωτας και ο Χάρος»). Το θέμα, άλλωστε, του «Κρητικού» εν μέρει είναι η ανθρώπινη και θεϊκή αγάπη: χάνει εκείνος τη γήινη αγάπη του, για να του χαριστεί το όραμα της ουράνιας ευδαιμονίας, γιατί ο έρωτας για την αρραβωνιαστικιά του του έδωσε τη δυνατότητα πέρα από αυτή να δει κάτι από το θεϊκό στοιχείο. Τέλος, στο Σολωμό ο έρωτας είναι πάντα αγνός. Μια από τις εικόνες που επανέρχονται συχνά, όταν περιγράφει τις ψυχές που παρουσιάζονται να κριθούν στη Δευτέρα Παρουσία, είναι τα τρεμάμενα λουλούδια, που συμβολίζουν (κι αποδεικνύουν σ’ όποιον τα κοιτάζει) ότι η γυναίκα που πλησιάζει έχει κρατήσει την παρθενία της. Η κόρη στον «Κρητικό», αν και είναι του ήρωα η αρραβωνιαστικιά, είναι απόλυτα αγνή, γιατί «της τρέμουν τα λουλούδια / Στη θύρα της Παράδεισος», όταν η ψυχή της πάει για να κριθεί ([19], στ. 11/12). Και είναι ακριβώς αυτή αγνότητα του έρωτα του Κρητικού γι’ αυτήν που του δίνει το όραμα του θείου.
Ελευθερία, θρησκεία, αγνότητα. Αυτοί είναι οι σύμμαχοι του ανθρώπου ενάντια στις δυνάμεις της φύσης που δρουν και μέσα και έξω από αυτόν, στον περιβάλλοντα κόσμο. Οι περισσότεροι ήρωες του Σολωμού έχουν εμπλακεί σ’ αυτό τον αγώνα και, με το δικό του τρόπο ο καθένας, βγαίνουν νικητές.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου