Μαρία Τζαρδή, "Εξορία είναι η επιστροφή", εκδ. Εύμαρος, 2016

Υπάρχουν δύο είδη βιβλίων: αυτά για τα οποία ο αναγνώστης ή ο ομιλητής θα εστιάσει αποκλειστικά σε αυτά το ενδιαφέρον του και αυτά που ασκούν πάνω σου μια φυγόκεντρη δύναμη που σε κάνει να μιλήσεις –με αφορμή αυτά- και για άλλα θέματα συναφή με αυτά της μυθοπλασίας. Με άλλα λόγια, είναι αυτά τα κείμενα που ο λόγος της λογοτεχνίας συναντά τους άλλους λόγους, της πολιτικής, της κοινωνικής σκέψης, της οικονομίας, της ανθρωπολογίας, της θεολογίας ακόμη.

Το βιβλίο της Μ.Τ. ανήκει στη δεύτερη κατηγορία. Ένα βιβλίο εννέα δυστοπικών –κατά βάση πολιτικών- ιστοριών που σε κεντρίζει να το διαβάσεις αρκετές φορές. Και κάθε φορά να βυθίζεσαι και σε ένα άλλο στρώμα, να ανακαλύπτεις ένα καινούργιο κοίτασμα μετάλλου. Γιατί το «Εξορία είναι η επιστροφή» είναι φτιαγμένο από γερό μέταλλο: ένα κράμα επιστημονικής φαντασίας και αστυνομικής λογοτεχνίας. Ένα βιβλίο συναρπαστικό από την πρώτη ώς την τελευταία του αράδα, ένα βιβλίο που καλεί διαρκώς τον αναγνώστη να βρίσκεται σε αναγνωστική εγρήγορση και συναισθηματική επαγρύπνηση. Κι αυτό σίγουρα πιστώνεται στη συγγραφέα του και στην πολύχρονη τριβή της με το δύσκολο άθλημα της γραφής.

Ο Κωστής Παπαγιώργης σε κείμενό του για το «Σιδερένιο τακούνι» του Τζακ Λόντον έχει γράψει το πετυχημένο: Η τέχνη προβλέπει και η ιστορία εξηγεί. Γιατί μόνο οι μεγάλοι δημιουργοί έχουν εκείνη την ιδιαίτερη μεγαλοφυΐα να προβλέπουν όσα ο κόσμος δεν μπορεί να διακρίνει και να κατέχουν μια ειδική γνώση που τους επιτρέπει να προαισθάνονται το μέλλον και να αποκαλύπτουν εγκαίρως τους κινδύνους στο παρόν. Το βιβλίο της Τζαρδή είναι ένα μεγαλόπνοο λογοτεχνικό κείμενο, προφητικό για ό,τι απειλεί ακόμα και σήμερα τη ζωή μας, που κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για το ζοφερό μέλλον που μας περιμένει. Η αφήγηση μεταπηδά περίτεχνα από τα ασήμαντα στα σημαντικά. 

Το κρασί της συμπάθειας	Μια φυλακισμένη προτιμά να παραμείνει στο κελί της, καταβεβλημένη από μια ασθένεια που κατονομάζεται στο τέλος: ΗΤΤΑ
Ο ήχος του βιολιού	Η Ρουθ ζει σε μια μεταμοντέρνα αποικία όπου οι άνθρωποι δεν έχουν μνήμη γιατί δεν υπάρχουν βιβλία και όπου ο ήχος του βιολιού μοιάζει ενοχλητικός.
Προετοιμασία για φόνο	Πειράματα εγκοίμησης και υποβολής σε κατάδικους για να μετατραπούν σε φονικές μηχανές. Κείμενο που θυμίζει πολύ Χάξλευ. Ο άνθρωπος-πειραματόζωο στο τέλος αυτοκτονεί, για να μην υποταχθεί. «Οι κάτοικοι αντιστέκονται, παλεύουν γα τη χώρα τους. Για τη ζωή τους. Είναι πολύ δύσκολο να τα βάλεις με κάποιον που πιστεύει έντονα ότι το δίκιο είναι το μέρος του. Θέλεις πολλές φονικές μηχανές. Ανθρώπους χωρίς κανέναν ενδοιασμό».
Αθανασία	Άνθρωπος-σκουλήκι ως πειραματόζωο.
Εξορία είναι η επιστροφή	Επιστροφή σε μια αποικία-μιμητή ύστερα από έναν καταστροφικό πόλεμο. Επιστροφή ή εξορία; Κι εδώ οι άνθρωποι δίχως μνήμη.
Η αυλή με τα περιστέρια	Διαφήμιση για διαστημικά ταξίδια –η αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης που επίμονα ζητάει τη φυγή.
Thodd	Το δημιούργημα που σκοτώνει τον δημιουργό. (α’ πρόσωπη αφήγηση). Ένα ανθρωποειδές ανέστιο και χωρίς οικογένεια. Η εκδίκηση των ανθρώπων-ενεργούμενων που η σκέψη και τα συναισθήματά τους κατασκευάζονται από τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης.
Ίντερνετ καφέ	Και στα δύο κείμενα μεταφερόμαστε στο εικονικό περιβάλλον του κυβερνοχώρου. Οι σχέσεις όπως και οι ταυτότητες είναι ρευστές. Το μεταμοντέρνο σώμα γίνεται ήρωας στο βιβλίο της Τζαρδή. Διαβάζοντας την Ντόνα Χαραγουέι (πρωτοποριακή φιλόσοφος και φεμινίστρια) και το «Κυβοργικό Μανιφέστο» της, το εκτενές δοκίμιο του 1985, όπου μελετά τη σχέση του μετανεωτερικού ανθρώπου με την υψηλή τεχνολογία, διακρίνουμε σαφείς επιρροές. Η Χαραγουέι υποστηρίζει πως το μεταμοντέρνο σώμα (αλλά και ο νους) μετατρέπεται αργά αλλά σταθερά σε ένα cyborg, ένα κυβόργιο, δηλ. ένα υβρίδιο από μηχανή και οργανισμό, ένα δημιούργημα κοινωνικής πραγματικότητας και μυθοπλασίας. Η ιδέα ότι η φύση επινοείται, δεν ανακαλύπτεται –ότι η αλήθεια κατασκευάζεται, δεν βρίσκεται– δίνει πλέον τον τόνο στην ιστορία της επιστήμης. Ακόμα και η έννοια «άνθρωπος» αποτελεί μια κατασκευή.
Κλώστρια Jenny

Η Μ.Τ. προσπαθεί με τον δικό της αισθητικά νόμιμο τρόπο να μας καταστήσει σαφές πως η τεχνοεπιστήμη  μπορεί να είναι μέσο μεγάλης ανθρώπινης ικανοποίησης, όσο και μήτρα περίπλοκων μορφών κυριαρχίας. Η κυβοργική εικονοποιία σημαίνει την κατασκευή όσο και την καταστροφή μηχανών, ταυτοτήτων, κατηγοριών, σχέσεων, διαστημικών ιστοριών.

Η γραφή της Τζαρδή χαρακτηρίζεται από ποιητική ζωντάνια. Η αφήγηση προσλαμβάνει έντονη συγκινησιακή φόρτιση και ορισμένες φορές παραπέμπει σε ανατριχιαστικό θρίλερ. Ο ενθουσιώδης και πληθωρικός λόγος της Τζαρδή μεταφέρει με ζωντάνια και φωτογραφική ακρίβεια τις ζοφερές εικόνες ενός κόσμου εφιαλτικού και τις συγκλονιστικές σκηνές μιας κοινωνίας «τεχνοφρίκ» που είναι ante portas κι όμως δεν την βλέπουμε ή κάνουμε πως δεν την βλέπουμε, κοιμισμένοι στην τυφλότητά μας.

Ψάχνοντας μια κατηγορία να εντάξω το βιβλίο της Τζαρδή, θα έλεγα πως πρόκειται για ένα βιβλίο εικασιών. Κείμενο εικασιών κατά την Μ. Άτγουντ είναι ένα λογοτεχνικό είδος που αντί να καταγίνεται με καθαρώς φανταστικά πράγματα, αναφέρεται σε καταστάσεις οι οποίες είναι πολύ πιθανόν να συμβούν:

         - Η κυριαρχία των μηχανών

         - Η απώλεια της ταυτότητας

         - Ο έλεγχος της φαντασίας

         - Η απομόνωση και ο εκούσιος εγκλεισμός

         - Η ηττοπάθεια

         - Η υποταγή στο σύστημα και η παραίτηση

Το «Εξορία είναι η επιστροφή» είναι ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα και φοβερά διορατικό. Μας φέρνει να κοιταχτούμε στον προφητικό καθρέφτη του, όπου καθρεφτίζονται τα λάθη και οι ασύνετες πράξεις μας.

Η Μαρία Τζαρδή είναι μια ιδιοσυγκρασιακή πολιτική συγγραφέας που με το πρωτόλειό της μάς δίνει πολλές υποσχέσεις για τη συνέχεια.  

Στην ανάγνωση του βιβλίου με συντρόφευσε η μουσική του Keith Jarrett: