ΣΥΛΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

Λέγοντας και γράφοντας συλλογιστική πορεία που αρχίζει κάπου – στο χαρτί ή στο χρόνο - και προχωρεί δεν αναφερόμαστε στο αν αρχίσαμε τη συλλογιστική πορεία μας με τη γενική κρίση (για να χαρακτηρίσουμε το συλλογισμό παραγωγικό) ή καταλήγουμε σ’ αυτήν τη γενικευτική κρίση (για να τον πούμε επαγωγικό). Σημασία δεν έχει η θέση αυτών των κρίσεων στο χαρτί ή στο λόγο, σημασία έχει το ποιες κρίσεις απορρέουν λογικά από μιαn άλλη (παραγωγικός συλλογισμός) ή ποια κρίση γενικευτική οικοδομείται από τις άλλες (επαγωγικός συλλογισμός).

Το τυπικό, βέβαια, σχήμα συλλογισμών παρουσιάζει πρώτα τις προκείμενες κρίσεις (αυτό υποδηλώνει και η ονομασία τους: προ – κείμενες) και έπειτα το συμπέρασμα. Συχνά όμως στο λόγο του κάποιος προτάσσει το συμπέρασμα και σπεύδει να το στηρίξει με τις προκείμενες, πορεία φαινομενικά αντίστροφη. Παράδειγμα τέτοιας φαινομενικής αντιστροφής είναι ο τρόπος γραφής του Αριστοτέλη: συνήθιζε να γράφει μια κρίση γενική (που ήταν γι’ αυτόν – στη σκέψη του – συμπέρασμα επαγωγικό, γενικευτικό) και ύστερα να παραθέτει τις επιμέρους παρατηρήσεις, οι οποίες τον είχαν οδηγήσει σ’ αυτό το συμπέρασμα.

Ενώ στη συλλογιστική πορεία συλλογισμού ελέγχουμε τη σχέση προκείμενων-συμπεράσματος, στη συλλογιστική πορεία παραγράφου ελέγχουμε αν η θεματική πρόταση βρίσκεται στην αρχή, οπότε έχουμε παραγωγική (αναλυτική, a priori) συλλογιστική πορεία, ενώ αν η θεματική πρόταση βρίσκεται στο τέλος, τότε η συλλογιστική πορεία της παραγράφου είναι επαγωγική (συνθετική, a posteriori).

AΣΚΗΣΗ

Να βρείτε τη συλλογιστική πορεία των παρακάτω παραγράφων και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

1. Το σχολείο δεν μορφώνει πλέον καλλιεργημένους, ευαίσθητους και υπεύθυνους πολίτες, αφού λειτουργεί με δασκάλους που έχουν μεταβληθεί σε απλούς «διδάσκοντες», κοινωνικά και μισθολογικά υποβαθμισμένους, οι οποίοι έχουν απογοητευθεί ή έχουν κουραστεί να μιλούν για αξίες. Λειτουργεί επίσης με ένα γραφειοκρατικό εκπαιδευτικό σύστημα που αφαιρεί κάθε πρωτοβουλία και ικμάδα, επιβάλλοντας να μεταδίδονται πληροφορίες και ξηρές γνώσεις, οι οποίες δεν αποσκοπούν στην καλλιέργεια τής προσωπικότητας τού μαθητή παρά μόνο σε πιθανή επιτυχία του στις Εισαγωγικές Εξετάσεις, αφού άλλωστε αυτό είναι και το κατ' εξοχήν ζητούμενο μαθητών, γονέων και κοινωνίας. Μέσα και γύρω από το σχολείο όλο και περισσότερο αναπαράγεται η βία κατ' απομίμηση της κοινωνικής βίας που υπερπροβάλλεται από την Τηλεόραση (ιδίως στις τηλεοπτικές ταινίες). Τα Πανεπιστήμια, αφημένα στην τύχη τους θεσμικά, οικονομικά, διοικητικά, απαξιώνονται, βάλλονται, υποβαθμίζονται, με συσσωρευμένα προβλήματα και με νομοθετικές ρυθμίσεις ή προτάσεις λύσεων, άτολμες, επιδερμικές από ανθρώπους που αγνοούν ή δεν μπορούν να συλλάβουν τα πραγματικά προβλήματα των Πανεπιστημίων και που αφελώς προτείνουν διάφορα «ματζούνια» (όπως η πανάκεια των ιδιωτικών Πανεπιστημίων), με τη στήριξη προσώπων που τα ενώνει με τους προτείνοντες ένα κοινό χαρακτηριστικό: η πλήρης άγνοια των θεμάτων που κρίνουν, συζητούν ή σχολιάζουν. Αποπροσανατολισμένες ομάδες φοιτητών, με σύγχυση εννοιών και αδυναμία λογικής επεξεργασίας των θεμάτων, συνεχίζουν στο Πανεπιστήμιο πρακτικές ανωριμότητας των μαθητικών χρόνων, με αιτήματα που συχνά είναι περισσότερο «ξύλινα συνθήματα» παρά διεκδικήσεις ουσιαστικής, απαιτητικής, ποιοτικής Παιδείας. Συνεπώς, εύκολα διαπιστώνει κάποιος ότι η Παιδεία στην εποχή μας διέρχεται δεινή δοκιμασία.

2. Θεσμοί που δοκιμάστηκαν στο παρελθόν επί αιώνες, που καθιερώθηκαν με αίμα πολύ, έχουν πια διαβρωθεί. Η οικογένεια, που ήταν η ζεστή φωλιά όπου πλάθονταν κι οπλίζονταν ο άνθρωπος, κάθε μέρα γίνεται και πιο σκιώδης. Ο τρόπος ζωής που είχε το παρελθόν κληροδοτήσει από γενιά σε γενιά – τιμιότητα, ντροπή, αξιοπρέπεια και κοινωνική συνεργασία – κινδυνεύει και αναιρείται καθημερινά από την πρακτική της εποχής μας. Το παρελθόν, ως αυθεντία, ως πηγή κανόνων βίου, υποφέρει από δεινή αμφισβήτηση.

3. Η ∆ημοκρατία περνάει στον καιρό μας και δοκιμασία και κρίση. Το πρόβλημά της είναι σύνθετο. ∆οκιμασία για τη ∆ημοκρατία είναι η ανάγκη να κυβερνήσει ανθρώπινα σύνολα τεράστια, που ξεπερνάνε τα φυσικά της μέτρα. Γιατί το δημοκρατικό πολίτευμα είναι εφικτό εκεί όπου όλα βρίσκονται στα μέτρα του ανθρώπου, όπου η άσκηση της εξουσίας κι ο έλεγχός της είναι άμεσα ή σχεδόν άμεσα, όπου το άτομο έχει υπόσταση, δεν μεταβάλλεται σ’ απρόσωπη μονάδα μέσα σε αστρονομικό αριθμό. Το αν θα μπορέσει να περισωθεί η ∆ημοκρατία μέσα στα ωκεάνια ανθρώπινα σύνολα της σημερινής και της αυριανής εποχής, είναι κάτι που θα το ιδούν όσοι επιζήσουν κι αυτοί που θα ’ρθουν. Κρίση όμως περνάει η ∆ημοκρατία στην αναμέτρησή της με την εσωτερική πραγματικότητα. Πόσοι και πού είναι ώριμοι να τη δεχτούν; Πόσοι έχουν το ανάστημα να τη δικαιώσουν;

4. Ο εικοστός αιώνας δικαίως χαρακτηρίζεται ως αιώνας των μεγαλύτερων και σημαντικότερων κοινωνικο-οικονομικών αλλαγών. Με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, ο μέσος " Δυτικός άνθρωπος" ζει στο κατώφλι του 21ου αιώνα μία πολύ διαφορετική καθημερινή ζωή από τον αντίστοιχο άνθρωπο των αρχών του 20ου αιώνα. Ένα σημαντικό ποσοστό ευθύνης γι' αυτές τις δραματικές αλλαγές στην καθημερινή ζωή φέρει και η πρόοδος στις λεγόμενες βιοϊατρικές επιστήμες. Η ανακάλυψη της δομής του DNA, πριν από 45 περίπου χρόνια, και η επακόλουθη "έκρηξη γνώσης" στους τομείς της Μοριακής Βιολογίας και της Γενετικής φέρνουν την ανθρωπότητα αντιμέτωπη με μια νέα τάξη πραγμάτων.

5. Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα για την πορεία των δικαιωμάτων του ανθρώπου αποτελεί σήμερα η αμφισβήτηση τους από μη δυτικούς πολιτισμούς. Τα δικαιώματα του ανθρώπου βρίσκονται αντιμέτωπα με την υποψία ότι αποτελούν δυτικό ιδεολόγημα, έκφραση δυτικής ατομικιστικής εκδοχής και εμπειρίας της ελευθερίας. ∆ιατυπώνεται η άποψη ότι η ∆ύση προσπαθεί να επιβάλλει στο μη δυτικό κόσμο τις αξίες της με τη μορφή των δικαιωμάτων του ανθρώπου, ότι θέλει να εξαγάγει τα ιδανικά της όπως τα βιομηχανικά της προϊόντα. Με την πρόταση της ∆ύσης, να θεωρούνται τα δικαιώματα του ανθρώπου «μέτρο του πολιτικού ανθρωπισμού», εκφράζεται ο δυτικός πολιτικός και πολιτισμικός ιμπεριαλισμός.

6. Το πρόβλημα ξεκινά από τη στιγμή που ο άνθρωπος, εγωκεντρικά και αλαζονικά, άρχισε να θεωρεί τη φύση μέσο για την ικανοποίηση των ολοένα αυξανόμενων αναγκών του. Μεθυσμένος από την εμφανή υπεροχή του, χειραγωγείται από την εξέλιξη των διανοητικών του προϊόντων (επιστήμη- τεχνολογία) και στο βωμό της δήθεν ανάπτυξης θυσιάζει αξίες ανυπέρβλητες, συμπεριλαμβανομένης και της φύσης. Έτσι, κατέληξε μητροκτόνος, ορφανός από μητέρα αλλά και ορφανός από ψυχική αντοχή και δύναμη, ζωντάνια και καθαρότητα.

7. Όσο προχωρεί ο άνθρωπος στην ηλικία και αποκτά μεγαλύτερη πείρα της ζωής, τόσο τείνει να παραδεχτεί (άλλο θέμα, αν τελικά το καταφέρνει) ότι πρέπει να περιορίζει τις αξιώσεις του και να μη περιμένει από τούτο τον κόσμο περισσότερα από όσα είναι δυνατόν να του παραχωρηθούν. Σ’ αυτή τη δυσάρεστη αλλά σώφρονα παραδοχή έχουν από την ανώνυμη και την επώνυμη θυμοσοφία δοθεί πολλές αποφθεγματικές διατυπώσεις που χάρη στη λακωνικότητά τους μένουν στη μνήμη και εύκολα περνούν από στόμα σε στόμα − απόδειξη ότι εκφράζουν ένα πολύτιμο θησαύρισμα της ανθρώπινης συνείδησης: «Βέλτιον το μη χείρον», «Το καλύτερο είναι εχθρός του καλού», «Στέργε τα παρόντα», «Μηδέν άγαν» κ.τ.λ.

8. Είναι αλήθεια ότι, την τελευταία ιδίως δεκαετία, κάποια αναμφισβήτητη πρόοδος έχει συντελεσθεί. Μεμονωμένα έθνη ή σε συνεργασία μεταξύ τους έχουν νομοθετήσει συγκεκριμένα μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος, ενώ σε διεθνές επίπεδο το πρόβλημα τίθεται με αυξανόμενη έμφαση. Τα καταιγιστικά πολιτικά γεγονότα που προσήγγισαν άλλωστε τις μέχρι εχθές εχθρικές υπερδυνάμεις, ίσως ανοίξουν το δρόμο για σταδιακή μείωση των εξοπλισμών και ματαίωση των σχεδίων για την παραγωγή νέων- και τερατωδών – όπλων. Ταυτόχρονα, υπάρχει μια θεαματική αύξηση της ευαισθησίας των ίδιων των κατοίκων της Γης: Οικολογικά κινήματα δραστηριοποιούνται ή πολιτεύονται σε πολλές χώρες, οι διαμαρτυρίες παίρνουν συχνά τη μορφή συγκρούσεων με την αναπτυξιακή νοοτροπία, ενώ τα μέσα ενημερώσεως αφιερώνουν μεγάλο μέρος στην πληροφόρηση και επισήμανση των κινδύνων. Όσο και αν πίσω από το οικολογικό αυτό ενδιαφέρον αναγνωρίζει κανείς συχνά αφέλειες, κίνητρα ιδιοτελή ή και στοιχεία υστερίας, δεν παύει στο σύνολό του να συνιστά ένα βήμα σημαντικό, και βήμα προς την ορθή κατεύθυνση.