Εξετάσεις 2014 - Νεοελληνική Γλώσσα Γ' Λυκείου - 7ο κριτήριο προσομοίωσης

Να σέβεσαι και να ανέχεσαι τους άλλους

 

Σε μια πρόσφατη έρευνα πραγματοποιημένη από το World Values Survey με θέμα τη σημασία που δίνουν οι γονείς στη μετάδοση στα παιδιά τους της αξίας του σεβασμού και της ανεκτικότητας, η Ελλάδα κατατάχθηκε τελευταία ανάμεσα σε 69 χώρες. Με άλλα λόγια, η ελληνική οικογένεια δεν θεωρεί σημαντικό να κοινωνικοποιεί τους νέους με βάση τις παραπάνω αξίες. Καθόλου τυχαία νομίζω, χαμηλά μαζί με την Ελλάδα βρίσκονται χώρες όπως η Ουγκάντα, η Αλγερία και το Πακιστάν, ενώ οι πέντε πρώτες χώρες στη σχετική λίστα ήταν η Σουηδία, η Ολλανδία, η Δανία, η Γαλλία και η Ισλανδία. Το αποτέλεσμα της έρευνας δεν πρέπει να μας εκπλήσσει καθώς με μια προσεκτικότερη ματιά θα αντιληφθούμε πως εδώ βρίσκεται η ρίζα πολλών δεινών μας ως κοινωνίας.

Ο σεβασμός και η ανεκτικότητα είναι συμπληρωματικές αλλά διαφορετικής προέλευσης αξίες. Ο σεβασμός έχει να κάνει με την αντιμετώπιση του άλλου στη βάση κυρίως μιας ιδιότητας ή ενός ρόλου και απορρέει από καθιερωμένους κανόνες κοινωνικής διαβίωσης: για παράδειγμα, σεβόμαστε τους δασκάλους μας, τους γονείς μας ή τους ηλικιωμένους, τους γείτονες ή τους προϊσταμένους μας. Από την άλλη, ανεκτικότητα σημαίνει προθυμία να επιτρέπουμε στους ανθρώπους να σκέφτονται, να εκφράζονται και να δρουν ακόμη και με τρόπους οι οποίοι δεν μας βρίσκουν σύμφωνους.

Ο σεβασμός ως αξία βρίσκεται εγγύτερα στον κόσμο του συντηρητισμού και της ευταξίας. Αποτελεί το είδος εκείνο της συμπεριφοράς που αντικατοπτρίζει αποδοχή παγιωμένων κοινωνικών ρόλων και σχέσεων. Από την άλλη, η ανεκτικότητα είναι μια φιλελεύθερη αξία που δείχνει την ικανότητά μας να συνυπάρχουμε με τους άλλους σε μια πλουραλιστική κοινωνία. Όπως σημειώνει ο πολιτικός επιστήμονας Α. Heywood, η φιλελεύθερη κοινωνική ηθική χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα από την αποδοχή και, σε ορισμένες περιπτώσεις, επιβράβευση της ηθικής, πολιτισμικής και πολιτικής διαφορετικότητας.

Μια κοινωνία μπορεί να παρουσιάζει πλεόνασμα σεβασμού και έλλειμμα ανεκτικότητας ή το αντίστροφο. Καμιά χώρα όμως δεν μπορεί να πάει μακριά εάν έχει έλλειμμα και στις δύο αυτές αξίες. Κι εδώ βρίσκεται το πρόβλημα της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Παραδοσιακά συντηρητική, η ελληνική κοινωνία ήταν ανέκαθεν ελλειμματική σε ανεκτικότητα. Ο άλλος, ως διαφορετικός, είτε ενέπνεε φόβο είτε περιφρόνηση και διακωμώδηση (οι ομοφυλόφιλοι και οι διάφορες πολιτισμικές, θρησκευτικές ή άλλες μειονότητες το έζησαν έντονα στο πετσί τους αυτό). Από την άλλη όμως, η αξία του σεβασμού ήταν ιδιαίτερα ψηλά μέσα στη μέση ελληνική οικογένεια: να μάθεις να σέβεσαι τους άλλους ήταν κάτι με το οποίο γαλουχήθηκαν γενιές ολόκληρες παιδιών ακόμη (ή συνήθως) και με τη μέθοδο της «ράβδου».

Η ιδεολογική ριζοσπαστικοποίηση της μεταπολίτευσης υπονόμευσε τις καθιερωμένες κοινωνικές ιεραρχίες. Ο ηλικιωμένος καθηγητής σου, για παράδειγμα, έπαψε να θεωρείται πηγή κοινωνικής αυθεντίας και αξιοσέβαστο πρόσωπο. Τώρα μπορείς να τον χλευάζεις δημόσια, αν χρειαστεί μπορείς και να τον χτυπήσεις (όχι πολύ, ίσα-ίσα για «συμμόρφωση»). Το ίδιο μπορείς να κάνεις και με τους αντιπροσώπους (που εσύ ψήφισες) στο Κοινοβούλιο ή οποιονδήποτε άλλο φορέα υποτιθέμενου κύρους ή εξουσίας. Η ατομική ή συλλογική επιδίωξη, το «έτσι θέλω» έγινε για πολλούς η μόνη νομιμοποιητική δύναμη. Η μεταπολίτευση έθεσε άλλες προτεραιότητες και η παλιά τάξη πραγμάτων έπρεπε να υποχωρήσει.

Ο σεβασμός ως αξία έχασε τη σημασία του, λοιπόν, αλλά μήπως γίναμε πιο ανεκτικοί; Κάθε άλλο. Καθετί διαφορετικό ως άποψη ή στάση ζωής προσλαμβάνεται ως απαράδεκτο και ως πρόκληση: Δείτε την ποιότητα του δημόσιου διαλόγου και θα το αντιληφθείτε γρήγορα: φωνές και ύβρεις, προσβολές κάθε είδους. Μήπως όμως οι πολίτες μεταξύ τους συζητούν καλύτερα; Παρατηρήστε τους διαλόγους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η υπεραφθονία λεκτικής βίας με εκπλήσσει αρνητικά, με σοκάρει. Μερικές φορές αναρωτιέμαι πόση πολλή ηδονή μπορεί να προσφέρει σε κάποιους η τάση να ξεφτιλίζουν και να υποβιβάζουν τον συνομιλητή τους και αυτόν που απλώς διαφωνεί μαζί τους.

(Νίκος Μαραντζίδης, εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 27/4/2014, διασκευή)

θέματα

Α.   Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (120 λέξεις).

Β1. Να αναπτύξετε το περιεχόμενο του αποσπάσματος: «Μια κοινωνία μπορεί να παρουσιάζει πλεόνασμα σεβασμού και έλλειμμα ανεκτικότητας ή το αντίστροφο. Καμιά χώρα όμως δεν μπορεί να πάει μακριά εάν έχει έλλειμμα και στις δύο αυτές αξίες».

Β2. α. Να επισημάνετε τα μέρη και τον τρόπο ανάπτυξης της δεύτερης παραγράφου.

β. Με ποια συλλογιστική πορεία οργανώνεται το υλικό της τελευταίας παραγράφου;

Β3. Να βρείτε δύο διαφορετικούς τρόπους πειθούς στην τρίτη παράγραφο και να σημειώσετε τα αντίστοιχα χωρία.

Β4.   Να γράψετε ένα αντώνυμο για τις λέξεις: εγγύτερα, αποδοχή, συντηρητική, περιφρόνηση, ηδονή.

Β5.   Ποια σύνταξη ακολουθείται στις παρακάτω προτάσεις; Να τις ξαναγράψετε με την αντίθετη σύνταξη:

- Η ιδεολογική ριζοσπαστικοποίηση της μεταπολίτευσης υπονόμευσε τις καθιερωμένες κοινωνικές ιεραρχίες.

- Καθετί διαφορετικό ως άποψη ή στάση ζωής προσλαμβάνεται ως απαράδεκτο και ως πρόκληση.

Γ.   Σε ένα κείμενο που προορίζεται για την προσωπική σας ιστοσελίδα, ανιχνεύστε τα αίτια του ελλείμματος σεβασμού και ανεκτικότητας που παρατηρείται συχνά στην ελληνική κοινωνία και διερευνήστε τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει το σχολείο ως φορέας κοινωνικοποίησης στην καλλιέργεια των παραπάνω αρετών.

Κείμενο αναφοράς: 

Συζητώντας για τον σεβασμό

       Στοιχείο του πολιτισμού είναι και αυτός. Μόνο που η περίπτωσή του μπερδεύει την καθημερινότητα. Ίσως επειδή εμφανίζεται πολλές φορές στη θεωρία και λιγότερες στην πράξη, έτσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα στην εποχή μας. Και ας τον μνημονεύουν οι πολιτικοί σχεδιασμοί, στην προσπάθειά τους να διαμορφώσουν νέα δεδομένα στις σχέσεις του κράτους με τον πολίτη και τούμπαλιν. Το ευτύχημα είναι πως υπάρχει ακόμα και εξακολουθεί να περιλαμβάνεται στο, κοινώς αποδεκτό, πλαίσιο συμπεριφοράς για τα μέλη μιας κοινωνίας. Τουλάχιστον επισήμως. Γιατί, ανεπισήμως τρέχα γύρευε.

Αλλά, τι εστί σεβασμός; «Το να υπολήπτεται, να τιμά κανείς διάφορα πρόσωπα...», ήταν η πρώτη απάντηση που ακούστηκε προ ημερών στη φιλική συντροφιά και έδωσε την αφορμή να συζητηθεί, βιαστικά, ένα θέμα συνυφασμένο με την κοινωνική πορεία, σύμφωνα με τις όποιες γνώσεις ή εμπειρίες του καθενός και την ψυχική διάθεση της στιγμής. «Είναι η εκτίμηση που νιώθουμε για τους γονείς και τους παππούδες μας ή τους δασκάλους των μαθητικών μας χρόνων, που δεν αρκέστηκαν στα σχολικά βιβλία και μας έμαθαν πως η θέληση συμβαδίζει με την πρόοδο και ότι η σύνεση οδηγεί στην ορθή κρίση για τις προσπάθειες και τις επιλογές μας», είπε ο νεότερος της παρέας.

«Η αναγνώριση όχι αποκλειστικά του κύρους κάποιων ανθρώπων, αλλά και της αξίας που έχουν, στο ρεύμα της ζωής, οι κανόνες για την κοινωνική συμβίωση, οι νόμοι που αποσκοπούν στο κοινό όφελος, οι παραδόσεις που γαλούχησαν τις περασμένες γενιές και γεφυρώνουν το παρελθόν του τόπου μας με το μέλλον του», συμπλήρωσε ο τρίτος.

Ωστόσο, η συζήτηση δεν περιορίστηκε στην ανταλλαγή απόψεων για τον σεβασμό. Είχε και συνέχεια. Γιατί ο τέταρτος της φιλικής συντροφιάς μπορεί να μην είχε αντιρρήσεις και να συμφώνησε, λίγο ή πολύ, με τους προλαλήσαντες, πλην όμως βρήκε την ευκαιρία και – «σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος» κατά τον στίχο του Κωνσταντίνου Καβάφη – τους μίλησε για τις επιπτώσεις που έχουν και στη συμπεριφορά των ανθρώπων τα προβλήματα του πλανήτη, τις ανησυχίες που προκαλούν οι άγνωστες ή και περίεργες επιδιώξεις της εποχής μας, τα κενά που αφήνουν οι αμφισβητήσεις των παλαιών δεδομένων της ζωής και για το άγχος της επιβίωσης… «Σε μονόδρομο χωρίς επιστροφή και με αόρατο τέρμα βαδίζουμε» συνέχισε. «Αλλά, τι μπορεί να κάνει, τώρα πια, ένας σκεπτόμενος άνθρωπος; Τουλάχιστον, ας φροντίσει να διατηρήσει ανέπαφο τον αυτοσεβασμό του και ζωντανή τη συνέπειά του σε αρχές και αξίες. Από κει και πέρα, στο χέρι του είναι να σέβεται τον διπλανό του, για να έχει την απαίτηση να του φέρεται κι εκείνος με τον ίδιο τρόπο.

Και ακόμη να αποδεικνύει με τα λόγια και τις πράξεις του τον σεβασμό του στο περιβάλλον, στην ταλαιπωρημένη Φύση, που δημιουργεί την εντύπωση ότι πασχίζει, έστω και καθυστερημένα, με απρόοπτα ξεσπάσματα και ακραία καιρικά φαινόμενα, να ξαναβρεί τις χαμένες της ισορροπίες, για να ανασάνουν με ανακούφιση τα έμβια όντα».

Οι άλλοι της παρέας τον άκουσαν σιωπηλοί. Ποιος ξέρει, ίσως και να συμφωνούσαν με τις απόψεις του…

(Σπύρος Τσίρος, εφημ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 30/5/07)