Ενδεικτικές απαντήσεις για το μάθημα "Νεοελληνική Γλώσσα" Γ' Ημερησίων και Δ' Εσπερινών

Α. Το κείμενο (από δοκίμιο που εξέδωσε ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος το 1966) χαρακτηρίζει λογική αλληλουχία και συνοχή, με ξεκάθαρο θεματικό πυρήνα. Κάθε παράγραφος έχει δικό της νόημα και προωθεί τη σκέψη με εμφανείς σχέσεις αντιθέσεων (άλλοτε-τώρα).

Θέμα του δοκιμίου: Η διαχρονική εξέταση της έννοιας «ανθρωπισμός» και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του.
Παράγρ.	Κύρια σημεία	Πύκνωση (ταύτιση με τον συγγραφέα)
1η §	Η έννοια «ανθρωπιά» συνήθως σημαίνει συμπόνια για τον συνάνθρωπο, ενώ άλλοτε ο όρος «ανθρωπισμός» δήλωνε την αφοσίωση στα κοινά. Χαρακτηριστική περίπτωση ανθρωπιστή υπήρξε ο ιδρυτής του Ερυθρού Σταυρού, Ερρίκος Ντυνάν.	Η παγκόσμια απαίτηση για ανθρωπιά – για συμμετοχή στον πόνο του άλλου – αποτελεί επιβεβλημένη ανάγκη της εποχής μας. Χαρακτηριστική περίπτωση ανιδιοτελούς αφοσίωσης στα κοινά υπήρξε ο Ντυνάν. Ανθρωπιστής γενικότερα ήταν αυτός που πρόσφερε αφιλοκερδώς βοήθεια σε όλους ανεξαιρέτως τους αναξιοπαθούντες της γης, ένα αξιομίμητο για τους κατοπινούς πρότυπο, που λίγοι μονάχα εκλεκτοί το ενσάρκωσαν. Στην εποχή μας, ωστόσο, το νόημα της ανθρωπιάς παραχαράσσεται σκόπιμα, με συνέπεια να καταργείται στην πράξη από την κυριαρχία του ευδαιμονισμού και του ατομικισμού, όπως άλλωστε αποδεικνύει καθημερινά και το έλλειμμα ανθρωπιάς. Κι αυτό γιατί ξεχνάμε πως ανθρωπιά σημαίνει συνεχής δράση, αυταπάρνηση και όχι θεωρία· μετριοπάθεια και όχι εμπάθεια· καθολική και όχι επιλεκτική προσφορά· μια ιδιότητα που λίγοι μονάχα κατέχουν στην Ιστορία. (114 λέξεις)
2η + 3η §	Η ανιδιοτέλεια, η ειλικρίνεια και η ανυστερόβουλη δράση: τα βασικά γνωρίσματα του ανθρωπιστή, που τον καθιστούσαν αξιομίμητο πρότυπο και εκλεκτή φύση. Γι’ αυτό η ανθρωπιά αποτελεί επιτακτικό αίτημα και των καιρών μας.
4η §	Στην εποχή μας το νόημα της λέξης αλλοιώνεται σκόπιμα, με συνέπεια ο καθένας να τη χρησιμοποιεί διαφορετικά.
5η §	Αυτό αποδεικνύεται από το έλλειμμα ανθρωπιάς που παρατηρείται στην καθημερινότητά μας (επιφανειακές σχέσεις, απληστία, απουσία ευγένειας).
6η §	Η αιτία βρίσκεται στο ότι αγνοούμε πως ανθρωπιά σημαίνει θέληση, πράξη, ενσυναίσθηση, ενεργητική στάση. Έλλειψη ανάλογων παραδειγμάτων στην Ιστορία.

Εναλλακτική περίληψη (πληροφοριακού τύπου) από τη σύμβουλο Φιλολόγων, Αγάθη Γεωργιάδου:Ο συγγραφέας στο κείμενο διερευνά το πραγματικό νόημα της ανθρωπιάς. Αντιπαραθέτει τη σύγχρονη αντίληψη της έννοιας με εκείνη του παρελθόντος, η οποία σήμαινε την απόλυτη προσφορά προς το συνάνθρωπο σε κάθε περίπτωση. Ο ανθρωπιστής εθεωρείτο τότε μια φύση ιδιαίτερη, ανυστερόβουλη και εκλεκτή, που θεωρούσε ως καθήκον να ασκεί καθημερινά την ανθρωπιά. Σήμερα, ενώ η ανθρωπιά εμφανίζεται ως επιτακτικό αίτημα, έχει ωστόσο αλλοιωθεί το νόημά της εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο εκδηλώνεται και του σκοπού που υπηρετεί. Επίσης, έχει απαξιωθεί ως έννοια υπό το πρίσμα του ευδαιμονισμού και ατομικισμού, όπως δείχνει και η καθημερινότητα του ανθρώπου. Κλείνοντας, ο συγγραφέας ορίζει την ανθρωπιά ως εσωτερική παρόρμηση και δράση, ανεκτικότητα και αυταπάρνηση, γι’ αυτό και έχει τόσο λίγα παραδείγματα να επιδείξει.  (119 λέξεις)

Και μια περίληψη με αναδιατάξεις ώστε να αναδειχτεί ο νοηματικός ιστός του κειμένου, από τον συνάδελφο Παναγιώτη Τσουκαλά:

Η κατάχρηση της ανθρωπιάς, ως όρου και ως αιτήματος, στην εποχή μας είναι αποτέλεσμα ενός φαύλου κύκλου στρεβλώσεων και διαψεύσεων. Άλλοτε στο πρότυπο ανιδιοτελούς ανθρωπιστή, που υπακούοντας αποκλειστικά στο χρέος του συμπαραστεκόταν στον συνάνθρωπό του, ανταποκρίνονταν εξαιρετικές προσωπικότητες. Σήμερα που πολλοί επικαλούνται την ανθρωπιά ως κίνητρο των πράξεών τους, ο όρος απειλείται από την πολυσημία, την υστεροβουλία και την υποκρισία των χρηστών του, με αποτέλεσμα να απαξιώνεται ως λέξη και να συμπαρασύρει κάθε εκδήλωση κοινωνικής ευαισθησίας στην ανυποληψία. Αυτή η παραμόρφωση και η εν γένει σπανιότητα μεγαλοψυχίας ακριβώς μεγεθύνει ολοένα την κοινωνική απαίτηση για ανθρωπιά, που θα μένει αναπάντητη όσο δεν συνυφαίνεται έμπρακτα και ολιστικά με την αλληλοκατανόηση και τον αλτρουισμό. (114 λέξεις)

Μία τρίτη περίληψη, από τη φιλόλογο Ρούλα Μουντάνου:
Το δοκίμιο του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου αναλύει την έννοια και τα χαρακτηριστικά της ανθρωπιάς, η οποία κακοποιείται στην εποχή μας. Πρόκειται για έννοια καθολικά αποδεκτή που αφορά την ανιδιοτελή συμπόνια και τη συμπαράσταση στον πάσχοντα άνθρωπο. Παλαιότερα αποτελούσε κοινό ιδανικό, χωρίς όμως να είναι κοινότοπη διεκδίκηση για τα ποικίλα αδιέξοδα όπως είναι σήμερα. Ωστόσο διαπιστώνεται πως ως αξία της εποχής μας έχει αλλοιωθεί, ενώ το νόημά της έχει αποκτήσει πολλαπλές υποκειμενικές ερμηνείες. Εξάλλου η καταχρηστική επίκληση της ανθρωπιάς φθείρει τη σημασία της, ώστε θεωρείται ξεπερασμένη στον σύγχρονο κόσμον τον παραδομένο σε υλικές απολαύσεις. Γι’ αυτό διευκρινίζεται ότι η ανθρωπιά είναι κυρίως ψυχική κατάσταση και στάση ζωής καθολική και αδιάλειπτη· μία «κοπιαστική» δικαίωση της ανθρώπινης υπόστασής μας. (115 λέξεις)

Και η περίληψη του Γιάννη Τσιτσεκίδη

Ο δοκιμιογράφος υποστηρίζει στο απόσπασμα πως στη σύγχρονη κοινωνία του βουλιμικού ευδαιμονισμού, που έχει οδηγήσει σε αδιέξοδο, καθίσταται επιτακτική ανάγκη η «ανθρωπιά». Άλλοτε με τον λιγότερο συχνόχρηστο όρο «ανθρωπιστής» εννοούσαν τους λίγους εκλεκτούς, που αφιέρωναν τη ζωή τους για να προσφέρουν σε όλους τους ανθρώπους αδιακρίτως. Στις μέρες μας η πολυχρησία του όρου «ανθρωπιά» τον έχει αποστεώσει και έχει θολώσει το περιεχόμενό του, όπως συμβαίνει με όλους τους όρους που επανανοηματοδούνται για να υπηρετήσουν σκοπιμότητες. Κατά το συγγραφέα, ανθρωπιά σημαίνει ανιδιοτελή προσφορά, «συμπάθεια» αυταπάρνηση και αδιάκοπη δράση –όχι γνώση. Μόνο έτσι, καταλήγει, εξυψώνεται ο άνθρωπος στη σφαίρα όχι των «μεγάλων» αλλά των λίγων «ανθρώπων» (104 λέξεις)

Β1. Απόδειξη μιας λογικής σχέσης αιτίου-αποτελέσματος: η υλιστική ευδαιμονία και το πρόταγμα της καλοπέρασης ακυρώνουν τα ευγενικά αισθήματα μεταξύ των ανθρώπων.

Πιθανός συλλογισμός:

- Η αλληλεγγύη και ο σεβασμός αποτελούν σημαντικές αξίες της κοινωνικής ζωής, γιατί προάγουν τον ατομικό και συλλογικό βίο.

- Η καλλιέργειά τους προϋποθέτει ανιδιοτέλεια και συλλογικό ενδιαφέρον για τα κοινά.

- Τα υλιστικά πρότυπα της εποχής μας υποσκάπτουν κάθε ενδιαφέρον για τον άλλο, εφόσον εξυψώνουν σε απόλυτη αξία το άτομο και την ικανοποίηση με κάθε τρόπο των επιθυμιών του.

Τεκμήριο: η μεταπολιτευτική περίοδος συνοδεύτηκε από την έξαρση του ιδιωτικού οράματος και την αντίστοιχη υποχώρηση του συλλογικού, με συνέπεια τη γενικευμένη αδιαφορία για τον συνάνθρωπο.

Συμπέρασμα: η μανιώδης επιδίωξη της ατομικής ευδαιμονίας, χωρίς το περίβλημα της ανθρωπιάς, λειτουργεί αλλοτριωτικά για το άτομο, καθιστώντας παρωχημένη συμπεριφορά την ευαισθησία για τα προβλήματα του άλλου.

.............................................................................................................................................................

Θεματικοί Άξονες

Αίτια

  «ανθρώπινη λαιμαργία»: απληστία, ανταγωνισμός, αναρρίχηση με κάθε μέσο και τίμημα

  «δίψα ευζωίας»: υλικός ευδαιμονισμός, καταναλωτική συνείδηση, αποθέωση του χρήματος και του κέρδους.

Αποτέλεσμα

  «δεν αφήνει τόπο για ευγενικά αισθήματα»:

- περιφρόνηση ηθικών/ πνευματικών αξιών (αλληλεγγύης, αλληλοβοήθειας, ανεκτικότητας κλπ)

-   παραγκωνισμός ανθρώπινων αισθημάτων (φιλικής διάθεσης, αγάπης, φιλαλληλίας κλπ)

Έμφαση

  «κάτι περισσότερο: τα ευγενικά συναισθήματα θεωρούνται ξεπερασμένα»: ο άνθρωπος όχι μόνο δεν υιοθετεί μια στάση αλληλεγγύης και ανθρωπιάς, αλλά χλευάζει και απαξιώνει παρόμοια συναισθήματα και τους φορείς τους. 

.............................................................................................................................................................

(Για τα θέματα: Β2, Β3, Β4 δείτε τις ενδεικτικές απαντήσεις της Κ.Ε.Ε.)

Γ. Το θέμα (μοιάζει με το αντίστοιχο του 2007) εμπίπτει στις σχετικές ενότητες που διδάχθηκαν οι μαθητές της Γ’ Λυκείου στην ενότητα «Ανθρώπινα δικαιώματα-Ανθρωπισμός». Γενικότερα, προσφέρεται ώστε να αξιοποιήσουν τα παιδιά την επικαιρότητα και όσα σχετικά γνωρίζουν: ανθρωπιστική κρίση, δράσεις αλληλεγγύης. Το επικοινωνιακό πλαίσιο είναι άρθρο σε τοπική εφημερίδα (τίτλος - απλό λεξιλόγιο – μικροπερίοδος λόγος – τεκμηρίωση – αναφορά στην επικαιρότητα). Τα δύο ζητούμενα χρήζουν ισοδύναμης αλλά όχι και ισόποσης ανάπτυξης. Το α’ ζητούμενο είναι περιγραφικό-διαπιστωτικό (χωρίς ιδιαίτερα εκτενή ανάπτυξη· ωστόσο, πρέπει να είναι επαρκής) και το β’ αποδεικτικό (ατομικές και συλλογικές δράσεις που μπορούν να μειώσουν (όχι να εξαλείψουν) το έλλειμμα ανθρωπιάς.

Μια πρωτότυπη εισαγωγή (ένα κείμενο στον τοίχο του 'Χαμόγελου του Παιδιού' στο facebook):
«Θέλω να τηλεφωνήσω στο σπίτι μου! Το απόγευμα του περασμένου Σαββάτου το πέρασα με την Κατερινούλα μας, 4 ετών, στο νοσοκομείο λόγω ίωσης. Η ώρα περνούσε ευχάριστα καθώς ζωγραφίζαμε, παίζαμε, διαβάζαμε παραμύθια και λέγαμε αστεία! Αργά το απόγευμα όμως, η Κατερινούλα μας είχε μία επιθυμία: ΝΑ ΤΗΛΕΦΩΝΗΣΕΙ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ! Έτσι λοιπόν καλέσαμε τα υπόλοιπα παιδιά στο σπίτι του οργανισμού για να τους μιλήσει. Τα παιδιά στο σπίτι ξετρελάθηκαν που την άκουσαν αλλά και εκείνη καθ’όλη τη διάρκεια της συνομιλίας τους, έλαμπε ολόκληρη!»

Στο α’ ζητούμενο μπορούν μεταξύ πολλών άλλων να αναφερθούν (εντελώς ενδεικτικά):

- Η παραβίαση των δικαιωμάτων ευάλωτων κοινωνικών ομάδων (παιδιά, γυναίκες, πρόσφυγες, μετανάστες, Α.μ.Ε.Α, κάθε είδους μειονότητες) από την ανέχεια, τον αναλφαβητισμό, τον (εμφύλιο) πόλεμο, την κλιμακούμενη βία (κυρίως την ενδοοικογενειακή), την εγκληματικότητα, την εκμετάλλευση, τον ρατσισμό…

- Η καταστροφή του περιβάλλοντος, με κορυφαίο πρόβλημα αυτό των κλιματικών αλλαγών.

- Οι απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης στις πόλεις (καταστροφή φυσικού χώρου, ανταγωνιστικές και εμπορευματοποιημένες σχέσεις, αδιαφο­ρία, μοναξιά, μαζοποίηση, αμοραλισμός, κυνισμός).

- Η οικονομική κρίση που φτωχοποιεί, περιθωριοποιεί και εξαθλιώνει μεγάλα τμήματα του πληθυσμού.

Στο β’ ζητούμενο, οι απαιτούμενες δραστηριότητες μπορούν να αφορούν:

Ατομικές δραστηριότητες

Συλλογικές δραστηριότητες

- διαρκής πληροφόρηση - κριτική στάση - επανιεράρχηση προτεραιοτήτων και αξιών - διαρκής αγωνιστικότητα - ικανότητα ενσυναίσθησης - συμμετοχή σε δράσεις αλληλεγγύης - ενεργοποίηση σε εθελοντικές ομάδες δράσης …………………………………………….. ……………………………………………..

- Ενεργοποίηση της κοινωνίας των πολιτών (π.χ. το περιοδικό ‘Σχεδία’ για τους άστεγους, η συγκέντρωση φαρμάκων και τροφίμων για όσους αδιακρίτως τα έχουν απόλυτη ανάγκη, τα κοινωνικά φροντιστήρια, οι ‘Γιατροί χωρίς Σύνορα’, το 'Χαμόγελο του Παιδιού', κάθε είδους εθελοντές που με συλλογικές δράσεις ανακουφίζουν τους συνανθρώπους μας…) - Οι διεθνείς οργανισμοί (ΟΗΕ, UNICEF, UNESCO) να προστα­τεύουν το ανθρωπιστικό ιδεώδες έμπρακτα και ουσιαστι­κά και όχι με λόγια. - Ανθρωπιστικές οργανώσεις, όπως η Διεθνής Αμνηστία, να εντείνουν τις προσπάθειές τους. - Οι μαθητικές κοινότητες (σε συνεργασία και με τον Συνήγορο του Πολίτη) να δραστηριοποιούνται και να ευαισθητοποιούνται σε θέματα παραβίασης των δικαιωμάτων των παιδιών σε όλο τον κόσμο. - Το Κράτος Πρόνοιας να λειτουργεί με γνώμονα την προστασία και την ενίσχυση όσων πλήττονται από την οικονομική κρίση. Ιδιαίτερη μέριμνα για τη στήριξη των Σχολείων Ειδικής Αγωγής και Δεύτερης Ευκαιρίας. - Οι πνευματικοί άνθρωποι, όπως και κάθε φορέας διαμόρφωσης της κοινής γνώμης (δημοσιογράφοι), να ευαισθητοποιούν, να ενημερώνουν την κοινή γνώμη και να καλούν σε οργανωμένη δράση και κινητοποίηση. - Η Εκκλησία να συνεχίσει με περισσότερη ένταση και συνέπεια το φιλανθρωπικό της έργο. ………………………………………………. ………………………………………………..

 Και μερικές σκέψεις για την παραγωγή λόγου από Βαθμολογικό Κέντρο:

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Επιθυμητή η αφόρμηση από γεγονός της επικαιρότητας

ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ

1^οΦαινόμενα που αποδεικνύουν το έλλειμμα ανθρωπιάς στην εποχή μας

  Έλλειψη ανοχής απέναντι στο διαφορετικό:

o κοινωνικός ρατσισμός - διακρίσεις,  αποκλεισμός και περιθωριοποίηση μειονοτικών ομάδων

o   ρατσιστικά φαινόμενα απέναντι σε μετανάστες / πρόσφυγες 

o   αδιαφορία και προκατάληψη απέναντι σε ανθρώπους με αναπηρία

  Ακραία φαινόμενα απάνθρωπης συμπεριφοράς

o Εκμετάλλευση παιδιών (αντικείμενα εργασιακής εκμετάλλευσης, θύματα σεξουαλικής κακοποίησης)

o   Εμπορία γυναικών για σεξουαλική εκμετάλλευση

o   Κακοποίηση γυναικών και παιδιών (ενδοοικογενειακή βία)

o   Εγκατάλειψη ανθρώπων τρίτης ηλικίας

  Αποκλεισμός του πληθυσμού από βασικά κοινωνικά αγαθά

o   αποδυνάμωση του κράτους πρόνοιας

o   συρρίκνωση των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας και παιδείας

o   αποδόμηση κοινωνικής ασφάλισης  

o   υποβάθμιση βιοτικού επιπέδου μεγάλου μέρους των πολιτών / οικονομικά αδιέξοδα 

o   άνεργοι, άστεγοι, ανασφάλιστοι

  Καταπάτηση ατομικών - πολιτικών ελευθεριών

o   φαινόμενα γενικευμένης βίας και καταστολής

o   πολιτικές διώξεις – πολιτικοί κρατούμενοι

  Αλλοτριωμένες ανθρώπινες σχέσεις

o   χρησιμοθηρική αντιμετώπιση του συνανθρώπου

o   κυνισμός, αδιαφορία, ανοχή απέναντι σε καταστάσεις που προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, εξοικείωση με τη μισαλλοδοξία και τη βία

o   ανταγωνιστικό πνεύμα

2^ο: Δραστηριότητες ατομικές και συλλογικές που αποσκοπούν στον περιορισμό του ελλείμματος ανθρωπιάς

  Ατομικές

o   Αντίδραση απέναντι στον ρατσισμό: εναντίωση και ενεργητική στάση μπροστά σε φαινόμενα ρατσισμού, ξενοφοβίας, μισαλλοδοξίας.

o   Συμμετοχή σε δράσεις κοινωνικής αλληλεγγύης

o   Εθελοντική προσφορά έργου σε συλλογικές δράσεις, κοινωνικά δίκτυα, κέντρα αλληλεγγύης φορέων [Γιατροί του Κόσμου, Εκκλησία, Δήμοι, ΜΚΟ, κλπ]

o   Καταγγελία, στηλίτευση φαινομένων αδικίας, εκμετάλλευσης …

  Συλλογικές

o   Οργάνωση εκδηλώσεων με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων, ειδών πρώτης ανάγκης, φαρμάκων κλπ [συναυλίες, χαριστικό παζάρι κλπ]

o   Συλλογικές δράσεις αλληλεγγύης [Δημιουργία δικτύων ανταλλαγών και αλληλεγγύης, κοινωνικό παντοπωλείο / φαρμακείο / φροντιστήριο, συλλογικές κουζίνες, κλπ]

o   Δράσεις σχολείων [συνεργασία με ανθρωπιστικές οργανώσεις, παροχή βοήθειας σε μαθητές και στις οικογένειές τους, κλπ]

o   Αποστολές ανθρώπινης βοήθειας

o   Δομές αλληλεγγύης για μετανάστες, εγκαταλελειμμένα παιδιά, κακοποιημένες γυναίκες κλπ.

o   Δράσεις αλληλεγγύης σε θύματα πολιτικών διώξεων

Kαι ένα βίντεο που δείχνει τι σημαίνει ενσυναίσθηση και πώς μπορεί να βοηθήσει στην ευαισθητοποίηση των παιδιών που ζουν στην Ευρώπη για τα προβλήματα των παιδιών όλου του κόσμου:

Οι απαντήσεις που έδωσε η 'Πολύτροπη Αρμονία': εδώ