Πολίτης - Παιδεία - Δημοκρατία (Σκέψεις με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Δημοκρατίας)

 Γράφουν οι: Γιώργος Γιοβάνης και Πολύβιος Πρόδρομος

  

Η Δημοκρατία αποτελεί προϊόν πολιτισμού. Δεν είναι απλά ένα πολίτευμα – όπως ίσως πολλοί πιστεύουν – αλλά χρειάζεται κατάθεση ζωής, αγώνα εσωτερικό, ώστε αφού την κατακτήσουμε πρώτα ως τρόπο ζωής, έπειτα να την υπερασπιστούμε ως ιδέα. Διαρκής ο αγώνας για την κατάκτησή της και σκληρός για την διατήρησή της. Σημαντικό ωστόσο είναι να κατανοήσουμε πως, όταν ο πολίτης δεν την υπερασπίζεται και δεν εφαρμόζει τις αρχές της πρώτα στην καθημερινότητά του, είναι ανάξιος να την υπηρετήσει ως πολίτευμα. Και γι’ αυτό απαιτείται παιδεία. Παιδεία και ηθική συγκρότηση. Ηθική συγκρότηση και ωριμότητα. Ωριμότητα και πολιτική συνείδηση. Σήμερα που περισσότερο από ποτέ η μεταβολή των συνθηκών ζωής συντελείται με ταχύτητα μεγαλύτερη από όσο η προσαρμογή της συνείδησής μας απέναντί τους, η παιδεία καθίσταται επιτακτική για την διαμόρφωση της πολιτικής φύσης του ανθρώπου^. ενός ανθρώπου ο οποίος θα υπερασπίζεται τη Δημοκρατία συνειδητά: έργω, λόγω, διανοία. Με τη σωστή παιδεία θα διαμορφώσει την πολιτική του συνείδηση ολοκληρώνοντας την προσωπικότητά του, αφού θα δυναμώσει τις ηθικές του αντιστάσεις και θα ενισχύσει τον αξιακό του κώδικα. Έτσι, θα ασκεί έλεγχο στην εξουσία, με γνώμονα σκέψης και συμπεριφοράς όχι το προσωπικό του συμφέρον αλλά το συλλογικό. Αυτός ο πολίτης – ο ενεργός, ο σκεπτόμενος, ο ενημερωμένος – είναι σε θέση να κατανοήσει πως το γεγονός της συλλογικότητας είναι η δυνατότητα της ατομικότητας να συγκροτεί σχέσεις πολιτικού βίου που δεν εξαντλούνται στα όρια της δικής του εφήμερης επιβίωσης. Πως η διάρκεια του συνόλου υπερβαίνει τα όρια ζωής των μελών του, των θεσμών, των φαινομένων που περικλείει. Έχει μια συνέχεια στο χρόνο και, συνενώνοντας το συλλογικό παρελθόν με το συλλογικό μέλλον, αποτελεί ένα σταθερό σημείο αναφοράς για τα μέλη του, για την ασφάλεια και την εξέλιξή τους. Η πολιτική ζωή, άλλωστε, δεν είναι παρά ο καθρέπτης της κοινωνικής ζωής, των αξιών και των προδιαθέσεών της. Και βέβαια και της προσωπικότητας του πολίτη. Αυτός ο πολίτης, ο συνειδητοποιημένος, θα αρνηθεί να γίνει «στατιστικό μέγεθος», «αριθμός», «άθυρμα». Θα διεκδικήσει το αναφαίρετο δικαίωμά του να παραμείνει «Πρόσωπο», μη ενδίδοντας σε πελατειακές σχέσεις, στο νεποτισμό και στον δογματισμό, καταστάσεις οι οποίες διαμορφώνουν άβουλα όντα – τους καλύτερους πελάτες των πολιτικών γραφείων. Δεν γνωρίζουμε κατά πόσο η εποχή μας ευνοεί αυτή την αντίσταση. Το βέβαιο είναι πως απαιτείται προσωπικός αγώνας, καθημερινός, προκειμένου να γίνει συνείδηση πως μόνο σε δημοκρατικό πλαίσιο λειτουργίας της κοινωνίας διασφαλίζονται ταυτόχρονα η ατομικότητα και η συλλογικότητα και ισορροπεί το ατομικό και το κοινωνικό συμφέρον.

          Όλα όμως είναι θέμα παιδείας. Η οικογένεια, το σχολείο, οι πνευματικοί ταγοί, έχουν αμετάθετο χρέος να «διδάξουν» πολιτική αρετή. Μας προβληματίζουν και θέτουν ενώπιον των ευθυνών μας – τον καθένα ξεχωριστά – τα λόγια του καθηγητή Τζον Άντον: «…Σήμερα οι «παγκοσμιολόγοι» επικαλούνται ως χαρακτηριστικά του σύγχρονου ανθρώπου σωρεία αριθμών, υπολογιστές, ορίζοντες παραγωγής, διακινήσεις αγορών, εικονικό χώρο και πλαστικό χρόνο. Τα όντα ζουν σαν να κινούνται μηχανικά πάνω στη σκακιέρα της διεθνούς αγοράς, υπάκουα στις προσταγές της παραγωγής και της κατανάλωσης. Ούτε μια λέξη για παιδεία, ούτε ένας ψίθυρος για πολιτική αρετή».

          Αρνούμενοι το ρόλο του πιονιού, γινόμαστε πολίτες. Και η Δημοκρατία μόνο πολίτες χρειάζεται.-