Τα γλωσσικά ιδιώματα των νέων

Όπως οι νέοι κάθε εποχής έτσι και οι σημερινοί έχουν το δικό τους τρόπο έκφρασης. Μια γλώσσα ιδιόμορφη, ακαταλαβίστικη για τους μεγάλους, ρευστή (αφού μεταλλάσσεται διαρκώς ενστερνιζόμενη καινούρια αυθαίρετα γλωσσικά ευρήματα και νεολογισμούς), τολμηρή, έως και υβριστική στα αυτιά των συντηρητικότερων αμύητων, που γίνεται συχνά θέμα δημόσιας συζήτησης. Μια συζήτηση που ανοίγει παλιές πληγές (το γλωσσικό πρόβλημα) και τρέφει κινδυνολογίες (η γλώσσα μας απειλείται!). Πόσο πραγματικά απειλείται; Ή μάλλον, ποια είναι αυτή η πολυσυζητημένη γλώσσα των νέων; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της, ο χώρος της, η διάρκεια ζωής της;

Η σημερινή νεολαία, ζώντας από τα τέλη της δεκαετίας του ‘80 στον αστερισμό των προτύπων που επιβάλλουν το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και τα περιοδικά ποικίλης ύλης, καταρχήν υιοθετεί έναν αποσπασματικό τρόπο ομιλίας, γεμάτο με ξενόγλωσσες εκφράσεις και εκείνη την εφηβική προκλητικότητα και διάθεση για αμφισβήτηση των «κατεστημένων» του κόσμου των μεγάλων. «Αργκό light» θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε, ακολουθώντας το πνεύμα των καιρών, τη μοντέρνα γλώσσα που ακούγεται στα στέκια του νεαρόκοσμου της Αθήνας. Το νέο κώδικα επικοινωνίας των δεκαπεντάρηδων και άνω. Έναν κώδικα με ιδιαίτερο πνεύμα και ρυθμό, που ακούγεται ανάμεσα στις συντροφιές στα μπαρ, στις καφετέριες, στο σχολείο.

Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της γλώσσας είναι ότι μοιάζει πολύ με μια σημερινή εξυπνακίστικη διαφήμιση. Λογικό, αφού υποκύπτει κι αυτή στους όρους του μάρκετινγκ, αφού ακολουθεί τους νόμους της αγοράς, όπως και άλλα εκφραστικά μέσα μας. Δηλαδή, αποκτά μια πιο απλή και ταυτόχρονα πιο καρικατουρίστικη διάσταση, με στόχο τον εντυπωσιασμό. Άλλο χαρακτηριστικό της είναι ο γρήγορος ρυθμός, που επιταχύνεται με κομμένες λέξεις και, κυρίως, με την απάλειψη των προθέσεων, των άρθρων και των πολλών επιθετικών προσδιορισμών. Συχνή είναι η χρήση αγγλικών λέξεων. Άμεση είναι άλλωστε η σχέση της αγγλικής γλώσσας με τη ροκ και τα άλλα είδη της μοντέρνας μουσικής. Τελευταία οι νέοι, πολύ συχνά μάλιστα, βάζουν στο λεξιλόγιό τους και γαλλικές εκφράσεις, οι οποίες δίνουν την εικόνα ενός ατόμου κοσμοπολίτικου, και με πολλές γνώσεις για τα πράγματα. Στοιχείο που παρουσιάζει έκδηλα τη διάθεση τους να επιδειχθούν. Από την άλλη, στην προσπάθειά τους να αποστασιοποιηθούν από τα τεκταινόμενα, υιοθετούν έναν ειρωνικό τόνο (άλλο ευδιάκριτο χαρακτηριστικό του σημερινού κώδικα επικοινωνίας) και ένα «δύστροπο» πνεύμα.

Ένα σημαντικό επίσης χαρακτηριστικό είναι η πολλαπλότητά της. Ενδεικτικό στοιχείο είναι ότι οι τρόποι «συναισθηματικής» έκφρασης διαφοροποιούνται ανάλογα με τις συνοικίες και τις περιοχές της Αθήνας. Τα παιδιά των βορείων προαστίων μιλούν εντελώς διαφορετικά από εκείνα των νότιων και δυτικών περιοχών του λεκανοπεδίου. Υπάρχουν διαφορετικές εκφράσεις - κλισέ ανάλογα με την περιοχή. Αυτό, άλλωστε, αποτυπώνεται και στον τρόπο συμπεριφοράς. Τα παιδιά των βορείων προαστίων είναι πιο ‘’ανοιχτά’’ στον τρόπο ζωής και τις επιταγές που καθορίζει η τηλεόραση και το μοντέρνο life-style».

Ποιος χώρος ευνοεί περισσότερο αυτό τον ιδιότυπο τρόπο επικοινωνίας; Οι χώροι όπου διασκεδάζουν. Μπορεί σε ένα νάιτ κλαμπ ή σε μια ντισκοτέκ να δεις έναν νεαρό να χρησιμοποιεί άγνωστες για τον πολύ κόσμο εκφράσεις ή λέξεις που τις ακούμε κυρίως στην τηλεόραση ή τις διαβάζουμε στα περιοδικά. Το ίδιο παιδί όμως την άλλη ημέρα, όταν το συναντήσεις στο λεωφορείο ή στο σχολείο, θα μιλά εντελώς φυσιολογικά. Αυτός ο τρόπος ομιλίας αρχίζει και τελειώνει με τους φίλους μέσα στην παρέα. Γι’ αυτό κι είναι πολύ άμεσος.

Η κρεολή αυτή γλώσσα (ανάμιξη ελληνικών με αγγλικές λέξεις κυρίως), όπως τη χαρακτηρίζει ο καθηγητής Γλωσσολογίας κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης, έχει τεχνητό χαρακτήρα καθώς είναι αποκύημα των Μ.Μ.Ε. «Στο παρελθόν όλες οι συνθηματικές γλώσσες ήταν ιδιαίτερα επικοινωνιακές και δημιουργούνταν μέσα στην παρέα, καθώς ο φυσικός τους χώρος ήταν η ομάδα. Παρά την αμεσότητα, σήμερα οι νέοι μιλάνε μεταξύ τους με γλωσσική επίδειξη που ενέχει έντονο το στοιχείο της ειρωνείας. Εδώ έχουμε την ειρωνεία για την ειρωνεία, και φυσικά αυτός ο τρόπος έκφρασης είναι προϊόν μιμητισμού» υπογραμμίζει ο κ. Μπαμπινιώτης.

Ακόμη, ο τρόπος έκφρασης των σημερινών νέων, σε αντίθεση με άλλες εποχές, μέσω του σαρκασμού και της ειρωνείας προς όσα «απαραβίαστα» και δεδομένα σέβεται η κοινή γλώσσα, αμφισβητεί την πολιτιστική κυριαρχία της. Ωστόσο, η γλώσσα αυτή δεν περιέχει αμφισβητήσεις κοινωνικών ή και πολιτικών κατεστημένων. Και αυτό γιατί επηρεάζεται πολύ από τα καταναλωτικά πρότυπα - το δείχνει άλλωστε και η συνεχής ανανέωσή της με καινούριες λέξεις της μόδας, κάτι που την εμποδίζει να αποστασιοποιηθεί από τον επιβαλλόμενο σύγχρονο τρόπο ζωής. Και βέβαια η χρήση του καινούριου αυτού τρόπου έκφρασης δεν είναι απόρροια μιας ενσυνείδητης αλλαγής του τρόπου ζωής. Η έλλειψη ιδεολογικού περιεχομένου στη χρήση της γλώσσας είναι άμεση συνέπεια της απουσίας ιδεολογίας. Όμως, τα παιδιά, χωρίς να έχουν βρει τις δικές τους αληθινές αξίες της ζωής, έχουν την ψευδαίσθηση ότι μιλώντας «κάπως διαφορετικά» αλλάζουν και τα δεδομένα πρότυπα ζωής.

Απ’ την άλλη, η γενικότερη κρίση του εκπαιδευτικού συστήματος και των αξιών της εκπαίδευσης έχει επιδράσει αρνητικά στην αξία που έχει η γλώσσα και η λογοτεχνία στη συνείδηση των μαθητών, με συνέπεια και οι επιδιώξεις τους απέναντι σ’ αυτά τα μαθήματα να έχουν υποβαθμιστεί. Οι σημερινοί νέοι ζουν σαν μεγάλοι, όσον αφορά τις σχέσεις τους και τις ασχολίες τους (π.χ. ελεύθερος έρωτας, νυχτερινή ζωή, διακοπές, αυτοκίνητα, μοτοσικλέτες κ.λ.π.), παρόλο που δεν έχουν την οικονομική αυτάρκεια. Έτσι δεν «προλαβαίνουν» να υπάρξουν μαθητές. Η ψυχαγωγία τους, άλλωστε, δεν περιλαμβάνει αγωγή λόγου. Βλέπουν τηλεόραση, κάνουν κλάμπινγκ, πάνε στην πιτσαρία. «Όταν υποχωρεί ο Παλαμάς, ο Σολωμός, ο Ελύτης, εύλογο είναι» όπως υπογραμμίζει ο κ. Μπαμπινιώτης, «να βρίσκει εύφορο έδαφος ο φτηνός τρόπος ζωής και σκέψης».

Αυτές, όμως, οι μορφές επικοινωνίας δεν επηρεάζουν την ελληνική γλώσσα σε ένα βαθμό που θα είχε γλωσσικό ενδιαφέρον ή θα ενέπνεε ανησυχίες. «Εάν όλα αυτά δεν προβάλλονταν από την τηλεόραση και τα περιοδικά, θα είχαν σβήσει τελείως», παραδέχεται ο κ. Μπαμπινιώτης.

(διασκευασμένο άρθρο του Α. Λακασά, από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ)

Θέματα:

Α. Να γράψετε στο τετράδιό  σας την περίληψη του κειμένου (120-130 λέξεις).

Β1. «Οι σημερινοί νέοι ζουν σαν μεγάλοι, όσον αφορά τις σχέσεις τους και τις ασχολίες τους (π.χ. ελεύθερος έρωτας, νυχτερινή ζωή, διακοπές, αυτοκίνητα, μοτοσικλέτες κ.λ.π.), παρόλο που δεν έχουν την οικονομική αυτάρκεια. Έτσι δεν «προλαβαίνουν» να υπάρξουν μαθητές»: να αναπτύξετε με κριτικό τρόπο σε μία παράγραφο το περιεχόμενο της παραπάνω διαπίστωσης.

Β2. Να βρείτε λέξεις /φράσεις που αποκαλύπτουν την οπτική γωνία του αρθρογράφου.

Β3. Στην πρώτη παράγραφο ο αρθρογράφος θέτει ορισμένα ερωτήματα. Τι εξυπηρετεί η χρήση τους;

Β4. α. Να βρείτε δύο λέξεις από την πρώτη παράγραφο, οι οποίες χρησιμοποιούνται συνυποδηλωτικά.

β. αποστασιοποιούμαι, νεολογισμός: να χρησιμοποιήσετε τις παραπάνω λέξεις σε δικές σας προτάσεις, ώστε να φαίνεται καθαρά η σημασία τους.

Γ. α) Πού οφείλονται οι παραβιάσεις των γλωσσικών κανόνων από τους νέους; β) Πιστεύετε πως η νεανική ιδιόλεκτος είναι κατώτερης ποιότητας γλωσσικός κώδικας, όπως ισχυρίζονται μερικοί; Στα παραπάνω ερωτήματα, που σας θέτει ένας δημοσιογράφος, καλείστε να απαντήσετε στο πλαίσιο αφιερώματος μιας εφημερίδας για τη «γλώσσα» των σημερινών νέων. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου.