AΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ: Ενημέρωση: ένα μείγμα ειδήσεων και ψυχαγωγίας

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α. Ο συγγραφέας επικρίνει την τηλεοπτική ενημέρωση, επειδή εντείνει τις φοβίες και τις ανασφάλειες του μέσου τηλεθεατή, τον βομβαρδίζει με ανούσιες ειδήσεις και σε τελική ανάλυση η σπουδαιότητα μιας είδησης αξιολογείται με βάση το ποσοστό της τηλεθέασης. Υποστηρίζει πως το κοινό έχει κουραστεί από τη δραματοποίηση των ειδήσεων που το κατακλύζουν σε εικοσιτετράωρη βάση, εφόσον αυτό που κυρίως ενδιαφέρει είναι το οπτικό υλικό που συνοδεύει κάθε είδηση κι όχι η είδηση καθαυτή. Το αποτέλεσμα τελικά είναι η ενημέρωση να μετατρέπεται σε φτηνή διασκέδαση, με ανυπολόγιστες συνέπειες ακόμα και στα παιδιά και στα νεαρά άτομα που παρακολουθούν τις ενημερωτικές εκπομπές. Γι’ αυτό, καταλήγει στο συμπέρασμα, χρήσιμο θα ήταν όλοι μας να διακρίνουμε τις σημαντικές πληροφορίες από τις ασήμαντες και να μην εμπιστευόμαστε τόσο πολύ τη δραματοποιημένη πληροφόρηση που μας προσφέρει η τηλεόραση.

Β1.

1 – Σ

2 – Σ

3 – Λ: Το κοινό κουράζεται από την συνεχή επανάληψη των ίδιων ειδήσεων.

4 - Σ: Λειτουργώντας με κριτήριο την εγγύτητα των γεγονότων, οι διεθνείς ειδήσεις είναι υποβαθμισμένες.

Β2.
• επιδημίες

• σαστισμένο (κατάπληκτο, εμβρόντητο, άναυδο)

• σχετικών (παρόμοιων)

Β3. … εξαιτίας της εμπορικής αξίας της ενημέρωσης.

Β4.

α. σύγκριση
β. απόκριση
γ. ανάκριση
δ. επικρίσεις
ε. διάκριση
στ. πρόκριση
ζ. ευθυκρισία

Β5.

• Επιλογή ενεργητικής σύνταξης, επειδή πρέπει να τονιστούν τα λογικά υποκείμενα που προκαλούν την ενέργεια.

• Επιλογή παθητικής σύνταξης, επειδή μας είναι αδιάφορο το λογικό υποκείμενο.

Γ.

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΤΩΝ 8. 00

Με αίμα και δάκρυα καμωμένες

«Εγώ μετά που θα πέσει ο ήλιος, δεν βγαίνω από το σπίτι μου», μου είπε μια μεσήλικη στο ταξί. «Και γιατί»; «Μα καλά, κοπέλα μου, δεν βλέπεις κάθε βράδυ στα δελτία τόσα πράγματα που γίνονται; Είναι πια για να κυκλοφορεί κανείς μόνος το βράδυ; Πού ζεις»; Πού ζω, πράγματι; Μα σε μια χώρα όπου τα μεγάλα τηλεοπτικά κανάλια έχουν βαλθεί να μας πείσουν ότι η ενημέρωσή μας ταυτίζεται με την εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου, την τρομολαγνεία, την ηδο-νοβλεψία, τον υφέρποντα εθνικισμό και ρατσισμό.

Τα χαρακτηριστικά αυτών των δελτίων ειδήσεων ξεχωρίζουν αμέσως:

Ι. Από την α-πολιτικοποίησή τους. Δηλαδή από την σαφή υποχώρηση των πολιτικών ειδήσεων, τόσο σε ό,τι αφορά αυτή καθεαυτή την παρουσία τους στο δελτίο όσο και τη θέση που καταλαμβάνουν στην καθημερινή ιεράρχηση των θεμάτων. Πρωτογενή πολιτικά θέματα, που να μην προέρχονται από θεσμικούς φορείς (κυβέρνηση, κόμματα, Βουλή κ.ά.) είναι άγνωστο είδος στα δελτία αυτά, που προτιμούν να προβάλλουν τις κλασικές δηλώσεις των πολιτικών. Η πολιτική μετατρέπεται έτσι σε καρικατούρα, σε προσωποπαγές παιχνίδι, όπου προβάλλονται περισσότερο όχι οι πολιτικοί που έχουν πραγματικά κάτι να πουν αλλά εκείνοι που πληρούν τους κανόνες της τηλεόρασης-θέαμα: είναι πρόθυμοι, δηλαδή, να μιλήσουν με δήθεν μη συμβατικό τρόπο για τους πάντες και για τα πάντα (αν πρόκειται μάλιστα για θέματα εκτός πολιτικής, ακόμη καλύτερα). Η ουσία τέτοιων δηλώσεων είναι ασήμαντη. Αυτό όμως ουδόλως απασχολεί τους υπεύθυνους των δελτίων, που θεωρούν ότι έτσι η πολιτική γίνεται πιο λαϊκή...

ΙΙ. Ταυτόχρονα παρατηρούμε κατακόρυφη άνοδο των λεγόμενων κοινωνικών θεμάτων, με την έννοια που δίνουν στα "κοινωνικά θέματα" τα επιτελεία των ειδήσεων. Στόχος είναι μάλλον η εκβίαση των συναισθημάτων των τηλεθεα-τών και όχι η όποια ενημέρωσή τους. Στην ανάπτυξη των θεμάτων αυτών συντελεί - και αυτό πρέπει να υπογραμμιστεί - και η τάση των ίδιων των πολιτών-πρωταγωνιστών στα θέματα αυτά να κοινοποιήσουν στα ΜΜΕ την υπόθεσή τους...

ΙΙΙ. Απόρροια του προηγούμενου είναι η σαφής αναβάθμιση των συμβάντων του αστυνομικού δελτίου. Παλιότερα η χρήση του ήταν πιο περιορισμένη. Σήμερα, στα δελτία ειδήσεων γίνεται λεπτομερής καταγραφή ακόμη και της πιο ασήμαντης παράβασης, αφού εκείνο που μετρά είναι η δυνατότητα οπτικοποίησής της. Έστω και αν αυτό γίνεται με εικόνες άνευ ουσίας, όπως π.χ. όταν βλέπουμε τα κλειστά παντζούρια ενός σπιτιού την ώρα που ο ρεπόρτερ μας ενημερώνει για... τον "άκαρδο πατέρα". Χαρακτηριστικό της "σπουδαιότητας" των ειδήσεων αυτών είναι η θέση που τους παραχωρούν οι εφημερίδες: τις περισσότερες φορές μονόστηλο...

IV. Άμεσα συνδεδεμένη με την παραπάνω διαπίστωση είναι και εκείνη που αφορά την "αιματολαγνεία" αυτών των δελτίων. Μετά από ένα πολύνεκρο αυτοκινητιστικό στην εθνική οδό, μια δολοφονία σε έναν ιδιωτικό ή δημόσιο χώρο, μετά από ένα οποιοδήποτε, τέλος πάντων, περιστατικό που να έχει σχέση με αίμα, οι ρεπόρτερ των καναλιών, σαν άλλα λαγωνικά, θα αρχίσουν να αναζητούν... κόκκινα ίχνη. Εκεί θα "ζουμάρει" ο φακός, μεταφέροντάς μας το βράδυ το "πολύτιμο" για την πλήρη ενημέρωσή μας υλικό...

V. Την ίδια στιγμή παρατηρείται και ένας υφέρπων ρατσισμός με σαφείς αποχρώσεις εθνικισμού, αφού δεν είναι λίγες οι φορές που αφήνονται υπόνοιες για "αγνώστους αλλοδαπούς" (οι οποίοι κατά τα άλλα παραμένουν άγνωστοι), οι ο-ποίοι, "σύμφωνα με μάρτυρες", διέπραξαν την παράβαση ή το έγκλημα. Δεν είναι λίγες οι φορές που δίνεται βήμα σε τέτοιου είδους μάρτυρες για να εκφράσουν απόψεις του τύπου "δεν τους είδα καλά, αλλά κατάλαβα ότι ήσαν Αλβανοί", χωρίς κανείς να τους υποδείξει, αν μη τι άλλο, το ανακόλουθο των φράσεών τους. Αλλά δυστυχώς δεν είναι μόνον αυτοί: την ίδια τακτική ακολουθούν και προβάλλονται χωρίς να αντικρουστούν και αρκετοί εκπρόσωποι δημόσιων φορέων.

Εκτός όμως από αυτά τα χαρακτηριστικά, που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως "ουσίας", υπάρχουν και εκείνα που αφορούν την εξωτερική δομή αυτών των δελτίων ειδήσεων:

1. Η παρουσίαση των ειδήσεων δραματοποιείται. Προστίθεται, λοιπόν, ανάλογη με το θέμα μουσική, καθώς και στοιχεία αναπαράστασης (κυρίως όταν πρόκειται για αστυνομικά θέματα): πόρτες που ανοίγουν και κλείνουν, πόδια που τρέχουν ή περπατάνε σε δρόμους, φωνή off κ.ο.κ. Με την ίδια λογική προβάλλονται καλύτερα οι ειδήσεις που προσφέ-ρονται για τέτοιου είδους δραματοποίηση και αυτές ανήκουν συνήθως στο αστυνομικό δελτίο. Η αλήθεια είναι, βέβαια, ότι το δράμα της ανεργίας δεν μπορεί να οπτικοποιηθεί με αυτόν τον τρόπο...

2. Υπάρχει μια θεατροποίηση από πλευράς παρουσιαστών - ιδίως σε ό,τι αφορά τραγικά-κοινωνικά θέματα: ένας κόμπος στην φωνή, συγκίνηση, οργισμένο ύφος, αγανάκτηση μπροστά, λ.χ. στο "ανθρωπόμορφο κτήνος" κ.ο.κ. Την ίδια λογική εξυπηρετεί προφανώς και η χρήση των λεγόμενων "παραθύρων", όπου αντιπαρατίθενται τα δύο άκρα μιας υπόθεσης, θύτης και θύμα, μηνυτής και μηνυόμενος...

3. Γίνεται υπερβολική χρήση επιθέτων, επιθετικών χαρακτηρισμών, καθώς και αξιολογικών κρίσεων - η "άκαρδη μητέρα", ο "αδίστακτος κακοποιός", το "μικρό αγγελούδι" κ.ο.κ. Σε συνδυασμό με αυτό, συχνά χρησιμοποιείται και το καταγγελτικό ύφος από τους παρουσιαστές προκειμένου να προσελκύσουν το ενδιαφέρον.

Την ίδια στιγμή και ενώ το δελτίο έχει μεταβληθεί σε μελιμελό, στο "πυρ το εξώτερον" έχουν εξοριστεί θέματα που κρίνονται από τους υπεύθυνους ως "βαριά". Έτσι, στην συντριπτική πλειοψηφία των δελτίων σήμερα, και κυρίως εκεί-να των ιδιωτικών καναλιών, δεν πρόκειται να δείτε, λόγου χάρη, ένα αφιέρωμα στο Κυπριακό ή την ΟΝΕ ή το 35ωρο ή την μετανάστευση, πέραν προτάσεων των 30 (άντε 45) δευτερολέπτων που θεωρούν δεδομένο ότι οι τηλεθεατές γνωρί-ζουν όλες τις πτυχές των θεμάτων αυτών. Σε ό,τι αφορά την διεθνή επικαιρότητα, εκεί μην επιχειρήσετε να κατανοήσε-τε το "πώς" και το "γιατί" του ισραηλινοπαλαιστινιακού ζητήματος για παράδειγμα. Πρέπει να αρκεστείτε σε ακατανόητες εικόνες, συνήθως βίας. Τα πολιτιστικά περιορίζονται σε "ελαφρές" εκδοχές: οι ηθοποιοί ή οι τραγουδιστές διαφη-μίζουν στην ουσία τις τελευταίες τους δουλειές.

Έτσι, αυτό που σε άλλες χώρες θεωρείται ενημέρωση, στην Ελλάδα τα ιδιωτικά κυρίως κανάλια το έχουν μετατρέψει σε "θέαμα", κυρίως δακρύβρεχτο: δελτία ειδήσεων, σχεδόν καρμπόν, που στόχο έχουν να εκβιάσουν το συναίσθημα του τηλεθεατή, αντί να τον βοηθήσουν να κατανοήσει μία, ούτως ή άλλως, σύνθετη πραγματικότητα και να ενεργο-ποιήσουν την κριτική του λειτουργία. Δελτία ειδήσεων - παρωδία ενημέρωσης, αν τουλάχιστον αυτή νοείται ως απόπειρα επεξήγησης και κατανόησης και όχι ως μοχλός δακρύων... Με άλλα λόγια, δελτία ειδήσεων επικίνδυνα για την κοινωνική συνοχή, αφού δεν απευθύνονται σε πολίτες αλλά σε έντρομα άτομα...

(Εφημ. «Η ΑΥΓΗ», 3/1/99)