Βραδύτητος εγκώμιον

Ας θυμηθούμε άλλη μια φορά τον Σαρλό στο έργο του «Μοντέρνοι καιροί». Όχι μόνο το αξέχαστο επεισόδιο του ανθρωπάκου που τρέχει απελπισμένα, με τα χέρια τεντωμένα, κυνηγώντας το μπουλόνι που πρέπει να βιδώσει στη φευγάτη αλυσίδα συναρμολόγησης. Υπάρχει σ’ εκείνη την ταινία ένα άλλο επεισόδιο, ίσως ακόμα πιο πυκνό και σαφές στο νόημά του. Η σκηνή στην οποία ο Σαρλό επιλέγεται ως πειραματόζωο για μια δοκιμή της μηχανής «εργατο-ταΐστρα», που του φέρνει αυτόματα το φαγητό στο στόμα, αλλά και την πετσέτα για να σκουπιστεί και του αλλάζει το πιάτο και του προσφέρει το ποτήρι. Θυμάστε την κατάληξη εκείνης της υπόθεσης; Το ακατάσχετο θέαμα της τρελής μηχανής που αστοχεί να ταΐσει, να σκουπίσει, να μοιράσει το φαγητό και ο ανθρωπάκος ο Σαρλό εξαντλημένος.

Αν όμως το σκεφτούμε καλά, δεν είναι η μηχανή που αστόχησε ή είναι ακόμη ατελής. Είναι η ανθρώπινη πράξη του «τρέφεσθαι» που δεν επιδέχεται επιτάχυνση. Χρειάζεται επιβραδύνσεις. Τρέφεται με «βραδύτητες». Θυμάμαι από παιδί όταν έτρωγα και η διαπεραστική φωνή του πατέρα μου με ξάφνιαζε, ενώ ήμουνα συνεπαρμένος από ένα φανταστικό ποδοσφαιρικό παιχνίδι, στο οποίο εγώ, σαν τερματοφύλακας, έσωζα την ομάδα μου από τα αμέτρητα γκολ. Ο πατέρας μου με επανέφερε στο δικό του χρόνο, το χρόνο του ρολογιού.

Και για αντίθεση, μια άλλη ανάμνηση: η απόλαυση που νιώθει κανείς όταν σιγοπίνει αργά το ποτήρι το κρασί, προσέχοντας να μην ξοδέψει πολύ γρήγορα την ικανοποίηση που του δίνει. Ή οι υπέροχες χαρές που δίνει η άσκοπη πε-ριπλάνηση, το να χάνεσαι σε ένα μονοπάτι ή σε ένα δάσος, ή η χαρά της στάσης ύστερα από τη μακρά ανάβαση. Ακόμη και οι ορθολογικές ανακαλύψεις της επιστήμης από πόσες χρονοτριβές έχουν γίνει; Η περιπλάνηση στα μονοπάτια του νου, στους λαβύρινθους της έρευνας, πριν να βρεθεί – από ένα ίχνος - η άκρη του νήματος. Ακόμη και η μικρή ιστορία του Νεύτωνα μου φαίνεται παραδειγματική. Ο Νεύτων που ανακαλύπτει το νόμο της βαρύτητας, καθώς κοιμάται ξαπλωμένος στο χορτάρι και το μήλο από το δέντρο πέφτει πάνω στο μέτωπό του. Εγώ δεν θέλω να καταργηθεί η τα-χύτητα. Εγώ υποστηρίζω τη διαπλοκή, το μείγμα ταχύτητας και βραδύτητας από το οποίο αποτελείται η ζωή. Και φοβάμαι το τέλος, την κατάπνιξη μιας ζωτικής και θαυμάσιας διάστασης.

Άλλη μια παιδική ανάμνηση: τα ξέφρενα τρεχαλητά, ο άπειρος ιδρώτας, η απερίγραπτη χαρά του τρεξίματος. Αλλά και οι πελώριες βραδύτητες, οι ανεξήγητοι σταθμοί, οι πτώσεις. Και το να μένει αφηρημένος, βυθισμένος σε σκέψεις, εγκαταλειμμένος σε ένα εσωτερικό γεγονός που σε απορροφάει, σε ακινητοποιεί. Και οι μακρές εσωτερικές περιπλα-νήσεις, οι διαδρομές που σημαδεύονται από τη φαντασία, ενώ είμαστε ξαπλωμένοι σε ένα κρεβάτι ή στο χορτάρι. Δεν είναι αυτή μια αναντικατάστατη μουσική της ζωής; Ο Ίταλο Καλβίνο σε ένα από τα γοητευτικά του «Αμερικάνικα μαθήματα» επαναλαμβάνει το λατινικό ρητό Festina lente (Σπεύδε βραδέως).

Ωστόσο, και αυτή η συμβουλή φαίνεται να είναι μια σύσταση υπέρ της ταχύτητας. Κατά κάποιον τρόπο, η βραδύτητα εμφανίζεται επιβοηθητική της ταχύτητας. Και εγώ σκέφτομαι ένα σύμπλεγμα της βραδύτητας, που προσπαθεί να ανιχνεύσει το πιθανό (αβέβαιο) πεδίο της ως διάσταση του ανθρώπινου. Φοβάμαι τη μονομέρεια της απόλυτης ταχύτητας. Και έπειτα, στο βάθος, δεν πιστεύω ότι είναι δυνατή. Με εξαίρεση την περίπτωση της μηχανής. Η μηχανή βλέπει τη βραδύτητα σαν ένα εχθρό, σαν μια απόλυτη απαξία. Δεν αντέχει το σταμάτημα, την περιπλάνηση, την αναμονή.

Τώρα έχουμε επινοήσει τη μηχανή της «ταχείας παραγωγής» που δεν σταματάει ποτέ και διαρκώς ανατρέχει από την κατανάλωση στο προϊόν. Και γι’ αυτό η μηχανή αξιώνει να εργαζόμαστε το Σάββατο, ίσως ακόμη και την Κυρια-κή, για να μπορεί να λειτουργεί γρήγορα, χωρίς ανάπαυλα, το μηχανικό σύμπαν. Παύει, - ή θα έπαυε - έτσι ο κοινός χρόνος όχι μόνο της ανάπαυσης, αλλά και της συνάντησης των αισθημάτων, της ψυχαγωγίας, της προσευχής. Μου έ-κανε εντύπωση το ότι ακόμη και ορισμένοι ιερείς επικρότησαν αυτήν την κατάπνιξη της συγκινησιακής και κοινοτικής διάστασης, αυτή την ολική υποταγή στο ρυθμό και στην ταχύτητα της μηχανής.

Μπροστά σε αυτούς τους ακρωτηριασμούς ισχυροποιείται η επιθυμία να υψώσουμε τη σημαία της βραδύτητας, της ειδικής διάστασης που αυτή ανακαλεί, των ανακαλύψεων που μόνο αυτή μπορεί να δώσει, του παράξενου, κρυφού πλούτου φέρνει μαζί της. Δεν είμαι λουδίτης. Πιστεύω όμως στην ανωτερότητα της ανθρώπινης ύπαρξης σε σχέση με τη μηχανή και για το λόγο ότι η ανθρώπινη ύπαρξη γνωρίζει τους λεπτούς δρόμους, τις περιπλανήσεις, ακόμη και τις εξαιρετικές αδράνειες της βραδύτητας, που είναι όμως τόσο πλούσιες σε ανακαλύψεις. Γνωρίζει ακόμη και το ανώφε-λο, τη σιωπή καμιά ταχύτητα και κανένας αγώνας δρόμου δεν μπορεί να δώσει.

Αν πάρουμε κάποια απόσταση από αυτό τον κόσμο των μηχανών, τότε και ορισμένες ταξινομήσεις, ορισμένες ιεραρχίες φωτίζονται με ένα άλλο φως. Ακόμη και τον κύριο τόπο της ταχύτητας, τον αθλητισμό, μπορούμε να τον δούμε σε μια άλλη οπτική. Ας δοκιμάσουμε να «ανασυνθέσουμε» ακόμη και τους χρόνους και τους τρόπους ενός ποδοσφαι-ρικού παιχνιδιού: με το διαρκές τρέξιμό του, μέχρι παροξυσμού, αλλά και με τις στάσεις του, από όπου αναδύονται οι αιφνίδιες επιταχύνσεις, οι απρόβλεπτοι αιφνιδιασμοί. Ή οι παράλογες ταχύτητες των μητροπόλεων, η ασθμαίνουσα κούρσα όλων με τις μεγάλες ταχύτητες, με την προσωποποιημένη κινητικότητα (ο καθένας και μια μηχανή) που καταλήγει στην παράλυση των αστικών κέντρων. Οι ταχύτατοι χρόνοι μετασχηματίζονται τότε σε απλή αναμονή, σε κενή και αδρανή βαρύτητα. Ή η απόλυτη ταχύτητα της ηλεκτρονικής επικοινωνίας, που διαπλέκεται παράξενα με τη μεγάλη μοναξιά του καιρού μας.

Με τρομάζει ένας μονοδιάστατος κόσμος και αυτή η δαιμονοποίηση της ταχύτητας που βρίσκεται μέσα στη φύση των πραγμάτων αλλά και στην ιδεολογία αυτού του τέλους του αιώνα. Οι «αργοί» είναι αδύναμοι και γι’ αυτό είναι κάτι για το οποίο πρέπει να ντρέπονται και να κρύβονται. Η αργοπορία είναι «καθυστέρηση». Τέτοια είναι η ιδεολογία αυτού του αιώνα μας.

Χρειαζόμαστε ένα εγχείρημα που να ανατρέπει αυτόν τον κοινό νου. Χρειαζόμαστε μια κάποια συνετή βραδύτητα που θα υψώσει το ανάστημά της απέναντι στην ταχύτητα, που θα αναμετρηθεί ισότιμα μαζί της και θα διεκδικήσει μάλιστα μια νέα σχέση. Κάποτε υπήρχε η «Ένωση των δικαίων». Σήμερα θα μπορούσε να υπάρξει μια «Ένωση των αργών». Η βραδύτητα επομένως όχι σαν ένα κενό, μια απουσία, μια καθυστέρηση. Αλλά ως κάτι το μεστό. Γιατί στο βάθος γι’ αυτό πρόκειται: για τα περιεχόμενα, τις έρευνες, τις ανακαλύψεις που φέρνει μαζί της η βραδύτητα.

Για τους «αργούς» συνήθως λένε σήμερα ότι είναι «χασομέρηδες», ότι είναι «κενοί». Ίσως είναι καιρός να διεκδικήσουμε τη διαφορετικότητα τού να είναι κανείς αφηρημένος, που είναι τελικά η διεκδίκηση της έντασης μιας ζωής, η οποία δεν μπορεί να μετρηθεί με ποσοτικά κριτήρια, δεν είναι μια γραμμική διαδρομή, αλλά αποτελείται από τρεξίματα και αργοπορίες. Και δεν είναι σίγουρο ότι οι αργοπορίες είναι σε κάθε περίπτωση απώλειες χρόνου. Μπορεί να είναι η παράξενη διαδρομή μιας φωτεινής σύλληψης, που μόνο έτσι, με αυτόν τον αμφίβολο και αργό βηματισμό, μπορεί να βγει από το σκοτάδι.

(Πιέτρο Ινγκράο, εφημ. «Ελευθεροτυπία»)

Θέματα:

Α. Συμπτύξτε το παραπάνω δοκίμιο που δημοσιεύτηκε στον Τύπο σε ένα δικό σας κείμενο 120 λέξεων.

Β1. Επιβεβαιώστε το σωστό ή το λάθος με βάση το κείμενο:

1. Κατά το συγγραφέα, η ζωή είναι απόρροια της σύνθεσης ταχύτητας και βραδύτητας.

2. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι η ταχύτητα ευνουχίζει την ανθρώπινη ύπαρξη.

3. Ο συγγραφέας υποστηρίζει πως είναι φανατικός εχθρός της τεχνολογικής ανάπτυξης.

4. Η αργοπορία είναι ένας διαφορετικός δρόμος, για να προσεγγίσει κάποιος το στόχο του.

Β2. Να βρείτε τα δομικά στοιχεία της 3ης § και να επισημάνετε τον τρόπο ανάπτυξής της.

Β3. Γράψτε δύο ουσιαστικά με πρώτο συνθετικό το επίθετο «ταχύς» (όχι ομόρριζα μεταξύ τους) και δύο επίθετα με πρώτο συνθετικό το επίθετο «βραδύς» (όχι ομόρριζα μεταξύ τους).

Β4. Συμπληρώστε τα κενά με ένα από τα παρακάτω επίθετα:

κεκτημένη, κινηματογραφική, ιλιγγιώδης, αστραπιαία, πλήρης.

 Η απόδραση των κρατουμένων από τις φυλακές έγινε με …………… ταχύτητα. Γι΄ αυτό και κανείς από τους φύλακες δεν τους αντιλήφθηκε.

 Το πλοίο μόλις βγήκε από το λιμάνι ανέπτυξε ………… ταχύτητα.

 Παρακολουθώ με κομμένη την ανάσα τα αγωνιστικά αυτοκίνητα που τρέχουν με ………… ταχύτητα.

 Παρόλο που είναι παντρεμένη, εξακολουθεί να χρησιμοποιεί το πατρικό της επίθετο από ………… ταχύτητα.

 Όλες οι ενέργειες για την ελληνοποίηση του αθλητή έγιναν με ………… ταχύτητα.

Γ. Συντάξτε ένα αποδεικτικό δοκίμιο 500 λέξεων με θέμα:

«Η σύγχρονη εποχή κινείται στο φρενιτιώδη ρυθμό της διαρκούς επιτάχυνσης. Η ταχύτητα, όχι μόνο των μηχα-νών και της τεχνολογικής αλλαγής αλλά και της ανθρώπινης δράσης, αντιπροσωπεύει μια κεντρική αξία». Αφού αναφέρετε δραστηριότητες στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου στις οποίες αποθεώνεται η ταχύτητα, να καταγράψετε τις συνέπειες που επιφέρουν οι γρήγοροι ρυθμοί στη ζωή μας. Με ποια επιχειρήματα θα υπερασπίζατε εσείς την αξία της βραδύτητας;