ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Ν. ΓΛΩΣΣΑΣ Α' ΛΥΚΕΙΟΥ - ΕΝΟΤΗΤΑ: ΦΙΛΙΑ

[Οι παρέες]

Παραδοσιακά, ο ελεύθερος χρόνος ήταν κατεξοχήν ο χρόνος των κοινωνικών συναναστροφών. Στις θρησκευτικές και κοινοτικές γιορτές και στα πανηγύρια, στις οικογενειακές συγκεντρώσεις, στο καθιερωμένο απογευματινό ή κυριακάτικο «σουλάτσο» σε κάποιους δρόμους και πλατείες, τα μέλη της κοινωνίας είχαν την ευκαιρία να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, να ανταλλάξουν μοναδικές και πολύτιμες εμπειρίες, τις χαρές τους και τις λύπες τους, να αναζητήσει ο καθένας και να βρει καθρεφτισμένη στα πρόσωπα κάποιων άλλων, την κοινωνική εκτίμηση, την κοινωνική αναγνώριση ή, ακόμα περισσότερο, την αίσθηση ότι γι' αυτούς τους κάποιους άλλους είναι αναντικατάστατος - μοναδικός. «Κι αλήθεια», γράφει ο λογοτέχνης Ασημάκης Πανσέληνος, αναπολώντας τις παρέες των παιδικών και εφηβικών του χρόνων στην παραδοσιακή κοινωνία της Μυτιλήνης των αρχών του αιώνα μας, «τι όμορφο πράγμα θα ήταν η ομαδικότητα στη ζωή των ανθρώπων να εκφραζόταν με μικρούς κύκλους μονάχα, συγκροτημένους αυτόματα με την ελεύθερη προσέγγιση των μελών τους χωρίς καμιά εξωτερική πειθαρχία ή καθοδήγηση. Η παρέα! Αυτή είναι η μόνη ελεύθερη ομάδα, ως τα σήμερα, στη ζωή των ανθρώπων».

Κι όμως! Στις μεγαλουπόλεις των σύγχρονων κοινωνιών της καπιταλιστικής μητρόπολης ακόμα κι η παρέα έχει προ πολλού πάψει να αποτελεί μια «ελεύθερη» ομάδα, στην οποία τα μέλη της συμμετέχουν και συναλλάσσονται αυθόρμητα και αυτόνομα. Οι κοινωνικές δυνάμεις και διαδικασίες που είναι υπεύθυνες για την εμπορευματοποίηση των ανθρώπινων σχέσεων, για τον άκρατο ανταγωνισμό μεταξύ των ανθρώπων με βάση το ατομικό συμφέρον, για την υποταγή του ατόμου σε αλλότριες και καταπιεστικές κοινωνικές καταστάσεις, με λίγα λόγια για την αλλοτρίωση του ανθρώπου και των ανθρώπινων σχέσεων στους χώρους της εργασίας, της οικογένειας και της πολιτικής ζωής, εισχωρούν και καθορίζουν και το χώρο των κοινωνικών συναναστροφών - τη μορφή και τον τρόπο λειτουργίας της σύγχρονης «παρέας». «Τα μέλη της», παρατηρεί ο Ρήσμαν, «ασχολούνται με το να καταναλώνουν τους εαυτούς τους και τους άλλους. Δηλαδή, οι άνθρωποι και οι φιλίες αντιμετωπίζονται ως το σπουδαιότερο απ' όλα τα καταναλωτικά αγαθά».

Για να 'μαστε αγαπητοί ή «δημοφιλείς», ή ακόμα απλά και μόνο για να διασκεδάσουμε ή να ξεφύγου-με από τη μοναξιά, στις κοινωνίες που ζούμε πρέπει να 'χουμε να προσφέρουμε κάτι που να ικανοποιεί την ιδιοτέλεια του άλλου. Όπως θα 'λεγε κι ο Μιλς, και στις κοινωνικές μας συναναστροφές πρέπει να πουλήσουμε μικρά κομμάτια του εαυτού μας για να προσπαθήσουμε να τα ξαναγοράσουμε με το νόμισμα της «δημοτικότητας», της διασκέδασης ή της κοινωνικής αποδοχής. Έτσι, δίνουμε την «προσοχή» μας και το «ενδιαφέρον» μας σε πρόσωπα και πράγματα που δεν μας αγγίζουν πραγματικά. εκφράζουμε τη «χαρά» μας ή τη «λύπη» μας για γεγονότα στη ζωή των άλλων που στην πραγματικότητα δεν μας προξενούν καμιά τέτοια συναισθηματική αντίδραση. δείχνουμε ότι «διασκεδάζουμε» σε περιστάσεις που τις χαρακτηρίζει η τυποποίηση και η ανία. Στις σύγχρονες «συντροφιές» ή κοσμικές συναντήσεις η τάση είναι για τους ανθρώπους απλά να συνυπάρχουν χωρίς να έρχονται σε καμιά ουσιαστική επαφή μεταξύ τους.

Στα 1944 ο Αντόρνο και ο Χορκχάιμερ έγραφαν για τον κάτοικο των μεγαλουπόλεων πως «μπορεί να αντιληφθεί τη φιλία μόνο ως “κοινωνική επαφή”, ότι δηλαδή βρίσκεται σε κοινωνική επαφή με άλ-λους με τους οποίους δεν έχει καμιά εσωτερική επαφή». Ή όπως παρατηρούσαν οι Μπαράν και Σούηζη: «Καθώς η λέξη φιλία ξεθωριάζει και καταλήγει να υποδεικνύει κάποιον που κανείς τυχαίνει να έχει συναντήσει, χρησιμοποιείται για μια πληθώρα γνωριμιών και για κανέναν ιδιαίτερα».

Κάτω απ' αυτές τις συνθήκες είναι τραγική αλλά όχι παράδοξη η διαπίστωση του Ρήσμαν για την αμερικάνικη κοινωνία - που όμως ισχύει για οποιαδήποτε σύγχρονη κοινωνία του αναπτυγμένου καπι-ταλισμού - ότι «το πρόβλημα των ανθρώπων σήμερα είναι οι άλλοι άνθρωποι». Ολοένα και περισσότερο ο σύγχρονος άνθρωπος ανακαλύπτει ότι, όχι μόνο δε διασκεδάζει στις κοινωνικές του συναναστροφές (όλο και πιο συχνά φεύγει από κάποια τέτοια συνάθροιση με τη σκέψη ότι καλύτερα θα 'ταν να 'χε μείνει σπίτι), αλλά παραμένει κι εκεί ουσιαστικά μόνος - δεν αποτελεί παρά μέλος ενός «μοναχικού πλήθους». Και καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι αν είναι, για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Άρθουρ Μίλερ, να μένει μόνος, καλύτερα είναι να μένει μόνος με τον εαυτό του, ο σύγχρονος άνθρωπος κλείνεται στο σπίτι του, κι αποσύρεται στις «ιδιωτικές» του ασχολίες και ενδιαφέροντα.

Αλλά κι εκεί η σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία φροντίζει να μη μείνει πραγματικά μόνος με τον εαυτό του. Τον κατακλύζει με τα πολιτιστικά προϊόντα των ΜΜΕ, με - φτηνά και προσιτά - βιβλία τσέ-πης, με εφημερίδες και περιοδικά, με ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά προγράμματα, με κόμικς και φωτο-ρομάντζα, με δίσκους και κασέτες και βιντεοκασέτες. Ο σκοπός αυτής της εντυπωσιακής μαζικής πολιτιστικής παραγωγής, λένε οι παραγωγοί της, είναι η ψυχαγώγηση, η επιμόρφωση, η ενημέρωση του κοινού. Θέλουν, υποστηρίζουν οι εκπρόσωποι των σύγχρονων ΜΜΕ, να ανοίξουν διάπλατα τους πνευματικούς και αισθητικούς ορίζοντες του «μέσου ανθρώπου», να προσφέρουν πλούσια και πολυποίκιλα ερεθίσματα στον κόσμο της φαντασίας του.

(Μελίνα Σεραφετινίδου, Κοινωνιολογία των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, εκδ. Gutenberg, σελ. 117-120)

Θέματα:

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (120 λέξεις).

Β1. Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο το ακόλουθο απόσπασμα: «Το πρόβλημα των ανθρώπων σήμερα είναι οι άλλοι άνθρωποι».

Β2. Να επισημάνετε τη δομή (μέρη και τρόποι ανάπτυξης) της 2ης παραγράφου.

Β3. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το απόσπασμα που διαβάσατε προέρχεται από μελέτη, να αξιολογήσετε το ρόλο των πολλαπλών μαρτυριών που ενσωματώνει στο κείμενο η συγγραφέας.

Γ. Ο λογοτέχνης Ασημάκης Πανσέληνος, αναπολώντας τα εφηβικά του χρόνια, γράφει: «Τι όμορφο πράγμα θα ήταν η ομαδικότητα στη ζωή των ανθρώπων να εκφραζόταν με μικρούς κύκλους μονάχα, συγκροτημένους αυτόματα με την ελεύθερη προσέγγιση των μελών τους χωρίς καμιά εξωτερική πει-θαρχία ή καθοδήγηση. Η παρέα! Αυτή είναι η μόνη ελεύθερη ομάδα, ως τα σήμερα, στη ζωή των αν-θρώπων».

Με αφορμή τη θέση του συγγραφέα για τη σημασία της παρέας στη ζωή των ανθρώπων, να καταθέσε-τε τον προβληματισμό σας για το ρόλο (θετικό/αρνητικό) που παίζουν οι παρέες στη ζωή των νέων και να επισημάνετε τις επιπτώσεις που επιφέρει η βαθμιαία αποδυνάμωση της ομαδικότητας στην προσωπικότητα κάθε ατόμου και στη συνοχή της κοινωνίας. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου στην ηλεκτρονική σελίδα του σχολείου σας.