[Ολοκληρωτισμός]
Το Νοέµβρη 1965 βγήκε το µυθιστόρηµά µου «Το Λάθος», το τέταρτο βιβλίο µου. Πολύ πριν ξεκινήσω να το γράφω, το άρχισα το 1962, µε βασάνιζε το πρόβληµα «ολοκληρωτισµός»1. Τον ολοκληρωτισµό αγωνίστηκαν να συντρίψουν εκατοντάδες εκατοµµύρια άνθρωποι που ξεσηκώθηκαν στον Δεύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο. Κύριος στόχος τους ήταν ο φασισµός, η λαίλαπα του ναζισµού, ο ολοκληρωτισµός γενικότερα, όπου κι αν βρίσκεται και µε οποιοδήποτε προσωπείο.
Αλλά τι απόγιναν οι θυσίες µιας ολόκληρης ανθρωπότητας που µε πάθος ελευθερίας πάλεψε τότε, µε το όραµα ενός µεταπολεµικού κόσµου χωρίς επιτέλους δυνάστες, χωρίς επιτέλους θύτες και θύµατα; Αλίµονο, η πραγµατικότητα που ήρθε αµέσως µετά το ολοκαύτωµα δεν ήταν καθόλου σε αρµονία µε το όραµα των αγωνιστών. Ο ολοκληρωτισµός ήταν πάντα εδώ - και είναι και σήµερα.
Με προβληµάτιζε επίσης η αδιαφορία που δείχνουν οι απρόσβλητοι από τον ιό του ολοκληρωτισµού για τη σκληρή µοίρα των άλλων. Η ελευθερία όµως είναι θέµα ζωής που αφορά τον κάθε άνθρωπο χωριστά αλλά και όλους µαζί. Δεν µπορείς να κοιµάσαι ήσυχος µε τη σκέψη ότι δεν είναι η δική σου ελευθερία που απαλλοτριώθηκε, ότι είναι του γείτονα. Δεν µπορείς, γιατί αύριο θα είναι η σειρά σου. Στο χώρο της ελευθερίας δεν υπάρχουν στεγανά να κρυφτείς, να γλιτώσεις. Ο ολοκληρωτισµός δρα όπως η ραδιενέργεια: διαχέεται παντού, και στην πιο απόµακρη γωνιά και στην πιο κρυφή κόχη, στο τέλος κανένας δεν µένει αλώβητος.
Αλλά και στις δηµοκρατίες µας, όσο τέλος πάντων είναι πράγµατι δηµοκρατίες, υπεισέρχεται ο ολοκληρωτισµός. Η προσωπική ζωή, οι πράξεις µας, η καθηµερινή συµπεριφορά µας, τα πάντα, ελέγχονται από ορατά και αόρατα κέντρα παρακολούθησης. Το άτοµο ολοένα και πιο συχνά, ολοένα και πιο βαθιά µαγκώνεται στα γρανάζια σκοτεινών µηχανισµών. Έστω και αν δεν µπορούµε κάθε στιγµή να εντοπίζουµε τη διείσδυση στη ζωή µας ολοκληρωτικών µικροβίων, όµως το αισθανόµαστε αυτό, το διαισθανόµαστε. Έτσι, µια ατµόσφαιρα υποψίας, αµοιβαίας καχυποψίας µάς τυλίγει σε δίχτυα στραγγαλιστικά, ένα κλίµα ανασφάλειας µας συνθλίβει µέχρι ασφυξίας. Και να σκεφτούµε ότι στις µέρες µας φοριέται πάρα πολύ καθετί που αφορά την ασφάλειά µας... κλειδαριές ασφαλείας, χρηµατοκιβώτια ασφαλείας, συστήµατα ασφαλείας, Συµβούλιο Ασφαλείας και, εννοείται, µυστικές υπηρεσίες ασφαλείας και στα ολοκληρωτικά καθεστώτα αλλά και στις δηµοκρατίες.
Δεν είναι µόνο οι διωγµοί που υφίστανται οι απλοί άνθρωποι, οι αυθαίρετες συλλήψεις, οι φυλακές, οι εξορίες, τα βασανιστήρια, η φυσική και η ψυχολογική βία, ο θάνατος, είναι και κάτι άλλο: µπροστά σε µια τέτοια ανελέητη πραγµατικότητα εµείς οι ίδιοι, τα θύµατα του τροµοκρατικού µηχανισµού της εξουσίας, υποχωρούµε σιγά σιγά στην καρδιά µας και στη συνείδησή µας, ο φόβος έρχεται και κατατρώγει τα πνευµατικά και ηθικά σπλάχνα µας, συµβιβαζόµαστε µε την τυραννία, οι ευγενείς ιστοί της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ακεραιότητας σαπίζουν, συνηθίζουµε τέλος τη συνήθεια.
Καταλήγουµε να προδίδουµε την ενδόµυχη ελευθερία, αυτήν την πεµπτουσία της ανθρώπινης περίπτωσης, αποστρέφουµε το πρόσωπό µας από την ίδια την ανάγκη για ελευθερία που την έχουµε έµφυτη, το ένστικτο της ελευθερίας νεκρώνεται, µηδενίζονται η πείνα και η δίψα για ελευθερία, οπότε µέγιστος προβάλλει ο κίνδυνος να έρθουν µια µέρα γενιές ολόκληρες που να µη νιώθουν τίποτα στη λέξη και στην έννοια ελευθερία, δεν θα 'χουν το αισθητήριο της ελευθερίας. Στο βάθος της πορείας της ανθρωπότητας διαφαίνεται µια τερατογονία, µια βιολογική διαστροφή, θα µπούµε σε µια νέα εποχή των παγετώνων. Αν δεν αγωνιζόµαστε χωρίς ανάσα για την προάσπιση της ελευθερίας, αν δεν προχωράµε µε αδιάσπαστη συνέπεια και µαχητικότητα σε αντίσταση, θα προκύψει ένας κόσµος που η αξία ελευθερία θα του είναι εντελώς ξένη.
[…] Με «Το Λάθος» θέλησα να δώσω ένα µήνυµα αισιοδοξίας, ότι ο ανθρώπινος παράγων, που τα ολοκληρωτικά συστήµατα τον περιφρονούν και στόχο τους έχουν να τον εξοντώσουν, είναι πάντα παρών και τελικά βγαίνει νικητής. Γιατί η ίδια η ζωή µε έµαθε ότι κανένας µηχανισµός-ιδεολογικός, θρησκευτικός, πολιτικός, οικονοµικός, τεχνοκρατικός, στρατοκρατικός,-κανένας µηχανισµός δεν θα κατορθώσει ποτέ να διαστρέψει τον άνθρωπο, που από τη φύση του είναι ελεύθερη προσωπικότητα, σε θλιβερό τηλεκατευθυνόµενο ροµπότ, δεν θα κατορθώσει ποτέ να σβήσει στις καρδιές την αγιασµένη φωτιά της ανθρωπιάς και της αλληλεγγύης.
Διασκευασμένο απόσπασμα από την αυτοβιογραφία του Αντώνη Σαμαράκη, «1919 –», εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 1996, σσ. 88-92
1. Ολοκληρωτισμός: πολιτικό σύστημα που στηρίζεται στην παντοδυναμία του κράτους, παντοδυναμία που εκφράζεται με τη συγκέντρωση της εξουσίας, την αποθέωση της γραφειοκρατίας, τον ενισχυμένο και γενικευμένο κρατικό έλεγχο σε όλα τα επίπεδα οργάνωσης της κοινωνικής ζωής. Ο ολοκληρωτισμός χαρακτηρίζεται από τη μονοπωλιακή κατοχή της εξουσίας από ένα πολιτικό κόμμα, που τη διαχειρίζεται στο όνομα του «λαού» ή της «ιστορίας», προσωποποιούμενο από κάποιο δήθεν χαρισματικό ηγέτη. Το φαινόμενο του ολοκληρωτισμού χαρακτηρίζεται από πέντε βασικά σημεία: (α’) το μονοπώλιο ενός μόνο πολιτικού αρχηγικού κόμματος, (β’) μια κυρίαρχη ιδεολογία που χωρίζει την κοινωνία σε εχθρούς και φίλους, (γ’) τη μονοπώληση των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, (δ’) τη χειραγώγηση του κράτους στους βασικούς οικονομικούς και επαγγελματικούς τομείς και (ε’) την ύπαρξη μηχανισμών καταπίεσης και τρομοκρατίας που αποτελούν τους μοναδικούς τρόπους διατήρησης της τάξης πραγμάτων. Κλασικές περιπτώσεις ολοκληρωτικών καθεστώτων θεωρούνται ο Φασισμός και ο Σταλινισμός.
Θέματα:
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου (100-120 λέξεις).
Β1. «Η ελευθερία όµως είναι θέµα ζωής που αφορά τον κάθε άνθρωπο χωριστά αλλά και όλους µαζί. Δεν µπορείς να κοιµάσαι ήσυχος µε τη σκέψη ότι δεν είναι η δική σου ελευθερία που απαλλοτριώθηκε, ότι είναι του γείτονα. Δεν µπορείς, γιατί αύριο θα είναι η σειρά σου»: να αναπτύξετε σε μία παράγραφο (70-80 λέξεων) το περιεχόμενο του παραπάνω αποσπάσματος.
Β2. «Στο χώρο της ελευθερίας δεν υπάρχουν στεγανά να κρυφτείς, να γλιτώσεις. Ο ολοκληρωτισµός δρα όπως η ραδιενέργεια: διαχέεται παντού, και στην πιο απόµακρη γωνιά και στην πιο κρυφή κόχη, στο τέλος κανένας δεν µένει αλώβητος»: Να επισημάνετε το είδος του συλλογισμού και να τον αξιολογήσετε. Τέλος, να εξηγήσετε τη σκοπιμότητα της χρησιμοποίησής του από το συγγραφέα.
Β3. Να σχολιάσετε τη χρήση των ρηματικών προσώπων στην τρίτη παράγραφο («Με προβλημάτιζε … η σειρά σου»).
Β4. α. Ποια είναι η κυριολεκτική σημασία των παρακάτω μεταφορικών λέξεων/εκφράσεων:
▪ η λαίλαπα του ναζισµού,
▪ οι ευγενείς ιστοί της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ακεραιότητας σαπίζουν,
▪ θα µπούµε σε µια νέα εποχή των παγετώνων.
β. Στις παρακάτω προτάσεις να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με συνώνυμές τους, ώστε να μην αλλοιώνεται το νόημα:
(i) Αλλά και στις δηµοκρατίες µας, όσο τέλος πάντων είναι πράγµατι δηµοκρατίες, υπεισέρχεται ο ολοκληρωτισµός.
(ii) Με προβληµάτιζε επίσης η αδιαφορία που δείχνουν οι απρόσβλητοι από τον ιό του ολοκληρωτισµού…
Γ. Ο Αντώνης Σαμαράκης υποστηρίζει πως ο ιός του ολοκληρωτισμού υπεισέρχεται και στις σύγχρονες δημοκρατίες. Ποια φαινόμενα ολοκληρωτικής νοοτροπίας θεωρείτε πως απειλούν τις δημοκρατικές κοινωνίες και πώς μπορεί, κατά τη γνώμη σας, ο δημοκρατικός πολίτης να προστατεύσει τις ελευθερίες του από καθετί που τις απειλεί. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή ομιλίας στη Βουλή των Εφήβων.
[αύριο θα αναρτήσω τις απαντήσεις - θα ήθελα όμως και τις δικές σας προτάσεις στο θέμα της έκθεσης]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου