Εξετάσεις Ομογενών 2014 - Νεοελληνική Γλώσσα

Σχόλιο: Το κείμενο προέρχεται από το αυτοβιογραφικό βιβλίο της Λ. Κατακουζηνού, "Άγγελος Κατακουζηνός ο Βαλής μου", που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1988 και επανεκδόθηκε από τις εκδ. Μικρή Άρκτος το 2013. 

Δύο λόγια για τη συγγραφέα: 

Η Λητώ Κατακουζηνού, το γένος Πρωτοπαππά, γεννήθηκε στον Πειραιά ίσως το 1909. Ο πατέρας της Αναστάσιος ήταν παιδίατρος και γερουσιαστής της Πρώτης Ελληνικής Δημοκρατίας. Η μητέρα της Ροδόπη, το γένος Σκλαβούνου, καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια του Μαυροβουνίου. Η Λητώ έχασε τον αδελφό της Βάσο σε μικρή ηλικία και ακολούθησε τη μητέρα της σε μια περιπλάνηση στην Ευρώπη. Τις σπουδές πιάνου και χορού διαδέχθηκαν τα αθλήματα (βόλεϊ, κολύμπι, ποδόσφαιρο, ορειβασία) μετά την επιστροφή της οικογένειας στην Ελλάδα και την εγκατάσταση της στο Παλαιό Φάληρο. Γύρω στο 1932 γνωρίστηκε με τον νευρολόγο-ψυχίατρο Άγγελο Κατακουζηνό. Μετά τον γάμο τους στις 14 Νοεμβρίου 1934 εγκαταστάθηκαν στον αριθμό 7 της οδού Πινδάρου στην Αθήνα.

Τα πρώτα δύσκολα αλλά ευτυχισμένα χρόνια διαδέχθηκαν οι αγωνίες του πολέμου, όταν η Λητώ προσέφερε εθελοντική εργασία ως νοσοκόμα πλάι στον Άγγελο, και η περίοδος της γερμανικής κατοχής. Το 1949 ξεκίνησε τη συγγραφική της σταδιοδρομία με το θεατρικό έργο "Το φωτεινό μονοπάτι", το οποίο παίχτηκε από πρωταγωνιστές του Εθνικού Θεάτρου. Ακολούθησαν μερικά ακόμη βιβλία ("Του έρωτα και της θάλασσας", 1950, "Κύματα", 1957, "Απ' το δείλι ως την αυγή", 1957) και ποικίλη πολιτιστική δραστηριότητα στο πλάι του συζύγου της. Η μετακόμισή τους το 1960 στο νέο τους διαμέρισμα στον αριθμό 4 της λεωφόρου Αμαλίας σήμανε το μεσουράνημα του ζεύγους Κατακουζηνού στην πολιτιστική και κοινωνική ζωή της Αθήνας. Μετά τη μεταπολίτευση εργάσθηκε στην τιμητική επιτροπή του Φεστιβάλ Αθηνών και συνέγραψε δύο ακόμη βιβλία ("Όμορφο καράβι μου - θύμησή μου", 1977, "Συντροφιά με τον Albert Camus", 1979), ενώ ο χαμός του συζύγου της το 1982 τη σημάδεψε βαθιά αλλά και την ώθησε να ολοκληρώσει το δημοφιλέστερο έργο της, "Άγγελος Κατακουζηνός ο Βαλής μου", 1988, γ΄ έκδοση 1994, αφιερωμένο στον μεγάλο της έρωτα, τον οποίο και ακολούθησε στις 27 Δεκεμβρίου 1997.

(ΠΗΓΗ: biblionet)

Τα θέματα: (εδώ)

Ενδεικτικές απαντήσεις:

Α. Περίληψη

Θεματικό κέντρο (§1η): ο προσδιορισμός του επιτυχημένου ανθρώπου στην εποχή μας με αφορμή τα λόγια του Απολιναίρ.

Θέση (§2η): Η αληθινή επιτυχία ταυτίζεται με την ευτυχία, μόνο όταν το άτομο κατακτά με τις δικές του προσπάθειες την ψυχική και πνευματική ισορροπία στη ζωή του, γεγονός που απαιτεί αντοχές, που λίγοι ωστόσο διαθέτουν.

Προϋποθέσεις επιτυχίας: (§§3η+4η)

·      - στοχοθεσία με βάση τον χαρακτήρα και τις ικανότητές μας,

·     - απαρέγκλιτη, επίμονη και επίμοχθη προσπάθεια,

·   - απόλυτη αφοσίωση στον στόχο,

·   - αποφυγή της δημοσιότητας που αποπροσανατολίζει.

Η κυρίαρχη τάση για επιτυχία στην εποχή μας (§§5η-7η): Χάρη στην προσαρμοστικότητά τους πολλοί επιζητούν τη δημόσια αναγνώριση, μέσω της πλαστής εικόνας που προβάλλουν και με την οποία εξαπατούν τους εύπιστους.

Τελικό συμπέρασμα (§8η): Ο αφηγητής εκφράζει την προτίμησή του για την ικανοποίηση που προσφέρει στο άτομο η κοπιώδης προσπάθεια για την κατάκτηση της κορυφής από την άκοπη κατάκτησή της.

Β1.     Το κυρίαρχο πρότυπο της εποχής μας είναι η γρήγορη και άκοπη επαγγελματική ανέλιξη και η συνακόλουθη οικονομική επιτυχία. Ωστόσο, συχνά αποκρύπτεται πως όσο ταχύτερη η άνοδος, ιδίως με τη χρήση αθέμιτων μέσων, άλλο τόσο ταχύτατη είναι και η κάθοδος, ιδίως σε εποχές οικονομικής αστάθειας και παρακμής. Γι’ αυτό, η πραγματική επιτυχία ως ποιοτικό μέγεθος προϋποθέτει τη διαρκή με ηθικά μέσα κοπιώδη προσπάθεια που θα του επιτρέψει να ολοκληρωθεί ως άνθρωπος, κατακτώντας αυτοκυριαρχία, φαντασία, συλλογικό πνεύμα, ευθύνη και θάρρος. Ας μην ξεχνάμε την Ιθάκη του Καβάφη και την προτροπή του «να ’ναι μακρύς ο δρόμος» γεμάτος εμπειρίες και γνώσεις.

Β2.    α. Επίκληση στην αυθεντία, με την παράθεση των λόγων του Γάλλου ποιητή Guillaume Apollinaire.

          β. ωστόσο: αντίθεση

όταν: χρόνο

έτσι: αποτέλεσμα/συμπέρασμα

είτε … είτε: διαχωρισμός / επιμερισμός / διάζευξη

Β3.    α. Μόνο που το φάρμακο είναι λίγο πικρό / Αφού χαράξεις τον δρόμο / περισσότερη ζεστασιά /στιλπνής επιφάνειας …

          β. Το ρητορικό ερώτημα στο τέλος της πρώτης παραγράφου, από νοηματική άποψη, επιδιώκει να εισαγάγει το θέμα, να προκαλέσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, να ελκύσει την προσοχή του, να τον προβληματίσει και να τον οδηγήσει στο υπονοούμενο συμπέρασμα, πως δεν αρκεί η δημοσιότητα για να είναι κανείς επιτυχημένος. Από μορφική άποψη, το κείμενο κερδίζει σε παραστατικότητα και υφολογική ποικιλία.

Β4.    α. εκτροχιαστεί = παρεκτραπεί (παρεκκλίνει, ξεφύγει, παρασυρθεί)

              αντοχής = ανθεκτικότητας (δύναμης, καρτερίας, σθένους)

              διαβείς = περάσεις (διασχίσεις)

              συνεχής = διαρκής

αναμφισβήτητα = αναντίρρητα

β. ευχάριστη ≠ δυσάρεστη

     τραχύ ≠ απαλό (λείο)

ευκαμψία ≠ ακαμψία

δημόσιας ≠ ιδιωτικής

αγαλλίαση ≠ δυστυχία (αγωνία, ταραχή)

Γ. Για το θέμα της παραγωγής λόγου, παραθέτουμε δύο κείμενα για προβληματισμό. Το πρώτο είναι του Κώστα Τσιρόπουλου (Θέμα Εξετάσεων στις Επαναληπτικές των Εσπερινών το 2006) και το δεύτερο, ένα άρθρο του Μ. Πρατικάκη.

Η «νόσος» της επιτυχίας - Στο όνομα της υπεροχής

Η ανάγκη, η επιθυμία να πετυχαίνει ο άνθρωπος τους στόχους του, να νιώθει επιτυχημένος μέσα στην κοινωνική ομάδα στην οποία ζει, είναι φυσική, γενετική θα έλεγα, ανάγκη του ανθρώπου. Με την επιτυχία, από τα παιδικά κιόλας χρόνια, θεμελιώνεται η εμπιστοσύνη προς εαυτόν, η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμησή του. Μέσα από την ποιοτική και ποσοτική αναλογία της σχέσης Επιτυχία-Αποτυχία, οργανώνεται ένα καλά δομημένο και συνεκτικό «Εγώ» ή αντίθετα ένα ευάλωτο και εύθραυστο ψυχικό όργανο, που στην πρώτη δυσκολία κλονίζεται και καταρρέει. Όταν η ανάγκη της επιτυχίας υπηρετείται με φυσικούς όρους και τρόπους, κινητοποιεί γόνιμα τις δυνάμεις μας και συμβάλλει στην ατομική και ομαδική πρόοδο, μέσα σε ένα κλίμα «φυσικής άμιλλας», που όχι μόνο δεν είναι βλαπτική αλλά είναι αναγκαία για κάθε εξέλιξη.

Ο φόβος της αποτυχίας είναι οικουμενικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό (όσο πιο ανεπτυγμένη η κοινωνία, τόσο πιο έντονος) και λειτουργεί ως μυθικός μηχανισμός άμυνας μπροστά στο φάντασμα, στο σύμπλεγμα κατωτερότητας, την ανυπόφορη εκείνη αίσθηση ότι υστερούμε έναντι των άλλων, κοινωνικά, πνευματικά, ερωτικά, εμφανισιακά, οικονομικά κ.λπ. Ίσως γύρω από αυτό τον πρωτογενή φόβο και εξαιτίας αυτού, οργανώνει και διαπλάθει ο άνθρωπος όλη του την προσωπικότητα. Είναι θεμελιακό συστατικό για τη διαμόρφωση της ταυτότητάς του. Αν δηλαδή το άτομο είναι συμφιλιωμένο με τον εαυτό του και το περιβάλλον του (διαμέσου της Αυτοεπιβεβαίωσης και Αυτοκατάφασης) ή αντίθετα είναι γεμάτο ανασφάλειες και νευρωτικές προσεγγίσεις. Από τη στιγμή που υπάρχει το (πάντα ανολοκλήρωτο) «Εγώ», συνδέεται άρρηκτα με το ύποπτο «Εσύ», το οποίο είναι αντίπαλο και «εχθρικό» για την ασφάλεια και «παντοδυναμία» της ατομικότητάς μας. Όλοι οι περίφημοι φροϋδικοί μηχανισμοί άμυνας του «Εγώ» λειτουργούν για να κρύψουν τα κουσούρια μας, τις αδυναμίες, τους φόβους και τις ενοχές μας, προβάλλοντας ταυτόχρονα πάνω σ' αυτή την υποκριτική βάση την υπεροχή και την ανωτερότητά μας. Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι ποιοι είμαστε εμείς αλλά ποιοι είμαστε έναντι των άλλων. Γιατί οι «Άλλοι» είναι η διαρκής και μόνιμη απειλή (μήπως μας ξεπεράσουν, μήπως αποκαλύψουν τις κρυμμένες μας αδυναμίες). Η ποιότητα αυτής της αντιπαράθεσης πιστοποιεί το ήθος των ανθρώπων που την εκφράζουν. Αρχίζει από τον απάνθρωπο και αθέμιτο ανταγωνισμό (ατομικό ή συλλογικό) και φτάνει ως τις υψηλές και ευγενείς διαφορές ποιοτήτων· ως το διακριτικό εκείνο αίσθημα για μια ανώτερη έκφραση και πρόταση.

Η εποχή μας με τα πρότυπά της έχει δημιουργήσει μια φρενήρη κούρσα, έναν ιλιγγιώδη ρυθμό, μέσα σε έναν ασφυκτικό ζωτικό χώρο· έναν υπερσυμπιεστή πάνω στην ανθρώπινη δράση, εν ονόματι του κέρδους και της επιτυχίας. Οι μαθητές είναι αναγκασμένοι να αφομοιώνουν μια τεράστια ύλη, συχνά άχρηστων γνώσεων, μέσα από μια στρεβλή παιδεία και κοινωνική νοοτροπία, που αγνοούν το ουσιώδες και προκρίνουν το τυπικό (τη βαθμολατρία, το πτυχίο, το μάστερ, το διδακτορικό). Είναι αναγκασμένοι να πηγαίνουν σχολείο, ωδείο, φροντιστήριο, γυμναστήριο, ξένες γλώσσες κ.λπ., πράγματα που τα φορτίζουν αφάνταστα και τα εκτρέπουν από τους ψυχοβιολογικούς τους ρυθμούς. Η έλλειψη αξιών κάνει πρωταθλήτρια την υλοφροσύνη. Η κουλτούρα της εποχής μας είναι η αποθέωση του εντυπωσιασμού, του εύκολου και γρήγορου κέρδους. Η υστέρηση πνευματικότητας. Πάνω απ' όλα το περίφημο image, το κυνήγι των «ιδανικών» αναλογιών, οι χημικές δίαιτες για αδυνάτισμα πάση θυσία και άλλοι καταναγκασμοί που περιέχουν την παθογένεια μιας συλλογικής Νεύρωσης, σε όρια επιδημίας. Δεκάδες μαθητές, στην Ιαπωνία, αυτοκτονούν κάθε χρόνο όταν αποτυγχάνουν στις εξετάσεις. Γιατί αυτό θεωρείται ύψιστη καταισχύνη και ντροπή για την οικογένεια και την κοινωνία. Αυτά τα παιδιά είναι οι τραγικοί καμικάζι του Τίποτα (καθώς πέφτουν από τα μπαλκόνια), οι ανήλικοι σαμουράι, για ένα κωμικό και θανάσιμο χαρακίρι μπροστά στην αποτυχία.

Ζούμε τον θρίαμβο της ατομικότητας. Του εγωκεντρισμού. Τη μυθοποίηση της πρωτιάς. Όλα είναι ντοπαρισμένα, στο όνομα της υπεροχής. Οι τρελές αγελάδες, τα οστεάλευρα, το ουράνιο, οι εξοπλισμοί. Να γίνουμε πιο παραγωγικοί, πιο δυνατοί από τους άλλους. Να εξουσιάσουμε. Να ξεπεράσουμε τον άλλον πάση θυσία. Αυτό μοιάζει να είναι το σύνθημα σε όλα τα επίπεδα της ζωής. Με όλες τις καταστροφικές παρενέργειες. Με όλη τη σύνθλιψη του ανθρώπινου προσώπου. Με όποιο κόστος. Είναι το αιώνιο εξουσιαστικό πρόβλημα (σε διαφορετικές κόπιες), στη βάση της στείρας και άγονης προσπάθειας για επιτυχία. Η στείρα αντιπαράθεση: η μαμή της βίας. Είναι η «Έρις», το «Νείκος» του Εμπεδοκλή. Που γεννά μέτωπα. Πολέμους. Όχι γόνιμες, δημιουργικές προσπάθειες, γιατί εκεί θα επικρατήσουν οι εχέφρονες, οι άριστοι και όχι οι αλαζόνες και οι καπάτσοι.

Όταν το πλαίσιο της δράσης είναι ανθρώπινο, η επιτυχία δεν γίνεται αυτοσκοπός, δεν δημιουργεί οίηση. Και η αποτυχία γίνεται αποδεκτή, αποδεικνύεται χρήσιμη. Αν πρέπει να υπάρχει «το δικαίωμα στην οκνηρία», όπως λέει ο Λαφάργκ, έτσι νομίζω θα έπρεπε να υπάρχει και «το δικαίωμα στην αποτυχία». Αυτό το δικαίωμα μάς συμφιλιώνει με τους φόβους και τις αδυναμίες μας. Μας επιτρέπει να αποδεχόμαστε τον εαυτό μας όπως είναι, χωρίς ρετουσαρίσματα και απονενοημένες εξιδανικεύσεις. Μας χαλαρώνει· μας εξοικειώνει με τους άλλους στο ότι και εκείνοι είναι το ίδιο φοβισμένοι και τρωτοί. Το δικαίωμα στην αποτυχία μάς απαλλάσσει από το διαρκή και μάταιο ανταγωνισμό. Από το αίσθημα ότι διαρκώς μας απειλούν, ότι μας αφήνουν πίσω.

Οι ανατολικοί φιλόσοφοι θα απαντούσαν ως εξής, φαντάζομαι, στο ερώτημα «αποτυχία ή επιτυχία»: Αυτός που μένει ανεπηρέαστος στη χασούρα είναι πραγματικά σημαντικός. Αυτός που απολαμβάνει την επιτυχία και την αποτυχία του το ίδιο είναι ο Αληθινός Αυτοκράτορας. Αυτά αυτοί. Αλλά εμείς; Μας το λέει ο μεγάλος Καβάφης: «Υπεροψίαν και μέθην θα είχε ο Δαρείος». Εννοώντας βέβαια πως ο βάρβαρος Πέρσης βασιλιάς Δαρείος είναι ο αιώνας μας. Και καθένας από μας ένας μικρός Δαρείος.

Μ. Πρατικάκης, εφημ. «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ», 26/6/01