Θέματα Αρχαίων Ελληνικών Επαναληπτικών Εξετάσεων

To διδαγμένο κείμενο και οι ενδεικτικές απαντήσεις του

Πλάτωνος Πολιτεία 514A–515Α

Α1. Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Μετὰ ταῦτα δή... τὰ θαύματα δεικνύασιν».

Μονάδες 10

Β1. Να ερμηνεύσετε, με βάση το κείμενο που σας δίνεται, τους συμβολισμούς: πρὸς τὸ φῶς, ἐν δεσμοῖς, ἀνδριάντας.

Μονάδες 15

Β2. Με ποιους εκφραστικούς τρόπους αισθητοποιείται η εικόνα του σπηλαίου και των δεσμωτών (μονάδες 8) και ποιος ο ρόλος του καθενός; (μονάδες 7)

Μονάδες 15

Β3. Ποιες είναι, κατά τον Πλάτωνα, οι ενασχολήσεις των φυλάκων-αρχόντων (βασιλέων) μετά την ολοκλήρωση της αγωγής τους και ποια τα χαρακτηριστικά τους ως φιλοσόφων-βασιλέων;

Μονάδες 10

Β4. Να βρείτε στο διδαγμένο κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη, απλή ή σύνθετη, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής: γεωμετρία, σχήμα, ευφυής, υπόδημα, διένεξη, οπτασία, άξονας, διεργασία, πυρετός, δίφθογγος.

Μονάδες 10

Ενδεικτικές απαντήσεις

Α1. Ύστερα απ’ αυτά λοιπόν, είπα, παράστησε την ανθρώπινη φύση μας σχετικά με την παιδεία και την απαιδευσία με την ακόλουθη εικόνα. Φαντάσου δηλαδή (κάποιους) ανθρώπους σα μέσα σε μια υπόγεια κατοικία όμοια με σπηλιά, που έχει την είσοδό της μακριά ανοιχτή προς το φως σε όλο το μήκος της σπηλιάς, να βρίσκονται μέσα σ’ αυτήν από παιδιά αλυσοδεμένοι και στα πόδια και στους αυχένες, ώστε και να μένουν οι ίδιοι ακίνητοι και να βλέπουν μόνο μπροστά, και να μη μπορούν να στρέφουν γύρω τα κεφάλια τους εξαιτίας των δεσμών, (φαντάσου) επίσης να φέγγει γι’αυτούς από ψηλά κι από μακριά ένα φως από φωτιά που καίει πίσω τους, κι ανάμεσα στη φωτιά και τους δεσμώτες, πάνω (στην επιφάνεια  της γης) να υπάρχει δρόμος, δίπλα στον οποίο φαντάσου να είναι χτισμένο ένα χαμηλό τειχίο, όπως ακριβώς στήνονται από τους θαυματοποιούς μπροστά τους τα παραπετάσματα σκηνής, πάνω από τα οποία παρουσιάζουν τα θαυματουργά τεχνάσματά τους.

Β1.

- πρὸς τὸ φῶς: η  Ιδέα του αγαθού, η γνώση και η αλήθεια, η ύψιστη ιδέα (οντολογικά ο ίδιος ο θεός).

- ἐν δεσμοῖς: οι άνθρωποι που βρίσκονται στο σπήλαιο βρίσκονται (ἐν δεσμοῖς) με αποτέλεσμα να μένουν ακίνητοι («μένειν τε αὐτούς» (ενν. ἀκινήτους) και να βλέπουν κατευθείαν μπροστά, εφόσον έχουν «ἐν δεσμοῖς... τούς αὐχένας». Με τα δεσμά οι άνθρωποι καθηλώνονται σε ένα σημείο, ώστε να βλέπουν μόνο τις εικόνες των πραγμάτων, θεωρώντας ότι αποτελούν την μοναδική αλήθεια. Οι σκιές των αντικειμένων που αντικρίζουν οι δεσμώτες είναι απεικάσματα των όντων που βρίσκονται στον κόσμο των ιδεών. Τα δεσμά, επομένως, είναι  τα εμπόδια που συναντά ο άνθρωπος στη ζωή και τον απομακρύνουν  από την αναζήτηση και τη θέαση του Αγαθού. Κατά τον Πλάτωνα, η άγνοια και η προσήλωση στα υλικά αγαθά δεν προσανατολίζουν τον άνθρωπο προς τη δικαιοσύνη και το αγαθό. Για να γνωρίσουμε την αλήθεια, πρέπει ν’ αποτινάξουμε τα δεσμά των αισθήσεων αλλά και τα δεσμά των ποικίλων εξουσιαστών, που αφήνουν ν’ αντιλαμβανόμαστε μόνο τα αντίγραφα και τις απατηλές σκιές της πραγματικότητας. 

- ἀνδριάντας: εικόνες φυσικών αντικειμένων που προέρχονται από το ανώτερον ορατόν. Ό,τι υπάρχει στη σπηλιά (με την εξαίρεση των φερόντων και των ίδιων των δεσμωτών) είτε είναι σκεύη, είτε σκιές θα πρέπει να θεωρηθούν λιγότερο φωτεινά και αληθή από τα ορατά που βρίσκονται εκτός σπηλιάς. Ο λόγος είναι ότι δεν αντλούν το φως και την αλήθεια από τον ήλιο αλλά από το φως του πυρός. 

 Β2.

-          Αλληγορία είναι εκφραστικός τρόπος με τη μορφή συνεχούς μεταφοράς ή παρομοίωσης. Ο Πλάτωνας χρησιμοποιεί τον τρόπο αυτό, όπως και το μύθο, γιατί η κυριολεξία αποδεικνύεται ανεπαρκής να αποδώσει τόσο τα πολύ γήινα θέματα όσο και τα μεταφυσικά. Η μυθική αφήγηση λύνει αυτό το πρόβλημα χωρίς να εναντιωθεί στη λογική αλλά προσθέτοντας μια μεταφορική λογική στην αποδεικτική διαδικασία. Μ’ άλλα λόγια, δηλώνεται έτσι ό, τι δεν μπορεί να ειπωθεί με λογικές έννοιες. Με την αλληγορία του σπηλαίου ο Πλάτωνας προσπαθεί να δείξει την επίδραση που ασκεί η παιδεία στην ανθρώπινη φύση, καθώς της επιτρέπει να περάσει από τον κόσμο των αισθήσεων στον αληθινό κόσμο της νόησης. Οι άνθρωποι δηλαδή μπορούν μέσω της παιδείας  να φτάσουν το ιδεατό και το πραγματικό, που είναι το Αγαθό, τον ύψιστο σκοπό της γνώσης.

-          Ο διάλογος προσδίδει στο κείμενο ζωηρότητα, ενδιαφέρον και παραστατικότητα.

εναλλακτικά:

• Το δεύτερο ενικό πρόσωπο δίνει την αμεσότητα της προσωπικής επικοινωνίας.
• Οι εικόνες στατικές, κινητικές, ακουστικές ζωντανεύουν την περιγραφή.
• Η παρομοίωση (οἶον ἐν καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδει).
• Η αναστροφή της πρόθεσης (παιδείας τε πέρι καὶ ἀπαιδευσίας) προσδίδοντας έτσι ύφος επίσημο και τραγικό.

Β3.

Οι φύλακες-επίκουροι επωμίζονται στρατιωτικά και διοικητικά καθήκοντα και, γενικά, είναι αφοσιωμένοι στην υπηρεσία του κράτους. Οι φύλακες-παντελείς αναλαμβάνουν, μετά τα 50 τους χρόνια τη διακυβέρνηση και μεριμνούν για την ευδαιμονία ολόκληρης της πολιτείας. Η πορεία λοιπόν προς την ολοκλήρωση του ενάρετου ανθρώπου είναι τραχεία και γεμάτη δυσκολίες. Όσοι από τους φύλακες-επίκουρους υποστούν με επιτυχία τις κρίσεις που έχουν καθοριστεί προάγονται μετά τα 50 τους έτη σε φύλακες παντελείς, δηλαδή σε φύλακες-άρχοντες (βασιλείς). Οι ενασχολήσεις αυτής της ολιγάριθμης αρχηγεσίας (ελίτ) είναι εν μέρει πρακτικές (διοίκηση του κράτους) και εν μέρει θεωρητικές, δηλαδή ενασχόληση με τις επιστήμες και τη φιλοσοφία. Οι άρχοντες έχουν την ευθύνη για την εκπαίδευση της νέας γενιάς των φυλάκων, ζουν μακάρια, επειδή απολαμβάνουν τις πνευματικές ηδονές που μόνο αυτές διαρκούν, και όταν πεθάνουν τιμώνται ως ήρωες.

Β4.

γεωμετρία: καταγείῳ
σχήμα: ἐχούσῃ (ὑπερέχοντα)
ευφυής: φύσιν
υπόδημα: δεσμοῖς
διένεξη: φέροντας
οπτασία: ἰδέ ( ὁρᾶν, ὅρα)
άξονας: περιάγειν
διεργασία: εἰργασμένα
πυρετός: πυρός
δίφθογγος: φθεγγομένους

To αδίδακτο και οι ενδεικτικές απαντήσεις του

Ξενοφῶντος Ἑλληνικὰ Στ΄ ΙV, 6-7

Ὁ μὲν δὴ Κλεόμβροτος ταῦτα ἀκούων παρωξύνετο πρὸς τὸ μάχην συνάπτειν. τῶν δ’ αὖ Θηβαίων οἱ προεστῶτες ἐλογίζοντο ὡς εἰ μὴ μαχοῖντο, ἀποστήσοιντο μὲν αἱ περιοικίδες αὐτῶν πόλεις, αὐτοὶ δὲ πολιορκήσοιντο· εἰ δὲ μὴ ἕξοι ὁ δῆμος ὁ Θηβαίων τἀπιτήδεια, ὅτι κινδυνεύσοι καὶ ἡ πόλις αὐτοῖς ἐναντία γενέσθαι. ἅτε δὲ καὶ πεφευγότες πρόσθεν πολλοὶ αὐτῶν ἐλογίζοντο κρεῖττον εἶναι μαχομένους ἀποθνῄσκειν ἢ πάλιν φεύγειν. πρὸς δὲ τούτοις παρεθάρρυνε μέν τι αὐτοὺς καὶ ὁ χρησμὸς ὁ λεγόμενος ὡς δέοι ἐνταῦθα Λακεδαιμονίους ἡττηθῆναι ἔνθα τὸ τῶν παρθένων ἦν μνῆμα, αἳ λέγονται διὰ τὸ βιασθῆναι ὑπὸ Λακεδαιμονίων τινῶν ἀποκτεῖναι ἑαυτάς.

Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του παραπάνω κειμένου.

Μονάδες 20

Γ2. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:

παρωξύνετο : το α΄ πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του παρακειμένου στην ίδια φωνή

συνάπτειν : το β΄ ενικό πρόσωπο της προστακτικής του αορίστου στην ίδια φωνή

προεστῶτες : την ονομαστική ενικού στο θηλυκό γένος

πεφευγότες : το απαρέμφατο του αορίστου β΄ στην ίδια φωνή

πολλοί : τον ίδιο τύπο στον υπερθετικό βαθμό

κρεῖττον : τη δοτική πληθυντικού στο ίδιο γένος και στον ίδιο βαθμό

δέοι : το γ΄ ενικό πρόσωπο του παρατατικού

ἡττηθῆναι : το γ΄ ενικό πρόσωπο της ευκτικής του ενεστώτα

μνῆμα: τη δοτική ενικού

ἑαυτάς: τον ίδιο τύπο στο α΄ πρόσωπο.

Μονάδες 10

Γ3.α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω λέξεων και φράσεων: ταῦτα, αὐτοῖς, αὐτῶν (το δεύτερο στο κείμενο), μαχομένους, ἀποθνῄσκειν, πρὸς τούτοις, Λακεδαιμονίους. (μονάδες 7)

Γ3.β. «τῶν δ’ αὖ Θηβαίων ... αὐτῶν πόλεις»: να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο σε ευθύ. (μονάδες 3)

Μονάδες 10

Ενδεικτικές απαντήσεις

Γ1. Και ο Κλεόμβροτος, ακούγοντας αυτά, παρακινιόταν να συνάψει μάχη. Από την άλλη πάλι, οι επικεφαλής των Βοιωτών υπολόγιζαν ότι, εάν δεν έκαναν μάχη, θα ξεσηκώνονταν όλες οι γειτονικές τους πόλεις και οι ίδιοι θα πολιορκούνταν. Εάν πάλι ο Θηβαϊκός λαός δεν είχε τα αναγκαία για να συντηρηθεί, (σκέπτονταν) ότι θα υπήρχε κίνδυνος και η πόλη (τους) να τους γίνει εχθρική. Και επειδή πράγματι είχαν υποχωρήσει προηγουμένως πολλοί απ’  αυτούς, θεωρούσαν ότι είναι καλύτερο γι’ αυτούς να πεθάνουν πολεμώντας παρά να κάνουν πάλι πίσω. Εκτός αυτών (επιπροσθέτως), τους ενθάρρυνε κάπως και ο χρησμός που έλεγε πως οι Λακεδαιμόνιοι έπρεπε να ηττηθούν εκεί όπου βρισκόταν το μνήμα των παρθένων, οι οποίες λένε πως αυτοκτόνησαν, αφού βιάστηκαν από κάποιους Λακεδαιμονίους.

Γ2. παρωξύμμεθα, σύναψον, προεστῶσα, φυγεῖν, πλεῖστοι, κρείττοσι, ἔδει, ἡττῷτο, μνήματι, ἐμαυτάς.

Γ3.α.

ταῦτα: αντ. στο «ἀκούων».

αὐτοῖς: δοτ. αντ. στο «ἐναντία».

αὐτῶν (το δεύτερο στο κείμενο): γεν. διαιρετική στο «πολλοί».

μαχομένους: τροπική μτχ., ως επιρρ. προσδ. του τρόπου στο «ἀποθνήσκειν».

ἀποθνῄσκειν: τελ. απαρ. και υποκ. στην απρόσωπη έκφραση «κρεῖττον εἶναι».

πρὸς τούτοις: εμπρόθετος προσδιορισμός της προσθήκης στο «παρεθάρρυνε».

Λακεδαιμονίους: υποκ. στο απαρ. «ἡττηθῆναι».

 Γ3.β. Εἰ μὴ μαχούμεθα, ἀποστήσονται μὲν αἱ περιοικίδες ἡμῶν πόλεις (πραγματικό).