Μίλτος Σαχτούρης, Όνειρο
Ένα μικρό σε μια κούνια είναι πεθαμένο.
Μια μαυροφόρα (πιθανώς η μάνα του) κάθεται αποπάνω του και κλαίει με λυγμούς. Έπειτα σιγά σιγά το σηκώνει, το βάζει κάτω… το μικρό σαν παραζαλισμένο αρχίζει να περπατάει.
—Δες, λέω, είναι πεθαμένο κι όμως περπατάει…
Κοινό μοτίβο και στα δύο κείμενα αποτελεί ο θάνατος δύο βρεφών στο κρεβάτι και στην κούνια τους αντίστοιχα. Κοιμούνται αλλά δεν θα ξυπνήσουν ποτέ. Ο θάνατος τα βρίσκει την πιο γλυκιά ώρα του γαλήνιου ύπνου τους κι έτσι ανεπαισθήτως διαβαίνουν την πύλη του αιώνιου ύπνου.
Στο πεζόμορφο ποίημα του Σαχτούρη δεν προσδιορίζεται η αιτία του θανάτου, μένει κρυφή, ένα μυστήριο. Ίσως και να μην έχει καμιά σημασία. Στον Βιζυηνό είναι η εγκληματική αμέλεια της ίδιας του της μάνας που στέρησε τη ζωή από την Αννιώ.
Γι' αυτό και στο ποίημα η μάνα δεν κατηγορεί τον εαυτό της, σπαράζει από το κλάμα και τον πόνο, σε αντίθεση με τη μάνα του Βιζυηνού που ξεσπά μεν σε λυγμούς, αλλά εκεί η παρουσία του πατέρα τής επισημαίνει το σφάλμα της και την προφυλάσσει από την κοινωνική κατακραυγή.
Κοινό μοτίβο πάντως αποτελεί η αντίδραση των μητέρων. Στην προσπάθειά τους να ξορκίσουν το κακό που τις βρήκε, υποκαθιστούν την απώλεια, με τις υιοθεσίες η μάνα του Βιζυηνού και με την καταφυγή στον κόσμο του ονείρου και της φαντασίας η μάνα στο ποίημα.
Η άρνηση της πραγματικότητας οδηγεί τη μία μητέρα στη σιωπή και στην απόκρυψη του ένοχου μυστικού εκείνης της μοιραίας νύχτας, ενώ τη μητέρα στο "Όνειρο" την οδηγεί στη δημιουργία ενός άλλου κόσμου, φαντασιακού και παραμυθητικού.
Η μάνα του Βιζυηνού βιώνει μια δική της πραγματικότητα, γεμάτη αποσιωπήσεις και ενοχές, ενώ η άλλη μάνα αρνείται να αποδεχτεί το μοιραίο γεγονός, τη στιγμή που το υποκείμενο της ποιητικής αφήγησης μάλιστα τής συμπαραστέκεται, ενώ ο σύζυγος της Δεσποινιώς αποστασιοποιείται ψυχικά και της καταλογίζει την απόλυτη ευθύνη.
Τέλος, ειδικά για το ποίημα του Σαχτούρη, μπορεί να ειπωθεί πως από τον τίτλο (που λειτουργεί προ-αναγνωστικά) καταλαβαίνουμε τη φύση του ποιητικού λόγου, ο οποίος έχει τη δύναμη να ανατρέπει τη φυσική τάξη του κόσμου και να νικά ακόμα και τον θάνατο. Άλλωστε η ποίηση, η τέχνη ευρύτερα, δημιουργώντας μια νέα πνευματική τάξη, αντιστέκεται στη φθορά και την προσωρινότητα του υλικού κόσμου. Σ' αυτό το σημείο, λοιπόν, το "Όνειρο" συναντιέται με "Το αμάρτημα της μητρός μου". Ο Βιζυηνός αντλώντας υλικό από την οικογενειακή του τραγωδία μνημειώνει λογοτεχνικά την ακούσια παιδοκτονία της μητέρας του, "ζωντανεύοντας" τους ήρωες και τις περιπέτειές τους.
Μια μαυροφόρα (πιθανώς η μάνα του) κάθεται αποπάνω του και κλαίει με λυγμούς. Έπειτα σιγά σιγά το σηκώνει, το βάζει κάτω… το μικρό σαν παραζαλισμένο αρχίζει να περπατάει.
—Δες, λέω, είναι πεθαμένο κι όμως περπατάει…
Κοινό μοτίβο και στα δύο κείμενα αποτελεί ο θάνατος δύο βρεφών στο κρεβάτι και στην κούνια τους αντίστοιχα. Κοιμούνται αλλά δεν θα ξυπνήσουν ποτέ. Ο θάνατος τα βρίσκει την πιο γλυκιά ώρα του γαλήνιου ύπνου τους κι έτσι ανεπαισθήτως διαβαίνουν την πύλη του αιώνιου ύπνου.
Στο πεζόμορφο ποίημα του Σαχτούρη δεν προσδιορίζεται η αιτία του θανάτου, μένει κρυφή, ένα μυστήριο. Ίσως και να μην έχει καμιά σημασία. Στον Βιζυηνό είναι η εγκληματική αμέλεια της ίδιας του της μάνας που στέρησε τη ζωή από την Αννιώ.
Γι' αυτό και στο ποίημα η μάνα δεν κατηγορεί τον εαυτό της, σπαράζει από το κλάμα και τον πόνο, σε αντίθεση με τη μάνα του Βιζυηνού που ξεσπά μεν σε λυγμούς, αλλά εκεί η παρουσία του πατέρα τής επισημαίνει το σφάλμα της και την προφυλάσσει από την κοινωνική κατακραυγή.
Κοινό μοτίβο πάντως αποτελεί η αντίδραση των μητέρων. Στην προσπάθειά τους να ξορκίσουν το κακό που τις βρήκε, υποκαθιστούν την απώλεια, με τις υιοθεσίες η μάνα του Βιζυηνού και με την καταφυγή στον κόσμο του ονείρου και της φαντασίας η μάνα στο ποίημα.
Η άρνηση της πραγματικότητας οδηγεί τη μία μητέρα στη σιωπή και στην απόκρυψη του ένοχου μυστικού εκείνης της μοιραίας νύχτας, ενώ τη μητέρα στο "Όνειρο" την οδηγεί στη δημιουργία ενός άλλου κόσμου, φαντασιακού και παραμυθητικού.
Η μάνα του Βιζυηνού βιώνει μια δική της πραγματικότητα, γεμάτη αποσιωπήσεις και ενοχές, ενώ η άλλη μάνα αρνείται να αποδεχτεί το μοιραίο γεγονός, τη στιγμή που το υποκείμενο της ποιητικής αφήγησης μάλιστα τής συμπαραστέκεται, ενώ ο σύζυγος της Δεσποινιώς αποστασιοποιείται ψυχικά και της καταλογίζει την απόλυτη ευθύνη.
Τέλος, ειδικά για το ποίημα του Σαχτούρη, μπορεί να ειπωθεί πως από τον τίτλο (που λειτουργεί προ-αναγνωστικά) καταλαβαίνουμε τη φύση του ποιητικού λόγου, ο οποίος έχει τη δύναμη να ανατρέπει τη φυσική τάξη του κόσμου και να νικά ακόμα και τον θάνατο. Άλλωστε η ποίηση, η τέχνη ευρύτερα, δημιουργώντας μια νέα πνευματική τάξη, αντιστέκεται στη φθορά και την προσωρινότητα του υλικού κόσμου. Σ' αυτό το σημείο, λοιπόν, το "Όνειρο" συναντιέται με "Το αμάρτημα της μητρός μου". Ο Βιζυηνός αντλώντας υλικό από την οικογενειακή του τραγωδία μνημειώνει λογοτεχνικά την ακούσια παιδοκτονία της μητέρας του, "ζωντανεύοντας" τους ήρωες και τις περιπέτειές τους.
Πολύ καλή επιλογή το ποίημα "Όνειρο" του Σαχτούρη -το οποίο, ειρήσθω εν παρόδω, δε είχα υπ' όψιν μου- ως παράλληλο για το διήγημα "Το αμάρτημα της μητρός μου" του Βιζυηνού.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑς μου επιτραπεί, ωστόσο, να καταθέσω τη δική μου πρόσληψη του ποιήματος. Θεωρώ πως ο τίτλος θέτει το πλαίσιο όλων των τεκταινομένων στο ποίημα, όσα καταγράφονται δηλαδή είναι η αφήγηση του ονείρου που είδε η vox loquens. Επομένως, τόσο ο θάνατος όσο και η κίνηση του νεκρού μωρού αποτελούν μέρος του ονείρου και ταυτόχρονα αμφότερα αντικατοπτρίζουν τα συναισθήματα της μαυροφορεμένης γυναίκας (πιθανόν μητέρας του μωρού): αφενός το φόβο της μην πεθάνει το μωρό και αφετέρου τη διακαή επιθυμία της να επιβιώσει, επιθυμία που επιμένει να υφίσταται ακόμα και όταν διαπιστώνει ότι είναι νεκρό και κλαίει με λυγμούς πάνω από την κούνια του. Η λαχτάρα της να κρατηθεί το μωρό στη ζωή είναι η τελική κυρίαρχος στο όνειρο, εφόσον το μωρό τελικά περπατάει και εκείνη αναφωνεί σε πρώτο πρόσωπο την τελική νίκη της σφοδρής επιθυμίας της με έκπληξη, ανακούφιση και τελική ευδαιμονία...
Η βασική λοιπόν, ομοιότητα των δύο κειμένων έγκειται στη λαχτάρα της μαυροφορεμένης -πιθανόν χαροκαμένης ή και χήρας- μάνας να επιβιώσει το παιδί της (αυτό στο Βιζυηνό ισχύει τόσο για την πρώτη όσο και για τη δεύτερη Αννιώ). Η βασική διαφορά έγκειται ακριβώς στο πλαίσιο της αφήγησης: όνειρο στο ποίημα, το οποίο αποτελεί την προβολή του ασυνείδητου της μάνας και ενδέχεται να μη συμβεί, πραγματικότητα όμως στο διήγημα, που αντικατοπτρίζει τα υφιστάμενα συναισθήματα της μάνας και αποτελεί συντελεσμένο συμβάν.
Πρόκειται, φυσικά, για προσωπική ερμηνεία...
Δράττομαι της ευκαιρίας να καταθέσω και έναν σχετικό προβληματισμό μου: Πώς λαμβάνονται υπόψη -και κατ' επέκταση πώς αξιολογούνται- διαφορετικές ερμηνείες των παράλληλων κειμένων από τους μαθητές σε περίπτωση εξετάσεων, και δη πανελλαδικών;