Δευτέρα 21 Ιουλίου 2014

Το τραγούδι της κόλασης

Ο Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων του Ιερώνυμου Μπος (ο τελευταίος ζωγράφος του Μεσαίωνα) είναι ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους (και τρομακτικούς) πίνακες της Αναγέννησης. Υπολογίζεται ότι το σπουδαίο αυτό τρίπτυχο δημιουργήθηκε μεταξύ του 1490 και του 1510, σε μια εποχή που ο Bosch ήταν στο απόγειο της καλλιτεχνικής του καριέρας. Εδώ η τραγωδία της ανθρώπινης ύπαρξης εκφράζεται με εντυπωσιακό τρόπο. Το όλο θέμα είναι μια τρελή πανδαισία χρωμάτων και κίνησης. Υπάρχει ένα τεράστιο πλήθος λεπτομερειών, τρομακτικών εικόνων και αντιθέσεων, που είναι αδύνατο να εξετασθούν όλες ταυτόχρονα.

Το τρίτο μέρος είναι μια απεικόνιση της κόλασης και της καταδίκης, γεμάτο διαβόλους και δαίμονες να βασανίζουν με φρικτούς τρόπους τα θύματά τους. Εδώ έχουμε ένα πραγματικά κολασμένο τοπίο που απεικονίζει με παραστατικό τρόπο τα βάσανα των κολασμένων. Οι άνθρωποι τιμωρούνται ανάλογα με τις αμαρτίες τους: οι λαίμαργοι καταδικασμένοι σε αιώνιο εμετό ή αποβάλλονται από το διάβολο που έχει το κεφάλι ενός πουλιού. Ένας άνδρας (πιθανώς μουσικός στη ζωή του) έχει διεισδύσει το σώμα του από τις χορδές μιας άρπας, ενώ σε έναν άλλο ένα φλάουτο εισάγεται στον πρωκτό του. Υπάρχει μια εκπληκτική ποικιλία από δαίμονες και τέρατα κάθε δυνατής περιγραφής, όντα κάθε εφιάλτη. από κάθε περιγραφή, κάθε ένα από τα πράγματα του εφιάλτη. Ωστόσο, το πιο τρομακτικό από όλα τα τέρατα στην κόλαση είναι ο Άνθρωπος Δέντρο που βρίσκεται στο κέντρο του πίνακα. Το σώμα του αποτελείται από ένα κορμό σε σήψη, ο οποίος είναι διάτρητος από αιχμηρά κλαδιά. Ο Άνθρωπος Δέντρο φαίνεται να ατενίζει έξω από τον πίνακα, τον θεατή, με μια παράξενη νοσταλγική έκφραση. Ενδεχομένως, ο Άνθρωπος Δέντρο να είναι ο ίδιος ο Μπος που παρατηρεί πένθιμα το θέαμα της πτώσης της ανθρωπότητας.

Αλλά κάπου στη μέση όλης αυτής της εικονικής φρίκης, μπορεί κανείς να διακρίνει μια παρτιτούρα που είναι τυπωμένη πάνω στα οπίσθια ενός “αμαρτωλού”. Ο κόσμος της τέχνης για κάποιο λόγο αγνόησε αυτή η παράξενη λεπτομέρεια, μέχρι που μια blogger, η Amelia, παρατήρησε τη μελωδία και αποφάσισε ότι άξιζε τον κόπο να την παίξει και να την ηχογραφήσει (https://www.youtube.com/watch?v=qPA4OW2FjFg).

Νομίζω πως το τραγούδι της κολάσεως του 21ου αιώνα είναι ο ήχος από τις βόμβες λευκού φωσφόρου με τις οποίες οι ισραηλινοί βομβαρδίζουν τις κατοικημένες περιοχές της Γάζας.

«Ο λευκός φωσφόρος είναι μια εξαιρετικά τοξική ουσία και η έκθεση σε αυτήν μπορεί να οδηγήσεις στο θάνατο. Μπορεί να προκαλέσει πολύ σοβαρά εγκαύματα και βλάβες στο ήπαρ, την καρδιά και τα νεφρά. Η χρήση του δεν είναι απαγορευμένη από καμία διεθνή συνθήκη. Ωστόσο το Πρωτόκολλο III της σύμβασης της Γενεύης του 1980 για τα συμβατικά όπλα απαγορεύει τη χρήση του εναντίον πληθυσμών ή στρατιωτικών δυνάμεων που βρίσκονται κοντά στον άμαχο πληθυσμό. Η χρήση αυτών των βομβών κατά προσωπικού απαγορεύεται από το τρίτο πρωτόκολλο της Χάρτας περί των Συμβατικών Όπλων που υπεγράφη στη Γενεύη το 1980. Η χρήση τους επιφέρει εγκαύματα στο δέρμα τα οποία φθάνουν μέχρι τα οστά. Ο λευκός φώσφορος εάν επικαθίσει σε ρούχα ή στο δέρμα, συνεχίζει να καίει ανεξέλεγκτα και μπορεί να αποβεί μοιραίος για τον άνθρωπο, ο οποίος πεθαίνει με φρικτά εγκαύματα».

Για άλλη μια φορά ο μεγάλος ζωγράφος που έζησε στο μεταίχμιο δυο εποχών εκφράζει όσο κανείς την εποχή μας. Ο κόσμος του έχει πολλά κοινά με τον δικό μας. Ο κόσμος στις αρχές του 21ου αιώνα είναι ένας κόσμος βίας και χάους. Είναι ο κόσμος της 11ης Σεπτεμβρίου και της εισβολής στο Ιράκ και το Αφγανιστάν· είναι ο κόσμος της «τελικής λύσης», είναι ο κόσμος που μολύνει τον εγκέφαλο των παιδιών με τον μολυσματικό ιό του μίσους.

Το εφιαλτικό όραμα του Μπος δεν είναι τόσο μακριά μας. Από τις εικόνες της τηλεόρασης μπορούμε να δούμε κάθε βράδυ το ίδιο τρομακτικές εικόνες. Όμως, αυτή η τραγική καθημερινότητα δεν βρίσκει πραγματική έκφραση στη σύγχρονη τέχνη. Η εποχή μας χρειάζεται τον δικό της Ιερώνυμο Μπος, για να δει στο κάτοπτρό του ποιο είναι το πραγματικό της πρόσωπο.

ΠΗΓΕΣ: